herberg ligt vlak bij een klapbrug over het Wi n s c h o t e r d i e p
en als wij die over zijn, hebben wij ’t gedenkteeken op een kleine
hoogte ter linkerhand. De omgeving is niet günstig. Het jonge
hout levert nog geen’ achtergrond, waartegen het genoegzaam
uitkomt. De aanleg er om heen is nog nieuw en kaal en het
zal nog wel eenige jaren vereischen, eer deze nadeelen zijn over-
wonnen. Er zijn bezwaren geöpperd tegen de gedachte, door het
monument uitgedrukt; — A d o l f va n Na s s a u , in volle wa-
penrusting stervend neergezegen op de vlag, die hij nog in de
verstijfde vuist klemt, terwijl de Vr i j h e i d , in de gestalte'eener
maagd, hem dekt met schild en zwaard en de H o l l a n d s c h e
l e e uw de privilegien met zijn sterke klaauw beschermt. Er zijn
bedenkingen gemaakt tegen de vermenging van historie en sym-
boliek in het ontwerp. ’t Is betwijfeld, of de volstrekt onvrucht-
bare overwinning, hier behaald, wel de oprigting van een gedenkteeken
regtvaardigde, zelfs-, of het gansche feit van den gewapenden
opstand die hulde verdiende. Het antwoord op de
laatste vraag hangt zoozeer zamen met de zienswijze omtrent het -
gewettigde van den s trijd , waarin de eerste zegepraal hier werd
behaald, dat wij ons zelfs van de overweging er van in den
motregen ontslagen kunnen rekenen. Maar waarlijk, geen onge-
rijmdheid achten wij een opgerigt teeken ter herinnering aan'het
gevecht, dat den landzaat de groote voordeelen van zijn’ bodem
ook tegen een’ magtigen, uitstekend geoefenden en tot nog toe
als onweerstaanbaar beschouwden vijand leerde kennen. Hier
stonden in der haast bijeengestroomde en onervaren troepen tegen-
over de geduchte Spaansche en Italiaansche oudgedienden. Hier
leerden zij, h o e , bij bekwame leiding en standvastige volharding,
de kans s zich tegen welbeproefden moed, tot roekeloozen over-
moed gestegen, keeren kan. Hier werd de weg gewezen tot die
krijgstaktiek, die later zoo menigmaal de beste legers van Spanje
magtelöos maakte. Niet om haar beteekenis op zieh zelve, niet
om haar onmiddellijke gevolgen, maar om haar vruchten voor
de toekomst is de zege van Heiligerlee belangrijk. En al wäre t
niet zoo geweest, de groote öfters, door prins Willem en zijn
broeders gebragt, zijn waard in herinnering te blijven op de
piek, waar het eerste bloed van een’ Nassau heeft gestroomd
voor de zaak, door hen met opoffering v a n zooveel goed gesteund.
Had nieJILde prins” al zijn zilverwerk en kleinodien verkocht,
had niet graaf Jan zijn bezittingen verpand , had niet graaf Lode-
wijk een belangrijke som er voor over gehad, om de legers uit
te rüsten, die op drie plaatsen te gelijk den strijd voor de vrijheid
des volks moesten aanvaarden? Het welberaamd plan mis-
lukte. Maar wat het huis van Nassau er voor gedaan heeft, dat
mag Nederland nooit vergeten. En toen, in plaats van de o u d e ,
in 1826 opgerigte piramide, een ander, waardiger gedenkteeken
hier zou verrijzen, toen was het goed gezien, dat het beeid va,n
graaf Adolf als het zinnebeeid moest zijn van alles, wat zijn
doorluchtig geslacht voor de zaak des volks heeft veil gehad.
De landstreek is sinds dien tijd gansch veranderd, en ’t. is
onmogelijk geworden-, ons h e t toenmalig slagveld voor te stellen.
De moerassen, waarin de Spanjaarden bij hun vermetelen aanval
wegzonken, de bosschen, waaruit zij hun geschut op den heuvel
lieten speien, het landhek, waarbij graaf Aremberg, toen de slag
verloren w as, door Marten den tassohenmaker en Sijbrand Sickesz
werd doodgeslagen en geplunderd, zijn niet meer te vinden.
Wegen zijn verlegd, slooten gegraven, bosschen omgehakt, poelen
en kuilen in weiland herschapen. Ook het klooster, omstreeks
1200 door H e n d e r i c u s , proost van Schildwolde, gesticht,
waar de graven hun hoofdkwartier hadden en het lijk van Aiem-
berg aanvankelijk werd bijgezet , is sinds lang gesloopt. Zoo heeft
Heiligerlee niets overgehouden, dan zijn herinneringen en het
monument, dat er van getuigt. Maar om de wille daarvan rekenen
wij toch den togt door wind en regen naar dit belangrijk
plekje gronds niet ganschelijk vergeefs.
Van Heiligerlee naar Wi n s c h o t e n bedraagt de afstand omstreeks
s/4 u u r , iets meer dan van ’t station Scheemda, maar
de weg is b e te r, ineer beschiit en rijker aan afwisseling. t Is
een bewoonde en bevolkte streek, waardoor wij komen, haast
een voortdurende reeks van huizen en boerenplaatsen; zelfs vindt