S æ c .
I V .
S O C R A T I S
q u e jnterpretatus e f t, aflerens confubftantia-
le à fe d ic i, h ön ju x ta corporis affeftiones >
neqùe pet divifion em au t per fe&ionem
quandam F ilium e x Patre fu bfiftere . F ie ri
enim non poiTe, u t materia! expers natura &
intelle&ualis atque incorporea , corpoream
ullam aflfeófcionem admittat : fed divin is ar-
canifque rationibus id effe intelligendum.
A c fapientiffimus quidem & relig io fiffimus
Imperator, ita tum philofophatus e ih I l li
v e ro occaiìone v o c is illius confubftantialis,
h u ju fmod i formulam confcripfetufttk
È Y M B X) L t ) M .
C red im u s in unum D eum , Patrem omn
ip oten tem, omnium v ifib ilium & in v if i-
b ilium C re atorem : & in unum D om in um
J efum C h r iftum , F ilium D e i , genitum e x
patre unicum, h o c eft e x fubftan tiapatris:
D e um de D e o , lumen de lum in e , D eum
v e rum de D e o v e ro ; g enitum, non fa& um :
confubftantialem P a t r i, per quem omnia
fa f ta funt, quae in ccelo funt & in terra.
Q u i propter nos homines & propter nq-
ftram falutem d e fc en d it, incàrnatufque &
h om o fà ftu s e f t, & paffus. Q u i refurrexit
tertià, p o ft die : afcendit ad ccelos, ventu-
rus e ft u t v iv o s ju d ic e t ac mortuos. E t in
Spiritum fan&um. E o s autem q u i dicu n t :
fu i t aliquando tempus cum non effet ; &
antequam g ign e retu r non erat : v e l q u o d
d e non extantibus fa ftu s ii t : aut q u i e x alte
ra fubftantia v e l effentia d icu n t effe F ilium
D e i , au t cre atum, aut converfioni mu ta -
tion iq u e o b n o x ium , anathematifat lància
C a th o lic a & A p o fto lica E c c le f ìa .
C um haec ab illis dis ta ta effe t fid e i Formula,
id q u o d ab illis di£tum erat, e x fu b -
fb n t ia Patris, & confubftantialis, non abfque
examine p r s te rm ifim u s . H in c ig i tu r variae
H I S T O R I C C onst a n t in u s .
/¿yiv&jot Xeyovf o'ti (¿x m t QoptaTav Tra^x
t o o ^ y o t o y , oure ouv Sioupecnv, our«
x ctT a Ttva '¿m 'w/dcu ex T s T r a n fo s '¿ z n vm v a f
{¿i\TZ yag dtluoLcfry t I l o kvhoy 39 vogg^tv, 39 k a a -
5 (¿CLTDV <J>U(71V, 0X0pIClTlXOV Tl TTctQoS V<pifa<£fc*
S i x a i * ^TnppviTOis pyiptaat, orpoovixet t o . toiccutoc, a
■ v ow . X) 0 ft, Q o Q a T a r o s $ QjcreQis viptcSv ■ ¡¿ctcnXevs
T o ia S i ' e<p}Xooof>et' 01 S e y t S opios&iov^
1 T U o S i T let) •^t'TOIVIKOLOl. I
IO T O M A 0H M A .
YlifevopS/j eis gyct ©eov n a T ep a TrcLVTDXgp,Topa.t
7iavTav bpcLTvv r e 39 k o ^ x a v ttoiv\t»y* x a i els eva
Kvtxov ’I yjcrnvv X6c<jdV, Toy rYioy t s ©eov, ytyyyQeflcc
ex, t S rixTpos (ju>voyivvi, TdTtTiv ex. rvis ovalas t s
1 5 *7rctTpos' ©goy ex. ©got»* Qa$ ex. ©gov <xA>j-
Sivov ex. ©gou oLA^Givou* yevvviQevTtx,, ov TroiyQevTxt'
Iputittov T o f n cLTci’ Si y m 7iwnou eyeye^b, t<£
t e gv to f oupoLVcS, x a ] Tot gv Tvj yvj* Toy Si* yi{u£$
T85 dP0p^7T8i ) Jtctl t Iw v\(MTep*y (jaTYit&y
20 x.cmAGov'ra- 39 QcLpxaQevTot,, gvav0p«7r>ioa,V7a, ota.-
$ 0V7M, Jtctl OLVAfaVTDfc Tvj T&.TM fyUgpef CLVZ\QoV7ZX,
6 $ T 8 i OVpOLvis' g p ^ o '^ o y X&VOtj {aVTCLS X, Vixpfa.
£ els t o nvevpto. t o a>*ov. T 85 5 XeypvTocs, iiy orole
o T i QT3C >iV) | b c h . w T t th yivv*]9vlycii> Vi eg ovx. b
2<qvTM g>gygTD, vi eg I t epos vTCosdoioos vj ovoias <p<z-
tncovms «yotf, i xmgcv, v Tpewlov, i clW o i& tov t
*1{0V T 8 ©gou, T{¡TVS CLVaLQeflCLTlfctX V) XddoAixVJ) 3£j
a o to^ X ix b T 8 ©gocf exxXvjoict.
KocJ Sh TOLVTHS ^ ypccfpxs W7T a v ia v VOrcLy>p&J-
5o 3 ,£< ^ > 07TO5 gipJjTotf CLVTOiS TO ex. Tils OVOlCtS Tit
ordTpos, .39 t o T a f T ea ttA opiovoiov, ovx kvegeTtt-
gbv ctu7tiT5 xdTtoXifnmyo(w. e 7npooTYi<r{$ Toiyoipovv >9
V a l e s i i A n n ö t a t i o n e s .
deo do&us erat GonftantJnus, quippe qui vix adhuc eiTet
Catechu menus. Sic igicur hxc Eqfebii narratio intelli- :
genda eft, ut Epilcopi quidem poft prolatum ab Eufe-
‘bio Ciefarienie Symbolum, addendam il!i efle cenfuerint
vocem confubftantialis: Conftantinus vero eorum fenten-
tiam confirmaverit. Eufebius vero, qui ie apud fuos
purgare & excufare iatagebat, quod formulas fidei in
Concilio editae fubfcripfiflet, quemadmodum teftatur A-
thanafius- in libro de Decretis Synodi Njcaenae, & in li-
bro de Synodis Arimini & Seleuciae, rem de induftria
involvit, & Conftantino Principi id adfcribit, quod Epi-
fcopis. potius erat adfcribendum.
1 Twfo i Im mmf^Kecm] Poft haec verba, ante
Symbolum Nicaenum, in Codice Florentino & Sfortiano
adduntur hsec verba, tb ita,.Gr*ci vocabant
Symbolum fidei, eo quod A Catfechumenis memoriter
diiceretur. Socrates in libro tertio capite ay. mstuo/Sp
tic, act ©£«» Tm-ntH*. ■rmvfax.pctivficfi' m Aoittk tscT [ActJn//j»7ti.
Leontius Biiantiiis in lib^ de Sedlis^ de^ Synodo Conftan-
tinopolitana loquens: >§ ¿tnibanti oyv hto
'¿xip Asyo/4". Et multo poft de Concilio Chalcedonenfi
loquens, ^ ¿¡c-nS-anti fA,oijyi[/jct, 7rui .¿i? 7n&oeiv. Et pagl'na
46 6. de ¿enonis Henotico loquens, Symbplum Nicxnum
vocat tb /Mujii/Act rav cv Hikccm. Reftituenda eft ea vox in
lib. 5. Hiftorix Tripertitae. Nam ubi vulgo legitur; prs.-
fens Concilium celebratum eft, non ut anathema di/cat, ne-
que ut fidei explahationem fufcipiat, &c. Scribendum eft :
non ut mathema difcat, &c.
V i R I Ö S u M.
a ‘A*vppvrro¡<; àfaetm ] Re<ftius legitur lörffiToii xiyeis
apud.Theodorit. lib. I. cap. 12. JV.Lowth.
b Où* «y Wf«» fyntâwcu '] Hujus effati, quod pro fuo
àgùofcit Arius in Epiftola ad Euièbium Nicomedieniem,
apud Theodorit. lib. I. cap. y . hic erat ienfusj Filium à
Patre per gcnerationem originem habuifle, quod etiam
Catholici confitebantur} Sed ita habuiííe, ut tempus ali-
quod. allignati poffit, in quo non fuiflèt genitus. •ftyom
vstpov, ò taÇs'nçÿ) [pu v&úpja», qui prius non erat, poftea
exftitit : & ©©«jaìvwf pu. a ù Qam j*$vñ&ctt viag
¿uri tS n«?Çôç, pr&ceftìt fpatium temporis, in quo dicunt non
exftitijfe 'Filium à Patre, prout Ariana dogmata récitât A-
lçxander epifeopus Alexandrinus ad cognominem fuum
Conftantinopolitanum, apud Theodorit. lib. I.cap. 4* Cum
contra Càtholici aflererent n«rcg^ tbcu n#nyt,«iu ympoiii
ras rS vioS, Patrem femper èffe Pairèm, prèfente feniper Fi-
¡io, i ^fioyixui, ¿¿ì cm %lg.w/**To<; genito, ut.ait idem Alexander
ibid. Filium effe nu/«J)ev & èterfianrov, quas voces
uti à Catholicis de Filio ufurpatas criminantur Arius, ubi
fuprà, ejufque affeclae, in Epiftola ad Alexandrum apud
Athanafium de Synod. Arimin. & Seleuc. Eundem lènfum
aliis verbis exprimunt Patres Synodi Antiochenae, cura
anathemati illos fubjieiunt qui afferunt ra/poy « «JSv* uycu
ìj ytyoYtycct, <at9 S ytyyiffiyca 7 vtoy & ©«5, apud Socratem
lib. II- cap. 10. Idem icntiunt au&ores Fidei f&x&vx**
cupi negant xpoviuov ¿<^ft,ct ea&tyfhfAnTtoy X&trZ, ibid,
cap. 19. Aliter quidem hoc Arianorum effatum explicat
Gl.Bullus in Defenf. Fid. Nic. Seft. ¡III. cap. 9^ quem confute.
W. Lowtb,
C o n s t a n t i n u s . E C C t E S I A S T I G i E L ib . I, ¿ 5
'^MxeJo^s hreuQiv kvex.ivovvTOi ìGcLovcvi^ev Te o À o - q u s ft io n e s orta e. funt & refponfiones : 8c S i e c i’
qps t Uo ’S I A voiclv T $ f em fd p rn ' xcl] Mi, 39 t o ex. ftu^nam effet eorum v erb orum fententia, I V ,
^ -> T ' f , r. \ ^ « accurate expendebatur. E t hàs quidem v o -
V i ^ T ™ V\ I I B B k B ces’ ex faffi funt h o c fignificarei
T ov ex fB p V TCccrpos eiyotjj s piito a s /¿epos vòrap- _ filium quidem effe e x p a tre , feci non tan-
I j(juy t y tklt$qs' 1 Ttu/fét Se X) vi/mv eSokbì 5 ftuam partem ipfius patris. H u n c Fenfum u t
i v a . M ÌK S C & À c S m T y Z L & o U S B H 8 i l - hos quoqu e amp leSeremur, s q u um ómnind
f r , c ' , ^ v 7, vid eb atu r , cum pia dottrina p red ic e t, fili-
S b n & A i c t s , vm y pQw cm s C* . r » narpos etvcq um ei patre èffe, non tamen partem effe il^
Toy t fov, x {¿tu, (¿epos t Hs ovoicls ct v t y TÌty^cLveiv. lius fubftantiae. Quamobrem & nos h u ic
ì lo T $ TX ty&voicc Xf olvto\ ovvTiQ'e/uQcè,-{¿Se t notioni affenfum pr sb em u s. A c ne ipfam
ad r s i f u w t » « w m t s n t ■ ■ B m m m B S B m r \ ->^r\ n ~ « ~ 0,/, ; ' r n ~ pacts intuitu , & ne à re t ta intellieentia e x -
W « e ? r » ™ cidamus. Pari ratione has etiani ■voces anopQvìs
e x 7reoiÌv %l&voia.$. ^ Tee, ctuTcc 3 , x c l i t o p ro b a v im iis , genitum non fa ftum . N an i
yiyyvjQev'fèc y ^TonjOgy^t, x^TeSigupteQct y e7reiS)i t o fa tttìn i, verbum effe dicebant commune re-
•77Oi))0gy, x o m etpa.oxov 5yoq r Aoi?ray òmnibus creaturjs quae per filium
, <api» , i ~ ^ , v\ raótae iu n t ; qutbus nihtl fimile habeat f ix
T to p i*™ V) ì y ^ t « q y yiyp/iemr ay ovSey 1 5 Hus. ac pr0inde , etim non effe fatturami
o{jx>ioy e^eiv t ov qoy* Sio ^jì {¿vi ¿yoq ctuToy 710ivjpux., his quae per ipfùm fatta, funt fi.milem ; fed
tdis Si clvT ofi yivojjdJiois opcoioV xpùr&ovos <5*g 3j iQ? longe p r sftan tìoris quam reliquas creaturas
/ . r i 5 / «\ ì cr\, effe fubftantise. Q u am quidem e x patre efw
u n v / i * ' w c * T 8 m f a r - . fej dlvina docent o ra cu la , arcano quodam
ytvvi<\%> Tee je/et Ao>t«., y TtfoTH t x S ytv- generationis m o d o , q u i riec vérb is e x p r ivijinas
kvexty£y.<?)V x d i cLveTnXoyicpov tcclov} y enerij 20 m i , nec intelligentià comprehendi ab uilà
Tv fyxvovTOS* ST» £ to bpcoytnov ayoq Tot; B B cr^ tu^ ; et^ m confubftan-
M W M ?» o- H > ’ tialem effe hlium p a tr i, cum allatis ratio-
H m I M°" l B B m I x ^ ™ n.!bus difeuffum e f fe t, convenit non ju x tà
X P T t Qa/x&Tav t^’O'^bV, ou^g tdis B’vvjT ois £aots corporum modum, neque inftar mortalium
gd-jSyCTi'iivioias' out? y^p SloU'peoiv tyis ÙoictSj animantium ac cipi debere. N am neque per
o& n & - ¿ m y f t id , S àM ó ifflW . r ? i r o i m t i f f e d iv i? onenl fu b ft“ t i* : “ P * B B B B
, / Y \ u nem, nec p e r mutationem paternie effen*
«U<7ìOi TS m , ÌWttiiifflS- r « ™ . y x j TOn » . aA A o - & at(jue v jr tu tis jd poffe Inge_
2» tcac lv étyoj t I c u kyiVVXTOV (puoiv t s tco^qs' 1 -mpcL- nitam enim pàtria naturam ab his omnibus
50.tìxov S i eìvocj T a f tcolT ^ l td b/xoy<nov} td /¿mSì - alienam elle. V e rum h o c, confubftantialeiri
. M b B \HRR| \ / w *\ effe patri, n ih il aliud fignificare, quam f iùicur
eu<pepèioLV <zsfds tu , yivvvjtdc, x t io u c tT a r uov y ^ • ,, 8 ■ V 1 • r r
o - Z. , , , (O p \ p h um D e i nullam cum c re atuns ab ipfo fa -
ro d ©gou g^(poMV6(V {¿oya^ S i Tq) TraTtK ToJ yr/cv- 30 ^ 15 fim ilitu d in em habere j fed folius pa-
vj]Xotì 7r^y7Bi. Tpoofov k^fapLoicSo^y 39 {¿ù gìvccf \g tris à q u o genitus f i t , per omnia fimilem
iTepcp.5 t \ o f jm q a o ia s 39 ovoicls^ olM.* ex t s v a - nec. e.x a^*a ftua£i am h yp o fta fi au t fu b -
/ r- \ » p e f n 0 ' « > ftàntia , fed e i patfe effel Q u o d quidem
Tpos- co 39 ctuTo) t std v epauubvoevTi t Tpo7nv.xsL- mi r rr + • ■
r rf , » \ 1 qp p cum lta e x Po iltum ru i f le t , jure men to ap-
X a s t x ™ J W & t W Tra- probandum effe cenfuimus: quandoquidem
Xcaav Tivks \0y1014 x a i'O ic p a v e is 'GktaxoTCSs xol) 3 5 nonnullos e x veteribus infignes E p ifcopos,
cvyfpptpéaS) ’eyyapòp Tils t s TATpos 39 t|ou & difertos Scriptores, in explicanda patris ac
e, x / a / r / > / f ilii divin ita te , h o c vo cabu lo confubftantiaa
S io A o x a i , ^ T d V O f to vw lis u f o effe, cp gu ovimus . A tq u e h * c d i f la
s à S ^ t /4 ) otti/ -afet ■? ex.Tiluoìis sìpwSa f ia t d e fid e q u È Nicaete promulgata eft.
V a l e s 1 1 A n n o t a t i o n e s .
1 TctZitt Sì è ipjoui 8tc.] In Codice Allàtii 8f. apud
Theodoritum in lib. primo Hiftorix legitur TOt/rjf & c.
Sed vulgata leftio melior mihi videtur. Epiphanins Scho-
lafticus legiffe videtur tbìuto. Sic enim vertit: Propterea
nobìs quoque videbatur bene fe habere, ut mente con-
fentiremus pia doctrina, See. t
2 n«gjiçK7îj(9i' iíüé/í t S ■ntt'Tgi, &C.3 Melius apud Theodoritum
legitur hoc modo j 7 Si tTvcq to ¿fhomov
n f Tmifi, reo, &C.
A R I O R U M.
a TS y a ¡A3 ¡saia ovyxgtumfdfifs hv'of^U ] 'O/Uiouoilt voca-
bulum non primum.à Patribus Nicsenis inventum, neque
ab ipfis in quseftione Filii divinitate noviter uiurpa-
tum ( quod multi exiftimàrunt) ied inde à majoribus ad
porteros tranflatum fuiffe, Eufebius hic diferte teftatur.
Non eft dubium quin Eufebio prxfto fuerint multa primse-
vae antiquitatis monumenta, qlise hodie nufquam exftant,
ièd dudum interciderunt, ex quibus ille hanc affertionem
fuam abunde confirmare potiuffet: neque enim nobis, in
tanto ac tam deplorando veteruip Scriptorum naufragio,
defunt teftimonia, qux éandem iàtis evincant. Tertullianùs
initio libri adverius Praxeam, cxpreflè dicìt, Patrem, Fili-
qna» & Spiritum Sanftum effe unius Subftanti&ì idque adeo
in regula fidei & Sacramento, à Catholicis cuftoditoi.
contineri affirniat..Qnid autem, te óbiècrò, aliud Latine
^lignificar unius SubftantU, quani quod Grece dicitur
èfwvoioy ? Rufinus de adulteratane librorum Origenis teftatur,
frequenter hanc vocem apud Origenem reperiri. Atha-
hàfius in libro de fenttíntia Dionyfii Alexandrini contra AT
tianos refert. Dionyfium ilium (Origenis Difcipulum) în
Epiftola ad cognominem Dionyfium Romànuin dixifle,
Chriftum efle oysimov tzS ©eS : exftat etiam hodiè Dionyfii
Alex. Epiftola contra Paulum Samofatenum, iil qua vox
ilia reperitur. Sed maximum toÎ ôysuma prêjudieium fa-
cere nonnullis vifum eft, quod Synodus Àntiochena, fexa-
ginta circiter annis ante Nicænam habita, contra Paulum
Samoiatenum, vocem-iftam exprefle répudiaverit. Veruni
Bafilius..M. Operum.Tom. III. p. .292, diferte teftatur, ea-
tenus tantum homooufii vocem rejeçifle patres Antioche-
nos, quatenus ipià fignificâre viaeretur fubftantia m ali-
quarn divinam Patre & Filio . anteriorem, qua poftmo*
duip in Patrem & Filium diftributa fuerit : Ideoque vocem
filentio fupprimendam cenfuerunt, quod Paulus ex ea,
Catholicis iàtis ufitata; algumentum formarét, -quo Chri-
fti Divinitatem oppugnaret : ut feribit Athanafius in libro
de Synodis Arim. & Seleuc. Cl. Bullut Defenf. Fid. Nie»
pu, 28, II» fol.
o m II. p i ì ¿tè'.