RIJSTTEELT OP SAW AH’S. OFFERS,
tusschen de rijst geplant, doch alleen op droge gronden 1 ook malsteelt zeer ontwikkeld. Tarwe en gierst worden hier en daianr vMeribnoahuawsda, ids odche
vVearnv umlleene re ebne laonngd erzgijens cdheik taea rrdovl rouncdhetre nd,e wplaaanrtoennd, edri ed dee mInälnainodke, r Jaalsv avaonedscsehle g ceabsrsuaivke ,.
de jams of bataten, de gewone jams, de keladi (de meelrijke knol van een plant),
de Javaansche aardaker of kentong, welke alle thans hoofdzakehjk gebruikt worden,
om bii mislukking van den rijstoogst in de behoeften te voorzien, maar die met lang
geleden zelfs op .lava het hoofdvoedsel der bevolking waren en nu nog bij vele
zwervende en weinig beschaafde stammen die plaats mnemen Ook de gewone
aardavpels behooren tot de aardvruchten: zij worden echter alleen hoog m het.
gebergte gekweekt. Ook wordt van Europeesche groenten veel werk gemaakt, als
kooDle, uteiegna,l ’sr aopfe nd,r osgaela dvee,l deernw tweonr, deennz .o ok gebruikt voor den rijtstbouw. De. oogst der
niet voor de riist bevloeide velden is echter zeer wiSselvallig, omdat hij te zeer
afhangt van den regen en van de hoedanigheid van den grond. Waar dit dan ook
mogelijk is, wordt het droge veld in een veld, dat bevloeid kan worden, veranderd.,
H* * *
De riist is een plant, die een vochtigen bodem en een hooge zomertemperatuur
vereischt. Daarom moet er bii het kiezen van de rijstvelden bovenal acht geslagen
worden op het verkrijgen van de noodige vochtigheid, en bij de bovenheschreven
velden is de vochtigheid wissetvallig en derhalve ook de opbrehgst onzeker. Daarom
werd bii de ontwikkeling der rijst-cultuur naar gelegenheid uitgezien, om hetbenoo-
dio-de water voor het vochtig houden der landen kunstmatig aan te voeren. Loo
heeft zieh een stelsel ontwikkeld, waarbij de velden onder water gezet worden.
Dezen vorm van den rijstbouw noemt men sawah’s, en leder, die kan, trächt zijn
tteeggaall’-sb ozuowov ezeilj ne nd azno oo oskp odedikigw imjlso geeelnij kv oino rbsearweiadhi’nsg ,t:e ovme rdänedne Wreone. steDne g rgoangda -mbo suaww aehn-
lanVdoeonr ted eh esraswchaehp’sp eins. in de eerste plaats water noodig. Dit water wordt gehaald,
waar men dat het best verkrijgen kan, hetzij uit rivieren, beekjes, meren, poelen, enz.
en wel het liefst zoo dicht mogelijk bij het te besproeien veld. Het eerste, waarmede
men aanvangen moet, om een sawah in orde te brengen, is dan ook de aanleg van
een waterleiding uit een waterreservoir voor zijn landen. Daartoe wordt m een
beek of rivier een dam gelegd, om het water op te stuwen, opdat het längs de
waVteoroler idminegn mope th edti t laanllde s kaaann vsatrnogotm, edne.n kt de Javaan echter aan de hoogere macHhtegn,
die hem moeten bijstaan in dien arbeid. Hij begmt gewoonlijk met een offer te
brengen aan Baginda Kelir, den beheerscher der wateren, bestaande uit een toempeng,
waarm een witte kip is gestoofd, die, nadat daarover een gebed is opgezegd, aan
den oever der beek of voor het meertje genuttigd wordt door degenen, die aan het
weBrkii ddeeenln emaaennl.e g van de waterleiding längs de berg,h elhng fa.l en w.el_ _e_e_n s d,e
primitieve berekeningen van den Javaan, zoodat het bii,kt, als.hij het werk gedeeltelijk
voltooid heeft, dat hij het water niet tot zijn velden kan voeren. Is dit liet geval,
dan zoekt hij den andere gelegenheid en gaat daar weer met moed zijn
^daAnl sm odee t,l evidoionrg dgee rbeeewde rekni nhge td ewr astaewr aghe kaoamnveann gist,, nwoaga re emn eonff ehremta wal egnesgcehvt etne wheobrbdeenn*
bestaande uit allerlei gerechten, die in de streek g e w o o n h j k worden opgedischt Dit
bmeasatal adt iedne t,g eowmo oten tev,o odrakto, men, dat de dam telkens doorbreekt. In sommige streken z o o d r a een groote en bela,ngrijke dam gereed is, het daarvoor
te geven offermaal wordt voorafgegaan door het plechtig baden der hoofden vanJbet
ddiasnt rigeet,h eoenl dgeerkdliesetrdi ctt ee nw adtee r,d eesna ’sw, owrdaeanrt ozeo od ideo odra mde kboeheloieo rst,. dBiee adaonel ddee n dam hebben
gewerkt, verder gebaad of liever, met het snelstroomend water besproeid. Als dit
geschied is en allen zieh verkleed hebben, begmt het offermaal. .
E e rs t d a a rn a v a n g t m e n a a n , m e t d e b e w e rk in g d e r saw a h , e n a lle rle i b ijg eloo v ige
WATERSCHAPPEN OP BALI. RIJSTBOUW. 427
gebruiken gaan hiermede gepaard. Zoo zal bij den aanleg van nieuwe sawah’s op
woeste gronden de bezitter eerst zelf zonder hulp gedurende twee f ^er^dagen
dneenm egnr onodm vdaen gsetrhueieklgee wopapse rzvuliavketree ni ne no rdhee etfet hbirje nhgieerna,a inn )d'oel deae^rst’e d ^pla abt s ttee ir eeiinniiggeen ,
daarna om te ploegen of met den patjoel of hak te bewerken. Is dit geschied, dan
wordt he” veld 10 vakken (kedoq% of kotaq’s) verdeeld, die verschil endi: opper-
vlakten hebben, al naar de helling der terremen, en terrasgewijze boven elkanuer
liggen. In het gebergte ziet men niet zelden smalle, lange, onregelmatig loopeiade
tveerlrdaesns eng roaomteprh iothpepaetrevrlsagketwe,i jzdeo cbho vdeana rbelikj ainsd ehre tli gegeenn . mIone i/elleij,kheid d ^ ^vlok|ko0mmeenn
waterpas te leggen voor de besproeiing. Is emdelijk alles g ^ e e d z o o d a t o de
omringende dijkjes in orde zijn, dan wordt het afgewerkte ve'dt ,®“ 1«®“ tlJdi 0“d0f t
water gezet, om al het overgebleven onkruid enz. te doen rotten moeder
gAeapradaer, d vgaadaenr mHeetm eeel ne nm avaalnti jdd,e tebre sbcehverremdiggemesgt enen, vzoeoreweenl nvga nv anhet veld als het do p,
VzaaaWk atveoro ^r isd^ee ^bbevroolnk iZnvga nvg<alne veNne dveorolarn ddesch-Indie. Gelijk m Nederland de gemee
socnhtastpapaenl ijkvea nb ehlaenegmerna atdesnc hoappzpiechnt ee nv anv adne nw awteartsecrahfavpopeern totet n vegreeveonliggem hga; dlhe idzdooe eun; hhee t
opmerkelijk, dat op Bali ook,een dergelijke vereenigmg van velden gronden wordt,
d„sieo ebbaekla”n. g Hheebt beinn boirjd ed ezheolufddee nh ovoafnd ledidei nwg avtoeorlre iddeinn gw iast ereaeann vboeelra,n gnjk“e °gzaeanka,a ®mfe®
minder dan bij ons het onderhoud van boezems en dijken.
$ * ❖
De rijst wordt wel eens een moerasplant genoemd. Daaraan moet men evenwel
een beperkte beteekenis hechten en men mag zieh met voorstellen, dat d® rijst b«
voorkeur in moerassen of in het water tiert. Wanneer op de sawah s het water met
raellgeeelnm aataing vzieerkvteerns cbhlto owtsotardant , enm asaorm es vzeenlmfs ing eeheene l verwijderd, dan z ^ , m a x i m u m beschüt z e n Doch aan
den anderen kant heeft de ervaring ook geleerd, dat men de z.g. natte rast^bij^^zekere
voorzorgen met succès op droge gronden kan kweeken en omgekeerd^ «rog j p
natte gronden. Als eultuurgewas moet dus m elk geval het begrip van moeras- ot
waterplant gewraakt worden, zegt Dr. van Gorkum. „ j
woHrdoee n hedeef t venlud env ebrdepelro ehgedt ovfe mrbeotu wdeenn pvaatnjo edl e berwijsetr kpt,l aeaetsn?s oT ®geerl ! od, _î *, J •
bdioedne ma rbaelsid eetne mveordgdeemrlaakakge lwijkoernd,t ezne t dumse ng edmea ksakwelaijhk s goepnldoeerg dw a aenr , p ,O nc?re .-
lvuekrkloigre nle tg amane.n Deara r hhieertb iwj awteeri nviagn odf ien iheot oogpe,r dgaetl edgee nbee sstaew ba°hd se mnabaeis td“e dladg“e'^eJ"o opt,
wordt toch voortdurend iets van de modder medegevoerd van het land, als me
d ” ! 6 w T e Ä n In d ië n ie t a ls in A m e rik a , C h in a en
zooals h e t g ra a n o v e r h e t g eh e ele v eld , m a a r e e rs t w o rd e n d e p la c tje s m d ich te
m assa to t z e k e re h o o g te g e k w e e k t op b e d d in g e n , zoO genaam de k w e e k b e d d em H ie r
la a t m e n de jo n g e rijs tp la n te n , bibit g e h e e te n ( = v o o rh n g e n , p o te lm g e n ) e e is t d ic h t
bij e lk a n d e r g ro e ie n e n v e rv o lg e n s w o rd e n ze te g e le g e n e r tijd op e eig j j
v e ld e n v e rp la a ts t. D a a rom w o rd t v an d e .sa w a h s vol°^ af‘ ,m e t, ^ Z° n ?
g e d e e lte als k w e e k b e d g e re e d g em a a k t. O p d ie k w e e k b e d d e n le g t m e n d e p a< h -aren
n a a s t e lk a n d e r in d e n slijk e rig e n g ro n d u it; in d e la a ts te ja re n e v e n w e l w o rd en ook
de k o rre ls v an d e a re n afg e zo n d e rd in d e k w e e k b e d d e n u itg e za a id - „ De bibit is onder günstige omstandigheden na 35 a 40 dagen na de: uitzaanng
voor overplanting geschikt. Dan gaan de mannen naar het kweekbeL trekken de
bibit uit, binden ze tot bundels samen, die op het plantveld worden gebracht, waarna
het de taak der vrouwen is, de kweekplantjes van een tot vier stuks in den slijke-
riaDene aorvoenrdp ladnetri nsga wdaehr teb ibdirtu kgkeesnc,h iwedatt gzeijw zoeoenrl ijhka nddoiogr edne vvlruogu wveerlirjikceh tefanm. ilieleden