H O O F D S T U K XIX.
DE B EWO N E E S D E E MOLUKKEN.
D e A l f o e r e n .
De eilandengroepen en eilanden tusschen Celebes in het westen, Nieuw-Guinea in
het oosten, Timor in het zuiden en den Grooten Oceaan in het noorden worden
tegenwoordig gezamenlijk met den naam Molukken aangeduid, een meer uitsluitend op de eilanden van Ternate werd toegepast. naam, die vroeger
De Molukken bestaan uit onderscheidene eilandengroepen, waarvan de volgende de
belangrijkste zijn: de Halmaheira-groep, de Batjan-, Obi- en Soela-groep, de
dAem bAornosec-h, e-Keielia-n deenn , Tdeen Bimabnedra--eeiillaannddeenn. , dAel Zdueizdeo osgtreore-p eenn Zbueisdtawaens tewr-eedielar nudiet ne eenn
groot aantal kleine eilandjes, alle bergachtig en veelal vulkanisch van natuur.
De Molukken zijn het vaderland der vroeger zoo hoog geschatte kruidnagelen, waar
het eerste punt der vestiging van het Nederlandsch gezag in Indie gevonden wordt.
Toch, de eens zoo bloeiende eilanden zijn thans slechts een schaduw van het ver-
leden. En wij moeten met scliaamte bekennen, dat het voor een groot gedeelte de
schuld onzer voorvaderen is, dat de welvaart dezer gewesten is geslonken tot een
lagen trap van eilende en verval. HeLstrenge monopoliestelsel der Compagnie, die
slechts op eigen voordeel bedacht was en daarvoor alles opofferde, de verwaar-
loozing en uitpersing van den Inlander, dat waren de hoofdtrekken van de wijze,
waarop de Compagnie op de Molukken optrad. De gevolgen lagen voor de hand:
de door de natuur zoo rijk begiftigde eilanden daalden hoe langer hoe dieper, de
geestkracht der bevolking werd uitgedoofd, en er ontstond een geest van onverschil-
ligheid en lijdelijk verzet. Zoo verminderden de Molukken in beteekenis en werden
bdiejznea zeoilnadnedre nw, aaerednes gdeea chbtr.on van de hooge dividenden der Compagnie, vergeten en
Eerst in de laatste jaren heeft de Nederlandsche regeering meer aandacht en zorg
ascahnu ldde vaMn ohluekt kvener legdeewni jdis, udiotgcehw iesrc htz.al nog veel moeten gedaan-worden, voor de
De bemoeiing van het Nederlandsch Gouvernement met de Molukken is nog altijd
zeer beperkt. Ook al worden de eilanden met Nederlandsche kleuren op de kaart
geteekend en al zal geen Europeesche mogendheid er aanspraak op maken, toch
is de bevolking op vele eilanden nog geheel onafhankelijk. Het eiland Ceram is
nog zoo goed als onafhankelijk, al is in het noorden ook een militaire post gevestigd.
Op Boeroe is de toestand niet veel anders; militair vertoon heeft hier zelfs niet
dpelaealetsn.. Op Halmaheira vindt men verschallende toestanden in de onderscheidene
Het Temataansch is als het wäre de lingua franca van den Molukschen Archipel
in engeren zin, want de oorspronkelijke taal der echte Ternatanen wordt door bijna
alle onderdanen van den Sultan in de strandnegorijen van zijn uitgestrekt gebied
verstaan, door handelaren bij aanraking met de bevolking algemeen gebezigd en
door Alfoeren, die tot den Islam overgingen, dikwijls boven hun eigen taal verkozen.
De oorzaak is de volgende. Van oudsher werden hoogere en lagere hoofden met
volgelingen en Soldaten tot handhaving van het sultansgezag van Ternate uit naar
verschallende plaatsen gezonden, waar zij ettelijke jaren vertoefden of door aanhuwe-
lijking voor goed gevestigd bleven. Aangezien zij als vertegenwoordigers der vorste-
DE MOLUKKEN. INDEELING. REGEERING. 221
lijke macht te trotsch waren, om de landstaal aan te leeren, eri vorderden, dat ieder,
die iets te vragen had, het Ternataansch moest gebruiken, werd deze taal als van-
zelf gebezigd. Ook leerden velen het Ternataansch bij hun langdurig verblijf in
Ternate. Met de aanneming van den Islam en de daarmede gepaard gaande aan-
leering van het-Arabisch letterschrift werd dit, evenals het Maleisch, tot het schrijven
van het Ternataansch gebezigd en is sedert zoo algemeenwerspreid, datelk eenigszins
ontwikkeld hoofd met die karakters bekend is.
Vroeger had Nederland hier het Gouvernement der Molukken gevestigd; sedert
dit is opgeheven, werden deze eilanden vereenigd tot de residentie Ternate en Ambon.
De bevolking dezer eilanden was volgens het Koloniaal Verslag van 1897 als volgt
samengesteld: #
Residentie Ternate.
(Halmaheiragroep, Batjangroep, Obi-
groep, Soelagroep en Nieuw-Guinea met
Papoescbe-eilanden).
E u ro p e a n e n ......................
Chineezen . . . . . .
A rab ieren...........................
Inlanders bij benadering .
Totaal. . .
308
566
124
102 078
103 076
Residentie Ambon.
(Al de eilanden rond de Ambonzee).
Europeanen . . . . . . 2 346
Chineezen . . . . . . . 913
A rabieren................. 722
Andere vreemde Oosterlingen 24
In la n d e rs................. 291663
Totaal . . . 295-668
De vestiging der Nederlanders op de Molukken berust aanvankelijk op verbinte-
nissen röet de Sultans van Ternate, Tidor en Batjan, die door verovering der Am-
bonsphe eilanden meesters waren geworden. De Compagnie, met de Sultans in
verbond, wist Spanjaarden en Portugeezen van de Molukken te verdrijven en kon
in 1663 hier als meesteres beschouwd worden. Genoemde Sultans werden echter als
meesters in hun gebied erkend, doch als leenmannen ten opzichte der Compagnie.
Nog altijd zijn deze Sultans in het bezit van hun macht. Over de tot de residentie
Ternate behoorende eilandengroepen oefent het Gouvernement slechts middellijk
het gezag uit, behalve over de Obi-eilanden en kleine gedeelten van de eilanden
Ternate, Halmaheira en Batjan, die Gouvernementsgrondgebied zijn. Overigens
staan die eilanden onder het rechtstreeksch beheer van Inlandsche vorsten, die hun
gebied in leen hebben van het Nederlandsch Gouvernement.
De Sultan van Ternate heeft het gezag, behalve over het eiland van dien naam,
over een groot deel van Halmaheira, met Morotai en omliggende eilanden, over de
Soela-eilanden e. a. Het gezag van den Sultan van Tidor breidt zieh uit over Tidor,
Maré, een deel van Halmaheira, de Papoea-eilanden, de westelijke helft van Nieuw-
Guinea en de eilanden in de Geelvinkbaai. De Sultan van Batjan beheerseht de
Batjangroep voornamelijk. Deze Sultans worden door de Nederl. Oost-Indische
regeering aangesteld ; deze benoemt ook de opvolgers en de Rijksgrooten, terwijl de
Sultans zieh verbinden, met geen andere natiën betrekkingen aan te knoopen of hun
eenig recht af te staan, terwijl zij in , oorlogstijd hulp moeten verleenen. De Nederlandsche
regeering belooft hun hiervoor het zelfbestuur en jaarlijksche subsidiën.
Op het eiland Ternate is een Resident gevestigd, die de vorsten leidt en bewaakt
en voor de belangen vän het Nederlandsche Gouvernement zorgt.
* * *
Uit deze boven gegeven cijfers blijkt, dat de Inlanders de hoofdbevolking uitmaken.
De Inlanders, als zoodanig in de statistiek genoemd, zijn evenwel niet allen als de
inheemsehe oorspronkelijke bevolking dezer eilanden te beschouwen. De kustbewoners
der grootere eilanden zijn toch meest allen en de bevolking der kleinere eilanden. is
veelal geheel voortgekomen uit volkplanters, die uit versehillende streken van den