bij gouvernements-cultures, in het gebruik van ambtsvelden, overal waar communaal
bezit wordt gevonden, (bij uitzondering in de streken, waar de bouwgronden in erfe-
lijk individueel bezit zijn) en eenige andere baten. Die ambtsvelden moeten ook in
onderscheidene residentien voor het hoofd bewerkt worden; desa’s van Java nog altijd voor. zij komen op de meeste
Welke is de taak, die het desa-hoofd heeft te vervullen in zijn gemeente? Deze
omvat in de eerste plaats justitie en politie. Het desa-hoofd heeft natuurlijk in de eerste
plaats te zorgen, dat de openbare rust en veiligheid en de goede orde in zijn desa
bewaard blijft. Waar hij Jemand als politieagent aanstelt, blijft hij voor diens hande-
lingen verantwoordelijk. Hij roept de ingezetenen bij beurten op voor de bezetting der
waehthuizen in, en van die buiten de desa, met welker bewaking hij belast is. Hij
laat een bepaald getal dienstplichtigen onder geleide van een lid van het desabestuur
elken nacht de ronde doen in de desa, en neemt persoonlijk met de bestuursleden
deel aan de districtspatrouilles. Daarenboven zijn nog talrijke politiediensten aan hem
opgedragen, het toezicht op de niet-ingezetenen, op de ontginning der gronden, op
de passers gedurende de marktdagen enz. Hieruit blijkt, dat het desa-hoofd de zorg
bvoehoor orvte. lerlei is opgedragen, wat in Nederland tot de taak van den burgemeester
Verder heeft het desa-hoofd te zorgen voor de behoorlijke uitvoering van de
heerendiensten, die voor aanleg, herstel en onderhoud van wegen, bruggen, duikers,
dijken en waterleidingen moeten gepresteerd worden; hij zorgt voor de uitvoering
der gemeentediensten, waarvan het herstel met het onderhoud ten laste der gemeente
komt; voor het onderhoud en de bewaking der begraafplaatsen, voor de heggen om
de desa’s, voor het materiaal der overvaarten in de desa’s enz.; voor de uitvoering
der cultuurdiensten door eultuurdienstplichtige ingezetenen der desa. Als verdere
werkzaamheid is het desa-hoofd opgedragen: bij belastingen en pachten om mede te
werken in den aanslag van de landrente, die in de Preanger Regentschappen individueel
plaats heeft, terwijl in andere gewesten het hoofd, zoodra het bedrag ter zijner
kennis gebracht is, de oudsten en de landbouwers der desa bijeenroept tot bepaling
der som, door ieder verschuldigd; — hij moet tot handhaving der bepalingen op de
opiumpacht medewerken; de welvaart der desa te bevorderen, door haar bevolking
uit te breiden; het communale grondbezit verdeelen en in het algemeen het grond-
bezit te regelen; omtrent den toestand van den landbouw rapport uitbrengen; de
grondverhuringen controleeren; toezicht houden op hetuaaterverbruik bij de bevloeiing ;
bevolkings- en andere registers bijhouden, waartoe o. a. behoort de zorg, dat elk
erf der desa op een zichtbare plaats voorzien is van een nummer; hij ziet toe, dat
de desa-geestelijke de godsdienstige functien bij huwelijk, besnijdenis en begrafenis
naar behooren uitoefent, en niet meer daarvoor ontvangt, dan hem volgens plaatselijk
gebruik daarvoor toekomt. Verder zorgt hij voor de opkomst der kinderen bij de
dvaracgcienra tviea.n hBeitj gheeets teeliigjke ngaeazradgig. e ■volkje der Badoej’s is het hoofd tegelijkertijd de
Het desa-hoofd is de eigenlijke persoon van het gemeentebestuur op Java, met
wien de Nederlandsche regeering in aanraking komt, zeiden wij, en die de desa
onder verschiUende namen in de onderscheiden gewesten op Java vertegenwoordigt
en onmiddellijk onder het districtsbestuur gesteld is. Wel wordt in de officieele
stukken gesproken van de hoofden en oudsten der desa, doch dit is praktisch slechts
een vorm. Want hoewel het theoretisch nog op de erkenning van een volledig
gemeentebestuur wijst, waarbij de vertegenwoordiging door oudsten voorkomt, is het
feitelijk het desa-hoofd, dat zijn plaats ten opzichte van het gouvernement inneemt.
W at verstaat men door die oudsten?
Volgens de beschrijving van Raffles heeft elk dorp zijn hoofd, zijn kebaijan of
assistent van het hoofd, zijn kamitoewa’s of oudsten, over ’t geheel „gewezen dorps-
hoofden,” en hij noemt nog een priester, opzichter der irrigatiewerken, schrijver enz.
Doch de Directeur der cultures in 1864 zegt, dat de kamitoewa of oudste het is, die
het dorpshoofd bij afwezigheid vervangt, terwijl gewoonlijk een zoon of aanverwant
van het desa-hoofd dien rang inneemt. Dit verschil in opvatting is hieruit verklaar-
VEREENIGINGSLEVEN IN DE DESA. 111
baar, dat niet overal dezelfde opvatting van „oudsten” bestond, en dat men langen
tiid 'siecht bekend was met het Inlandsch bestuur. Maar trots die onzekerheid van
het begrip „oudsten” bij het bestuur der desa’s, bleef het officieel behouden bij het
Nederlandsch gezag, en zoo bleef een term gehandhaafd, omtrent welks beteekems
men een vaag vermoeden had, en welke men het niet waagde te definieeren. In 1831
schreef dan ook Van den Bosch aan den Raad van Indië : „Aan de hoofden en oudsten der
dorpen komt, volgens aloud gebruik, het recht toe, alle zoodanige schikkingen te maken,
als het algemeen belang vordert,” enz. Hij achtte ook de oudsten niet dienstplichtig.
In lateren tijd wordt onder „oudsten” in het algemeen veelal verstaan èn de leden
van het dorpsbestuur, èn de gewezen dorpshoofden, waar dezen invloed op het dorps-
bestuur behouden hadden. Er wordt dus gedacht aan een dorpsbestuur en aan hen,
die daarop invloed uitoefenden, iets dat men niet steeds als bestaande voorstelde. Al
verdween later veelal de naam „oudsten”, het begrip bleef bestaan, zij het ook met
juist omschreven, en zelfs is ook de oude naam blijven voortleven.
De verordening op het gemeentelijk bestuur van 1878 is niet van toepassmg op de
Vorstenlanden en evenmin op een groot deel van West-Java, waar de eigenaars der
particulière landerijen zelve dorpshoofden aanstellen. Ook op de in Midden-Java ver-
spreide perdikan- en kapoetian-desa’s 1), waar de Gouverneur-Generaal de desa-
hoofden benoemt en ontslaat, zijn de genoemde bepalingen niet geldend. Daarentegen
verkiezen hier de wijken of kampongs, 'waaruit de negerijen of hoofdplaatsen bestaan,
haar eigen hoofden.
* sk *
De desa is een uiting van het Inlandsche gemeenschapsleven, zij maakt een vasten
vorm daarvan uit. Doch ook binnen . de desa heeft men nog nadere uitingen van
het gemeenschapsleven door gemeenschappelijke belangen of bepaalde doeleinden.
In vele desa’s vindt men de atoeran sinoman of arisan, een vereeniging van ingezetenen,
waaraan gewoonlijk de deelgerechtigden in de velden en hun vrouwen moeten
deelnemen, en die bestemd is, om bij buitengewone gevallen, als sterfgeval, huwelijk
enz. te middelen te verschaffen tot het vieren van feesten of het verrichten van
plechtigheden, welke de adat voorschrijft. Zij zijn te beschouwen als een uiting van
gemeenschapsgevoel. Bij huw6lijksf66st6n enz. maken de leden dier vereeniging de
toebereidselen, de meisjes helpen den rijst stampen en de spijzen bereiden, en de
vereeniging bezit allerlei voorwerpen, voor de plechtigheden noodig.
De bevolking eener desa bestaat uit verschillende elementen. Het voornaamste
deel der bevolking vormen zij, die een huis met erf bezitten, en deelgerechtigden
zijn in de rijstvelden, hetzij als aandeel in de gemeentevelden, hetzij als individueel
bezit. Uit hen worden de bestuurders der desa gekozen, doch zij hebben ook de
landrente te betalen en moeten de diensten verrichten, aan de gemeente opgelegd.
De rechten van dezen zijn nog weder verschillend : enkelen hebben de voorkeur in het
.uitkiezen der gronden, maar op hen rust ook het zwaarste aandeel in heerendiensten;
anderen krijgen slechts de helft van een aandeel. Doch verder vindt men in de desa
ook lieden, die geen aandeel' hebben in de velden, en die door het werken bij anderen
in hun onderhoud moeten voorzien; deze zijn in den regel vrij van heerendiensten.
Als zedelijk lichaam Staat de desa in den regel geheel op zieh zelve ; gemeenschap
van bezittingen, rechten en lasten tusschen onderscheidene desa’s is zeldzaam. Gemeenschappelijke
belangen, vooral betreffende waterverdeeling, zijn talrijk ; echter de maat-
regelen. die deze noodig maken, komen meestal alleen door hooger hand tot stand.
hu1n) Paefsrtiadmikmanel-idnegmen’s, gzeÿwno odnileij, k woinedr erg rvoonodrwena agredsec,h oomnk eene nz ÿsnch aoaonl vboeopra aMldo saleamngscehw eoznedne rpweirjss otnee onn dmeert- houden of voor de bewaking van bepaalde graven te zorgen. Zij ontvangen daarentegen belastingen
en Kreacphote toiapn -ddee shae’es rezinjdn ievnrsijt geens tdeeldr bveavno lbkeinlags.tingen of diensten, onder de verplichting zorg te dragen, vvaoonr hheeitl igoennd,e rvhoorusdt evna ne ne engr ogootdesnd. ieMnsetnig en oienmstte ldlienzge, „ovf rvijoeo rd ehseats ”o,n dde. rih. ozuijd ^equn d ev rbiejgweaskteinldg dvearn gbraevlaesn
toi-neegne ng roenn d dwieonrsdtte na fvgoeostra ahne t; Gdeo uvvreurçnhetmene not.f Dinakaormtoset ebne hvoaonr ehne to odko rdpe kmom/idejnin t-ednes ab’äst, ed v. ain. deeien, bweapaarablidj pneoresmoodn, d.V wri.j e zd.:e spal’as,a tasa nv oeoern h geot d„swdiiettnes tvigoelk i”n, szteololianlgs dvee rbgeoensdteenli,j kwenor dvaenak o ogken woeeml lde awpooertdiaenn.-desa s ge-