audire. Audet tórtio poftulationem fuam de- A diximus 5 tamen plerumque & in uno .pialmo
promere, quid petat esprimere. Quarto quo- omnes iftæ oratîo.nis. partes inveniuntur , quo-,
modo coepit à laudíbus D ei,fie debet m Iauderm modo in o&avo pfaimo invenimus. Denique fie.
deíinere. - coepit : Domine, Dominus notteir, quam admirabiá.
4. Habes hoc in oratione Dominica : Pater le eft ¡tomen tu'um in univerfa tena Oratio ergo
nofiri qui cs in calis. a Laus Dei e ft, quod pater prima. Deinde obfecratioQuoniamvidebo calos
prædicatur : in eo pietatis gloria. Laus Dei, tiios, opera digitorum tuorum: “hoc tácalos vide-
quia in cælis habitat, non in terris. Pater nofter bo, lunam &flellas} qua-s tu fundatti.Utique non
qui es in calis, fanttificetur nomen tmm, id eft, cælum dicitvidebo,ièd vide bo cados, in qui bus
ut lanébificet lèrvos iiios j‘ nomen enim illilis incipit albefccre gratia & iplehdor cæleftis.
iàndificatur in nobis, quando prædicantur ho- B Hos fibi cælos tune promittèbat Propheta dari,
Ibidem 10 .
Ibi dem w.
Ibidem n .
P fü. 8
Ibidem 4.
d
mines chriftiani. Ergo optantis elk., fanttifi'ce-
tur nomen tuum. Adveniat regnum tuum. Poftula-
tio , ut in nobis fit regnum Chfifti. Si Deus in
nobis regnar, locum habere adveriarius non po-
teft. Culpa non regnat, peccatum non regnat:
qui cadeftem gratiam á Domino e mererentur.
Lunam & ftellas quas tu fundajli: lunam Eccle-
fiam , ftellas vocat íanctos cadefti gratia refulgentes.
Deinde vide poftulationem ejus: Quid
efi homo quod meminifii ejús: aut fiilius hominü
ied regnat virtus, regnat pudicitia, regnat de- quoniam vifitas cum ? Minorafii eum fatilo minus
votio. Deinde : Fiat voluntas tua y ficut in calo & ab Angelis, gloria & honore coronafii eum, & confiiìn
terra. Panem nofirum quotidianum da nobis hodie. tuifii eum fiiferopera manuum tuarum. Et alia gra-
Ha:c poftulatio maxima eft eorum qua: poftu- tiarum aciio\omniafubjecifiifubpedibus ejus,oves
lantur. Et dimi ite, inquit, nobis debita nofira, ficut^ & boves univerfas, injuper & pecora campi, &C:
& nos dimittimusdebitorìbusnofirislàeo quotidie 26. Docuimus prò captu noftro f forfitan
b accipe, ut quotidie debito tuo indulgentiam quod non didicimus j & ut potuimus, exprelfipetas.
Et ne patiaris nos induci in tentattonem : mus.' Sanditas veftra inftitutis facerdotalibus
f id libera nos à malo. Quid iequitur ? Audi quid informata, laboret tenere quod accepit à Deo :
dicatfacerdos : * per dominum noftrumjefum g& oblatio ficut hoftia pura, in vobis lèmper
Chriftum , -in quo tibi e ft, cum quo tibi eft ho- fuum fignaculum recognoicat, ut & ipfi ad gran
o r, laus, gloria , magnificentia, poteftas cum tiam & ad prarmia virtutum pervenire pollitis,
Spiritu landò à ficculis, Se nunc, &c lèmper, §C per dominum noftrumjefum Chriftuni : cui eft
in omnia fecula fieculorum, Amen. gloria, honor , laus , perpetuitas à fieculis, Se
25. c Aliud : Pialmorum David licet unus libel- D nunc, Se lèmper, Se in omnia fiecula fieculorum.
lus fit, habens eas virtutes orationis, quas fupra Amen.
Ibidem
& 7-
Ibidem S.
& [e<¡.
I . .f
a. Ica mit. longe plurimi , & ant. edit, ex quibus tamen aliquot
mil', ac vet. edit, non liabent -eft, & Gill, cum duobus mff
pro in eo legit nova, non incongrue : alii autem pauculi & cum his
Rom. edit. la u s hie Dei e ft, eo quod paterni pndicatur & c . Quod
vero omnes edit, exhibcnt, & in terrii, c contrario xu n fti mff
duobus cxccpcis pra'ferunt, non in terris.
b, Rom. edit, dicito: vet. & quidam mff accìpito: reliqui accipe.
*■ His verbis indicari videtur illam claufulam à facerdote folo
recitari folitam : quemadmodum in giarca Ecclefia idem etiam fo-
lu s , Aria M ontano'tclìe, pronuntiabat illam , i'm rv tri» « Rót>-
A tia & c . qu x ex Jacobi, Bafilii & Chryfoftomi liturgiis in Evan-
gelicum' Matthx i textum & verfìones orient, tranflata fu it , ut
Lraimus, Gròtius acque alii obiervarunt. Cùm porro memorata
claufula in nullis latinis Ecclefiis ufurpetur ; ea cui prxerat hic
auc lor, ad otientalcm ceitatn e li magis accedere in eo ritu.
c- Sic omnes edit, ac mff. nonpauci : alii veroparcim, Ifiepfal■
morum D avid: partim, Alius pfalmorttm David & c. Porro in p rx -
fationc monuimus ab hi fee verbis incipere novum icrmonem'in
cod. San&igaüenfí: addimus autcm h xc eadem In uno rcg. códice
ita d'efenbi, quafi novi traftatus fit exordium : at in Clarom.
cum reliqua pane prorfus. omitti.
d. Rom. edit, refciderac voces , hoc e j l , celos videbo¡
e. Sicmff. a liquot, á quibus ceceri & ant. edit, eo difcrepant,
quod habent ,ficllas cdeftis gratia refurgentes. Minus commode.
A t Rotlt. edit, lo la , merereiur. . . .ftellas homines caleftis gloria re-
^ f . Rom. edit, fo la , forfitan quod a Domirto didicimus.
jr. Mff. non pauci, ut oblatio ficut hoftia pura, in vobis, & c- latis
commode : alii plures nobifcum faciunt, nifi quod pro7<c«i.Valliluc..
ley.it , f i t u t , non incohgrue. Reliqui tandem Sc omnes edic. nobis
etiam accedunc , excepta vocula , quam prxmittunt diñioni- ,
bus in vobis, hoc modo íententiam omnino corrumpentes.
*** «W iiWMPì WK iftoi && stò ff&ì
IN L I B R O S DE P O E N I T E N T I AA
D M O N I T I O.
G Vandoquidem hi duo libri adverfus Novatiunos[cripti fuere, utJmbrfii confilium, operis ordoatque
feries, v is acfondus urgumentorum fercipiatur minori negotio, non ingratum lettori futurum dttxi-
mus [ f i ejus oculis unde or tu f it illu harefìs} quos habuerit progrejjus, quove infiutu fue r it, cùm iidem libri
lucubruientur, proponumus.
Ditti Jùnt Novutiani ab auttoribus fetta Piovuto dr FI ovati ano, quos inter fe cùm plerique veterum, &
Gracorum imprimis, male confundant, numquant non dfiinguit Ambrofius. Borumprior Carthaginenfis Ecclefia
presby ter fu it , numquamvero ad e pifcopalem fervènti dìgnitatem ; qua in re Baroniusfietavius,
Labeus (fi1 alti nonnulli erraverunt. Is erut animo inquieto & federato , neque ad aliud magis quam ad
res novas comparato. idem fe conjunxerat Fdicifimo, qui lapfis in idololatriam nulla impoftd poend red-
dendam pacem delirabat. Cujus harefi quo plufculum conciliar et auttoritatis, eum omni arte atque ambita
frotrudit addiaconatumì non»modo non annuente,fid ne confiulto quidem antifiite ipfius Cypriano. Hai cfatinoti
alia tum impudici ti a, tum atroci s crudelitatis piena cumulum addiderunt, propter qua dies a fratti-
bus et dittus.efiapudcyprìanum :fid renovataper id temporis perficutio3ne ulterius in eumdem inquirere-
tur , prohibuit. V fu s e a occ afone Novatus Romamprofugit w,eoquecùm fub anni i$i. ini tium venijfetfierum
ac populum ibi ojfindit de [affittendo pontifice in locum Fabiani non pridem martyrio affetti dijfintientes.
Divifa Romanorum fiudia duo presby teri in fe converterant, Cornelius ó" Novatianus. Hicfioicorum phi-
lofiophorum f cita profitebatur, homo acerrimi ingenti, multijuga dottrina, tue facundia vulgarts : vcrum
praterquam quod exorttfims fubjettus fu era t, eum in letto propter adverfam valetudinem baptizatum[aera
unttione epfiopus non confignaverat. Neglsttis tamen hifice defettibus, ipfum idem praful honorefacerdotali
dignatus efi 3 unde in animis populi hatid parvam extttavit ojfenfionem. Jtaquecum in pontificem fiuta
juflioraque fiffr'agia Cornelium retuliffent, virum eximi a virtutis, atque in fingulis Ecclefia gradi bus exertt-
tatum, Novatianus repulfa impatiens etettionem illam evertere fiecum fiatuit. Hoc incceptum ut perficeret,
famofum li bellum firiffit in Cornelium : ac denique ordinationem ejus tdcirco légitimant effe negavi t, qued
eos chrifiianos qui favi enti perfe cut ione thura idoli s adoleverant, a fua communione non rejkeret. Fcllexit
in fattionem fuam non paucos è populo : quam occafionem Novatus rebus fuis opportunam ratus , Nova-
t i ano fe manttpavit. Igitur ut pro virili pronioveret ejufdem partes , id tecnis fuis efi confiquutus, u t ili e
a tribus epifeopis, quos rudes Çr fìmplices ab exigua & vilifiima Italia parte ad hoc exttverat, ordì-
naretur in pontificem ; unde tum primùm antipapa nomen à confiituta chrifii religione ineognitum anditi
coepit. Ordinationem fuam datis litteris mifiifque legai k Africana atque' Orientali Ecclefia fignificavit
f id ea ubique repudiata efi.
Interim u t invidiam Cornelio conflare f ergerei, acfibi auttofitatem quodam difiiplinafuco compararti,do-
cebat ea poteflate carere Eeclefiam qua lapforum, quos in Libellaticos, Thurificatorcs, & Apoftaras difiin-
guebant, crtmen dimi tter e tur -, cùm tamen eofdem adpoenitcntia opera exhortandos effe.neutiquam negar et.
Primo quidem ifti hos intra fines fe continebant. Sed cùm acriter premerentur à Cypriano dr aliìs P P.
qui non fine fiumma injuria quamveniam atrocioribus peccatis, futa homittdio, & adtiltcrió'conceàebant,
illam fiolis lapfis negari demonfirabant-, eo denique compulfi fiunt, ut peccata omnia contendere»t aque effe
irremifitbtlia. Puduit tamen eorum fìttatores h'ujus amenti a ; pofiea enim. non di fu e r e , qui hanefententiam
ad fola graviora crimina reì{rittam vellent.
Arri fit plurimis fiveritatis illa [fettes, breviqueex hìs fitta mmerofa coalefeens, ut ab orthodoxis'difiin.
guere tur,fibi vantßimum KaBapaìi1, idefi, mundorum nomen adrogavi t.Epifeoporum ejufdem fetta amplum ca-
talogum magna eumlaude texitSocrâtes. a Defiribit etiam fiufiepta ab ejufdem profeffortbuspro chrifii divini- a. ub> 4;
tate certamina, eorumque tam claram infupplittis confanti amfui(fe tradii, ut ea indutti ipfi catholitt,preces hif i c*t-'LU
cum illis in templis ipforum optarent fiottare. Qua quidem habere mus minus fufpetta, fi à [cripton in eas
partes non tam propenfi profittfcerentur.Eamharefim diìuerfa Concilia profiripfirunt, & quid in iis qui redirent
ad Eeclefiam ,fervandum effet, fraceperunt. Quamvis autem in illam Patrum erudì tifiimi calamum
ftrinxerint, ipfa tamen per omnes ferme christiani orbisplagas propagata diut fiime perfeveravtt.
Eamdem hoc in ftatu offendi t Ambrofius , cùm ipfam hifie duobus libris b aggrejjus efi. Primum api fiime à b- *■
moderationis, quam in Novatianìs defiderari certum erat, commendatone orditur. Tum commiffam Ecclefia
criminum quorumlibet abfolvendorum potefiatem c adfiruit, Deum ad clementiam quam ad feveritatem ma- c. Cap. 1.
gis propenfum d effe demonfirans.Pofiea vero ubi objettioni à divina immutabili tate petita efatisfecit,ipfis' v i- d- c * f * •
efiim è variis Scnptura tefiïmoniis,açpotfiimum ex co quodPetrocali claves chrifius(promifit,acritertnfiat. ¿¿fp f i
Hisalia moment a ex eorum printtpiis moribufque defumta g j ungi t.Mox ad alias objettiones h gradumfaciens, f w*w». ì
maxime in eo refellendo quod de peccato ad mortem1 venditabant, moratur -, ofienfique dottrinarn orthódoxam f “ [fi. g.
Àlohanne evangeli fia k clare adferi,futilia eorum refponfa1 prorfus evertit.Pofiremo ex Corinthii à Paulo f i - h. c*p. 9.
parati, ac deinde facris redditi hifioriamvalidfiimum confirmando catholico dogmati ducitargumentum. :lKC[ [ 0[
In altero libro pofiquam docuitfollittte ac mature n agendam effe poenitentiam, prattpua duo Novatianorum j. cap u .
prafidiaimpugnai. Primum0illis fufpeditabant Affittoli verba eos qui lapfieffent renovari nonpoffeadpx- mCap. 13.
nitentìam adfeverantis :ficundum vero iidem mutuabantur ex Iohannis Evangelio P, ubi ditttur peccatum fif/clp. 1;
in Spiri tum fanttum ncque in hoc neque infuturo faculo dimittendum.Vtramque autem difficultatem e a v i ,0. Cap. a.
rationum trattai & diluit, qua pofieris theologis pxne omnibus facem in hìs folvendis praluxerit, ut nos ¿ fi 4>
fuis lotts obfrvavimus.Probat denique ab ipfis peccatores adbaptifmi repeti tionem induci^, ut ejus beneficio q c»p. s-
veniam ,quam poenitentia openbus .negabant, adfequerentur-,cùm apofioli e contrario nobis criminum ve- num- ib-
ni am nufquam non promittant. Hinc occafionem nattus,chrifiianos invi ta t r adpoeni tentiam,cujus & partes r. Cap. 6. .
fingulas qualitatefque oculis fubjicit. Adjungitfiore utchriftus eorum lacrymis nec non matris Ecclefia preci-
bus motus , ad eos accedatfpiritalem refurrettionem aperaturus, cujus formam in Lazaro exftitiffc (memorai. *• c*p- 7-
Suftttationem ejus ficut & convivium, cui una cum Domino idem interfuit, contra Novatianos propofitum
confirmât, verna qua Corinthium donavit Paulus, exemplo iterum adhibito. Sub hac oculos 1 in fe iffe refiec- Cap. 8.
tens , utfibi detur & a commijfis propriis abfolutto, .& commiferatio in alienis, quanta maxima foteftani- 7‘
mi fubmifiione Deum precatur. Ad ultimum exeußis qua circa poenitentiam obreperefilent}1 vitti s,&pramon- u .Cap. 9,
firata qua in eligendo adpublicam poenitentiam tempore obfrvanda f i t , cautione, librum abfolvit. O i
Porro quod ad tempus hujus operis, nobis videmur illud non incommode ex lotts duobus inter f i comparatis
colligere poffe, nimirum ex illis verbis, de Poenitcutiii duos jeun dudum icripfi libcllos, qua in Expofi-
tionepfalmi 3 7.x quam anno ¿9$.feriptam oftendimus,habentur,& ex eo quod ait commentationis hujus lib. 1. x. Num. 1.
y Peccamus & nos Ceniores,maxime vero cfuperioribus ifits,ï Ego laborem aliqnem pro lància Eccle-
fia tuafufcepi. Etenim cùm hoc ultimo loco publicum laborem, ac nemini nonnotum de fognari dubium non %. Num 7 3.
f i t , eum de certamine vel in lufiinam Arrianorum antefignanam,vel in Symmachùm idolorum propugnato-
rem fufeepto ofortet intelligì. Quapr opter intermedium aliquem annum e idem huic operi adfignandum
confiat, forte 38 ¿¡.fit enim ea ratione utvertente 393. yirfanttus dicere potuerit ,]am dudum Peripli;
Vltima hac verba fatis aperiunt cuinam auttori tribuenda f it ea comment atto : f id quod in ejufdem lib.ri. Nccejpcon-
raptum fe a tribunahbus, ac pro Ecclefia laborem fufcepijfe loquitur, hoc tam Ambrofoanum efi, ut Petrum fiJf Lcci.9.
So tum aa vehementer tniremur id operis Dottori nofiro ercftumvoluijfi propter eoslocos , quibus ut eidem ipfo 'b[ eccat or[ *
adferibatur,perfuaderi nemo non debeat. Sed ejus rationes,ß tanti eruntfuo tempore difeutiemus.Hicautem id cap ^ì.Ub.i.
unum adjiciemusAuguft. eofdem libros tamquam vereAmbrofiiterum bbactertio citantisvelfilam auttoritatem H ÿ Ç Ç *
prafiare conjetturis omnibus > qua quantum imponete foleant etiam dottts, in memorato theologo exemplum & ui>. 4.
exfiat. Ferum majori haud dubte in culpa fu i t Rivetus cc » qui relatts Sott argumentts, oppofita maligne ta- g | g | ^
cuerit. Hujusfilentii in opere quo cénfura hujufmodi librorum promittitur, caufam pervi dere arduum non cap. 11.
eft. Vix enim alibi clarius à Chrifio Ecclefia tradita peccatorum dimittendorum auttontas , necsfiitas eo- «. Critìc.
rumdem confitendorum, ac tandem bonorum oferum corporifque caftigattonum meri tum manifettantur. cap.16. *
s, Amb r .T om .IL ’ Bb Ü