die zieh slingert door het park en een’ fraaijen waterval vormt,
dankt het een eigenaavdige en niet alledaagsche schoonheid, gelijk
het golvend terrein en de heerlijke gezigten op de omliggende
bergen natuurlijke voordeelen aanbieden, waarvan de kunst voor-
treffelijk partij heeft getrokken. Met den grootschen aanleg is
het vorstelijke slot in overeenstemining. ’t Is een zeer uitgestrekt
gebonw, met twee vleugels aan den gevel die op den tum uit-
ziet, met een’ zwaren ronden toren, door een eigenaardige op-
eenstapeling van koepeldaken bekroond, en met een groote bin-
nenplaats, waarop de voorpoort en de stallen uitkomen. Twee
Vierkante torens beschermen den hoofdingang en naast den bin-
nenhof ligt een tweede plein, eveneens door gebouwen omringd
en door een sterke poort toegankelijk. Over de breede gracht-
zijn kloeke bruggen geslagen. Een afgesloten boomgaard binnen
de gracht sluit zieh aan de slotgebouwen aan, en het geheel geeft
een’ indruk van deftige pracht en smaakvollen rijkdom, zooals
den ouden en edelen Ne u b o r g voegt. Want oud en edel is
de Neuborg, al is het kasteel in zijn tegenwoordige gedaante
grootendeels uit het laatst der vorige eeuw afkomstig. De graaf
v an P l e t t e n b e r g , vrijheer van Wi t t h em, heeft het in 1775
aanmerkelijk vergroot en verbouwd. Sedert eenige jaren alleen
door een’ rentmeester‘bewoond, terwijl de eigenaar op zijn huis
te Wi t t h em zijn verblijf hield, was het verwaarloosd en ver-
vallen. Maar vroeger was het de zetel van magtige geslachten,
het middelpunt eener zeer aanzienlijke heerlijkheid. Aan het huis
Neuborg behoorde de halve heerschappij over Gulpen, bij over-
dragt van het kapittel van O. L. V. te A k e n , tegen de tienden
op alle gronden, die van het .kasteel releveerden. De andere helft
kwam in de 13de eeuw, met het land ’s He r t o g e n r a d e , uit
het huis Wa s s e n b e r g aan L imb u r g en later aan Br aba nt .
Het hooge gerigt behoorde den hertog en de doodvonnissen moesten
te ’s Piertogenrade voltrokken worden. Op den V r o e n h o f , die
nog in het bezit van het kapittel te Aken was, rustte de ver-
pligting, kar en paard te leveren tot vervoer van den misdadiger.
De overige geregtigheden werden door de beide Pleeren gelijkelijk
uitgeoefend. Evenwel niet, zonder dat er van tijd tot tijd bot-
singen kwamen en klagten vielen. In 1594 drong de toenmalige
Heer van Neuborg, F r a n s van E y n a t t e n , bij den koning
van Spanje, die de heerlijkheid met hem deqlde, op scheiding
aan. ’t Gevolg was een aoeoord, waarbij hem de hooge en läge
jurisdictie over de geheele heerlijkheid bij wijze van verpanding
werd toegekend. Bovendien maakten een menigte renten in geld en
in natura en allerlei inkomsten uit boeten, vergunningen en wat
dies meer zij, Neuborg tot een zeer belangrijke bezitting. Eeuwen
lang behoorde zij aan het edele geslaoht van Eynat t e n . Thans
is het schoone goed, nog steeds ,/verreweg de beduidendste bezitting
van Limburg” genoemd, in handen van den graaf d e
Ma r c h a n d t d ’A n s e m b o u r g .
Was de omtrek van Gulpen, gelijk zieh verwachten laat, me-
nigmaal het tooneel van verbitterde veeten en van bloedigen strijd,
in de jaren 1283 en ’84 zag men hier tot tweemaal toe het merkwürdige
schouwspel, dat het uitgetogen zwaard weer in de schede
werd gestoken. Over de Limburgsche heerschappij was de oorlog
uitgebi’oken, die in 1288 op het slagveld van Wo e r i n g e n zou
worden beslist. In het Geuledaf stonden de legers der strijdende
vorsten, met hun aanhangers uit de edelste huizen, tegen elkander
over. Toen wisten Minderbroeders een’ zoen te bewerken, die
echter spoedig weer verbroken werd. Ook het volgende jaar voor-
kwamen vredesonderhandelingen nog in tijds den dreigenden veldslag
en werd dit vriendelijk oord bewaard voor het lo t, om ge-
tuige en slagtoffer te zijn van de verschrikkingen des oorlogs.
Maar elders woedde de verdelgende krijg, totdat de groote strijd
werd gestreden, die de erfenis van Limburg aan den Brabant-
schen hertog bragt. Daar hadden de Scave d r i e s c h e het voor-
regt gevraagd en verkregen, den eersten aanval te doen.
Si waren
Beide die ierste ende die leste
In den stry t ende oec die beste.
zegt J a n van H e e 1 u.