Sanófci Ambrofii
t: A i u t V.
Jttfttm nihil agere quodfit contra officium, etiamfi
■iatendi fpem habuerit, ad hoc tpfum fignifican-
durn fabulam de Gygis anntilo exeogitatam ejfe d
p h i l o ß p h i s , quii e s p lo s a , Davidis ac Johannis
Baptifta certa & vera esempla proferuntur.
w • ^ jam ut et^am * h°c libro ponamus
failigium , in quo velut in fine diiputa-
tionis noilra: dirigamus fententiam : uc nihil ex- ]
petendum fit, nifiquod honeilunu * * Nihil agit
fapiens, nifi quod cdm finceritate, fine fraude
fitrneque quidquam facit, in quo fie crimine
quoquamobliget, etiamfi latere polfit. Sibi enim
eft reus priufouam ceteris 3 nec tarn pudenda
apud eum publicatio flagitii , bquam confcientia
eft. Quod non fictis fabulis , ut philofophi dif.
putant, fed veriffimis juftorum virorum exem-
plis docere pöfliunus.
30. Non igitur ego fimulabo terrie hiatum , <
qua: magnis quibufdam diifiluerit * foluta imbri-
bus , in quem defeendiile G yges, atque ibi fa-
bularum illum equum xneum offendifle à Platone
inducitur, qui in lateribus fuis fores habe-
ret : ’quas ubi aperuit, animadvertit annulum
-aureum in digitomortui hominis, cujus illic exa-
nimum corpus jaceret, aurique avarum ili fluii
ile annulum. Sed cùm iè ad pailores recepiilèt
reglos, de quorum ipiè numero foret, cafu quo-
dam, c quod paiam ejus annuii ad palmam con- ]
verterat, ipiè omnes videbat, atque à nullo vi*,
debatur : deinde cùm in locum fuum revocaflèt
annulum, videbatur ab omnibus. Cujus iolers
faclus miraculi, per annuii opportunitatem regina:
ilupro potitus, necem regi intulit, ceterif.
que interemtis, quos necandos putaverat, ne fibi
impedimento forent, Lydia: regnum adep-
tus eil.
31. D a , inquit * hunc annulum fapienti, ut
beneficio ejuspoifìt latere, cùm deliquerit: non
enim minus fugietpeccatorum contagium,quam
•fi non poifit latere. No n enim latebra ià-
pienti ipes impunitatis, fed innocentia eil. De-
nique lex nonjufio ,fed injufiopofita efi ; quia j ufi
tus legem habet mentis fua:, Se xquitatisac juf-
titiié iua: normam : ideoque non terrore pcena:
revocatur à culpa, fed honeilatis regula.
32. Ergo ut ad proppfitum redeamus, nonfa-
buloia pro veris, led vera pro fabulofis exempla
proferam. Quid enim mihi opus eil fingere hiatum
terra:, equum ieneum, annulumque aureum
in digito defuncti repertum 3 cujus annuii tanta
fit vis, ut pro arbitrio fiio qui eum fit indutus an-
* . Cic. lib. 5. Offic. pàg. & » . fin. ». Sed tptomam operi ihchoa-
to . . . tamquamfaftigium See-
a. Omncs edit. Nihil namque agit fapiens, nifi quodhonefium fit :
verum qure ornili nuts, in omnibus miT defìderantur.
* . Gic -lib 5. Offic. pag. 39Ì . lin. 33. Sjuamobrem hoc deliberan-
tium genus pellatur è medio 8cc. Et infra fin. 37. Atque etiamin
omni deliberattorie celandi & occultandi fpes & c
b- Rom. edit, quam confcientia eft. Haud latis refte ; nec enim
h ie fignjficatur minus pudendam effe flagitii publicationcm, quàm
'confcientia publicationcm , led quàm confcientiam ipfàm , id e f t ,
intcriorcm admiffi flagitii eognitionem. Infra etiam eadem edit.
Rom. quern magna quadam imbrium tempeftate exorta, terr am fe ci
fie , & in quern Bcc. Scd quorfiim ca mutatio ip e ile t , non làtis
iadfequimur.
*. Cic. lib. 3. Offic. pag. 39a. lin. 4 0 . H ine ille Gyges inducitur,
à Platone, qui àtm terra decejfiffet & c.
nulum, appareat , chm v e lit ; ciim autem nolit,
b confpedu ie prxientium fubtrahat, ut pra:fens
non poifit videri? * Nempe eo tendit iilud> *
utrum iapiens etiam fi iilo utatur annulo, qut>
poifit propria flagitiacelare,& regnum adiequij
nolitne peccare , & gravius ducat fceleris con-
tagium pcenarum doloribus: an vero ipe impunitatis
utatur ad perpetrandum fcelus ? Quid,
inquam , mihi opus eil figmento annuli , cum
poifim docere ex rebus geflis quod vir iapiens
cum fibi in peccato non iolum latendum, ied
etiam regnandum videret, fi peccatum admitte-
ret j contra autem periculum falutis cerneret ,fi
declinaret flagitium 3 elegerit tarnen magis iälu-
tis periculum, ut vacaret flagitio , quam flagitium
quo fibi regnum pararet i
33* Denique David cum fugeret a facie regis *■ Reg. 16.
Saul, quod eum rex cum tribus millibus virorum *"
eleclorum ad inferendam necem in deierto quie-
reret, ingreflus in cailra regis , cum dormien-
tem ofFendiflet, non iolum ipie non pereuifit ,
fed etiam protexit 3 ne ab aliquo qui fimul in-
grefltis fuerat, perimeretur. Nam ciimdiceret
ei Abeiia: Conclufit hodie Dominus inimicum tuurn ibidem g»
in manibus tuis, & nunc occidam eum, rejpondit: &Jei'
Non confumas eum, quoniam quis injiciet man um
fuam inchriflumDomini, & puruserit r’Etaddidit:
Vivit Dominus, quoniam nifi Dominus percujjerit
illum} aut nifi hora i 11 ins venerit, ut moriatur, aut i
in pugna dificjferit, & apponatur mihi ; non f i t d
1 Domino injicere manum meam in chrifium Domini.
34. Itaque nön permifit necari eum, ied iolam
lanceam qua: erat ad caput ejus , S c lenticulam
iuilulit. Itaque dormientibus cunclis, egreilus
de cailris tranfivit in cacumen montis, & coar,
guerecoepit ilipatores regios, S c priecipueprin-
cipem militia: Abner , quod nequaquam fidam
cuilodiam regi Sc domino fuo adhiberet: denique
demonilraret,ubi eilet lancearegis, veilen-
ticula qua: erat ad caput ejus. Etappellatus a
1 rege lanceam reddidit: E t Dominus, inquit, re-
Jlituat unieuique juflitiasfitas, efi fidemfuam: ficut
tradiditte Dominus in manus meas, (fi nolui e vin- Ä
dicare manu mea in chrifium Domini. Et cum ha:c
diceret, timebat tarnen infidias ejus, £ c fugit, federn
exfilio mutans. Ne c tarnen ialutem prietu-
lit innocentiiE, ciim jam iecundo facultate fibi
tributa regis necandi, noluiflet uti occafionis
beneficio | qua: Sc iecuritatem falutis metuenti,
S c regnum offerebat exiuli.
1 35. Ubi opus fuitTohanni Gygeo annulo, qui
fi taeuiflet, non eilet occiius ab Herode ? Pne- Marc.
ilare hoc iHi potuit filentium fuum , ut 5c vide- 18•
retur 5c non occideretur : ied quia non iolum
c. Mil. omncs feribunt, paleam; tres tarnen ex illis explicationis
ergo ha:c habent in margine: A l. palamific enim vocatfuperiorem
partem annuli, in qua lapis infixus oft.
* . Cic. lib. 3. Offic. pag. 391 . lin. 4 9 . Hunc igitur ipfum annulum
f i habeat fapiens 8c c.
* . Ibidem pag. 393. lin. 3. Hac eft vis hujus annuli & hujus
exempli 8c c.
d. Yet. edit. a cR om hoc loco non dilcrepant , nifi quod hxfi
fic interpungic. . . . & apponatur, mihi non f i t a Domino 8c c. N i -
'miriun ut rcipondeat his verbis cx L X X . K«i (JtnJV/Jicps
8c c. Mff. autem cum vetcribus magis faciunt, excepto quod ha:
prseferunt, vel in pugnam, hi v ero , ut in pugnam; & p ro , dcfccn-
derit, Thuan. difcejferit. Et poft pauca,ubi omnes edic. & lenticulam
tulit aqua, dormientibufque 8cc. feribitur in mfi-. ut in textu.
c. Omncs edit. injicere manum meam in chrifium Domini : qui*;
dam mlT. inducere manum c^tcri omncs 31t in texcu.
117 D e Officiis Miniilrorum , Lib. I I I . 118
peccare fè propter falutis defenfionenT pafliis A frumenta in àburidantia collegi't irt caritate
non e il, fed ne alienum quidem peccatum ferre vendidit. Num carius. aliquis emere compelli
ac perpeti potuit ; ideo in fe caufam necís exci- tur ? Num vis adhibetur emtori > Omnibus de
tavit. Certe hoc negare non poffunt potniile
fieri u ttaceret,qui de illoGyge negant potuifi
iè fieri ut annuli beneficio ablconderctur.
36. Sed fabula etfi viril non habet veritatis -,
hanc tarnen rationem habet,ut fi poifit cd’arefe
vir juftus} tarnen ita peccatum declinen,quafi celare
non poifit: nec perfonam fuam indutus annulum,
ied vitam fitam Chrifium indütus abfeon-
dat, ficut Apoftolus ait : Jjhiia vita noßra abjeon-
dita eft cum Chrifio in Deo. Nemo ergo hic folgere
quierat, nemo fibi arroget, nemofejaélet.
Nolebat fe Chriilus hic cognofci, nolebat prie-
dicari in Evangelio nomen iuurn, cùm in terris
veríarétur: venitut later et fieculum hoc. Et nos
ergo fimili modo abfeoridamus vitam noilram
Chriili exemplo, fugiamus jadantiam, a pra:di-
cari non exfpedemus-. Melius eil-hic eile in hu-
militate, ibi in gloria, cùm Chrifius, inquit, ap-(
paruerit, tune (fi vos cum ilio apparebitis in gloria.
C A P U T VI .
Er avalere' apud nos emolument um non oportere.
Jfiufid ob tendere fole ant qui afrumentis lucrum
captante quidve illis debeat rejponderi ? U bi eif-
dem Evangelica parabola (fi Salomonis ejfata fub
oculis ponuntur.
37. \ T On vincat igitur * honeilatem utili-1
tas, ièd honeilas utilitatem : hanc dico
utilitatem, qua: íeílimatur fecundum vulgi opini
on ehi. Mortificetur avaritia , moriatur con-
cupifeentia. Sandus in negotiationem introiiTe
iè negat 3 quia pretiorum captare incrementa
non fimplicitatis, ièd verfuti« eli. Et alius ait :
Captans pretta frumenti, malediclus in plebe eft.
38. Definita eil- ièntentia, nihil difputationi
relinquens , b quale controverfum genus folet
diceridi eife , cùm alius allegat agriculturam ]
laudabilem apud omnes haberi, frudus terra:
fimp li ces effe vplus qui feminaverit eo probatio-
rem fore, * uberiores reditus induilriie non fraudati
\ negligentiam magis Se incuriam ruris inculti
reprehendi folere.
'■■ 39. Aravi, inquit, iludiófius, uberius femina-
v i , diligentius exeolui, bonos collegi proven-
tus, ibllicitius recondidi, fervavi fideliter, provide
cuilodivi. Nunc in tempore famisc vendo,
iùbvenio eiurientibus : vendo frumentum non ]
alienum, fedmeunij non pluris quam ceteri, im-
mo ètiam minori pretio. Quid hìc fraudi e i l ,
cùm multi poflent periclitari, fi non haberent
quod emerent > Num induftria in crimen voca-
tur ? Num diligentia reprehenditur ? Num pro-
videntia vituperatur > Fortaile dicat: Etjofeph
a. Era. & icq. edit, pradicari non expetamus : Ametb- & mff. aliquot,
pradicari non exfpectamus affi demum e lcg antius... . non
exfpectemus.
* * C i c . lib. 3. Offic. pag. 394. fin. 16. Mane at ergo , quod turpe
f i t , id-numquam effe utile 8cc.
b Edit, omnes. & miT. nonnulli, quale controverfiarumgenus: alii
autem numero & antiquitate prscilantiorcs, quale controverfum genus.
Infra etiam ubi in iiiHem edit, a c miT. pauculis habetur, fim-
plices effe triplos ; in longe plurimis probatiffimiique omittitur , triplos.
*■ Hunc omnem locum ex Cic. lib. O economicen, qui jam non
cxftanc, defiimtum effe forfitan haud fine caufà quis conjecerit.
Eccnimquod hìc dici tur : 'Uberiores reditus induftria & c. id aper-
S. Ambr. Tom. I I .
fertur emendi copia ,, nulli irrogatur injuria.
40. His igitur quantum cujufque fert inge-,
nium difputatis, exiurgit alius, dicens : Bona quii
dem agricultura , qua: frudlus. miniflrat omni-:
bus, quiE fimplici induilria accumulai terrarum
fcccunditatem, riihil doli 3 nihil fraudis interiè-
rens. Dénique fi quid vitii fuerit, plus diipendii
» eil5 quia fi bene aliquis ièminaverit 3 melius me-
tet : fi fincerum tritici granum ièverit, purioJ
rem acfinceram meifem colligitv Fcecunda teri.
ra multiplicatum reddit, quod acceperit : fidelis
ager feeneratos folet reilituere proventus,
41. De reditibus igitur uberis gleba: exipec-
tare debes tui mereedem laboris, de fertilitate
pinguis foli juila fperare comperfdia. * Cur ad
fraudem convertis natùrie induilriam ? Cur irli
videsufibris hominum d publicos partus?Curpo-
pulis minuis abundantiamjCur affeélas inopiam?
Cur optari facis à päuperibus ilerilitatem ? Cùm
enim non ièntiutìt beneficia fcecunditatis,te auc-
tionante pretium, te condente frumentum, Optant
potius nihil nafoi, quam te de fame publica
negotiari. Àmbis frumentorum indigentiam,alì-
mentorum penuriam , uberes foli partus ino-e-i
mifcis, fles publicam fertilitatem , horrea fru-
gum piena deploras, exploras. quando ilerilior*
proventus fit, quando exilior partus. Votis tuis
gaudes arrifiife maledidum , ut nihil cuiquam
naiceretur. Tunc meifem tuam venifiè Ixtaris ,•
tune tibi de omnium miièria congeris opes : Se
hanc tu induilriam vocas,hanc diligentiam no.-
minas , qux calliditatis verfutia , quiE ailutia
fraudis eil 3 Se hoc tu remedium vocas, quod eft
commentum nequitia:. Latrocinium hoc ,an fee*
nus appellem ? Captantur tamquam latrocinii
tempora, quibus in vifeera hominum durusinfi*
diator obrepas. Augetur pretium tamquam for*,
te cumulatimi foenoris, quo periculum capitis
acervatur. Tibi condita. frugis multiplicatur
ufura : tu frumentum quafi feenerator occultas,
quafi venditor auélionaris. Quidimprecaris male
omnibus,quia major futuralìt fames,quafi nihil
frugum iìiperfit, quafi infoecundior annus fo-
quatur ? Lucrum tuum damnum publicum eil*
• 42. Jofeph ian&us omnibus aperuit horrea, Gen.
non claufit : nec pretia captavit annoiiie, ied i6i
perenne fubfidium collocavit: niliil fibi adquifi-
vit,fed quemadmodum fames etiam in poilerum.
vinceretur, provida ordinatione difpofuit.
43. Legifli quemadmodum hunc frumentarium
pretii captatorerii exporiat in Evarigelio dominus
Jefius, cüjus poifeifio divites frudus adtulit,
Sc ille quafi egens dicebat : £hùd faciatn ? No#- Lue\
habeo quo congregem, deftruam horrea 3 (fi major a ^
tiffime cum Xenophontis, cujus Iibium ejufdem argumenciab O ratore
traullatum feimus, his verbis quadrat : T»s d'eAr* 0 ^ -
■Xió’.nat; xutùÀ àyccfù aittmiitT: & illis , àn? «
ai f t cm ir à j j f , v yAf 'CkluaKi'rrai ds ¿um atrtigarct/ / ds HotaQt
yltnrm. Alia fimilia ipfe per te obièrves licet.
, c. Rom. edit, inde expunxerat verbum, vendo.- ied cum aliarura
j & mff omnium injuria.
* . Cic. lib. 3. Offic. pag 394. lin. 31. S i vir bonus Alexandria
Rhodttm magnum frumenti 8cc.
d. Mff. aliquot hic & infra non .partus, fed paft u s , feribunt.
Iterum vero, poft pauca nonnulli cod. habent, te auciionante, &
propter pretium condente frumentum*
H i j