1 Reg. 1 7 .
* . & feq-
Ge», 13. 6.
Pfal. 1 5 . 1.
Hier. z . 1 7
Pfal. 110.
?•
114. David etiam fortis in beilo, pa'tiens in A
adverfis, in Hieruialem pacificus , in viatoria
manfoetus, in peccato dolens, in ieneitute pro-
vidus, rerum modos, vices temporum per fin-
gularum fonos fervavit artatum j ut mihi videa-
tur 11011 minus vivendi genere, quam canendi
foavitate pr£edulcisa immortalÈm Deo foi fu-
difle meriti cantilenam.
«5. Quod his viris principalium virtutum
officium défuit ? Quarum primo loco * confti-
tuerunt prudentiam, qua; in veri inveftigatione
verfatur, 8c fcienti# plenioris infundit cupidi-
tatem : iècundo juftitiam, qua: fiium cuique triw
buit, alienum non vindicat, utilicatem propriam
negligit, ut commuoem aquitatem cuftodiat:
tertio fortitudinem , qua 8c in rebus bellicis
excelfi animi magnitudine , 8c domi eminet,
corporiique praftat viribus : quarto temperan-
tiam,qu# modum, ordinemque fervat omnium,
^qua vel agenda, vel dicenda arbitramur,
C A P U T X X V .
Expofito. cur dticlum non faerit amemoratis virtutibus
exordium, èafdem in veteribus Patribus
exfiitiße prcjjius demonfiratur.
u ö .J T JEc forfitan aliquis dicat primo loco
X ~ i Poni oportuiilè, quoniam ab his qua-
tucr virtutibus nafcuntur officiorum genera.
Sed hoc artis e ft, * ut primo Officium definia-
tu r , poftea certa in genera dividatur. Nos au-
tem artem fugimys, exempla majorum p ropof
nimus : qua neque obfcuritatem adferunt ad in-
telligendum , neque ad tra&andum verfotias.
Sit igitur nobis vita majorum difciplina ipecu-
lum, non calliditatis commentarium : imitandi
reverenda, non diiputandi aftutia.
117, Fuit igitur in fan&o Abraham primo loco
prudentia,de quo dicit Scriptura : Credidit Abraham
B e o & reputatum eß tili ad jußitiam. Nemo
enim prudens,qui Deum nefcit. Denique infi-
piens -dixit quia non eß Deus ; nam iapiens non
diceret. Quomodo enim iapiens qüi norrrequi-
rit audorem fuum, qui dicit lapidi : Pater meus
estit ; * qui.dicit diabòlo,ut Manichaus : Audor
meus es tu ? Quomodo iapiens arrianus, qui ma.
vult imperfedum audorem habere atque dege-
nerem, quam verum atque perfedum ? Quomodo
iapiens Marcion atque Eunomius, qui ma-
luntDeum malum quam bonum habere ? Quomodo
iàpièns, qui Deum fiium non timet ? ini-
tium enim fapientU timor Domini. Et alibi habes:
Sapientes non declinane de ore Domini ,fed traca.
Ita raff, frequentiffimi, ac cdit. Era. & Gill, in marg. alii tarnen
nonnulli & omnes edit. in contextu : moralem Deo : Bcnig.
' immortali Deofu i &c.
*■ Cic. lib. i . pag. 33z. lin. j 6. Seif omne quod honeftum eft, id
quatuor partium oritur ex atiqua 8c c.
* . Pag. j j i . lin. z-/. Placet igitur, quoniam otrmis difputatto de
■officio futura eft, ante definire &c.
* Plana funt qua: Mc tribuuntur Manichxo atque Arrio j hunc
enim im perfcciionenv Chrifto quem in crcaturatum ordinem deje-
c i t , adfinxiffc, illum vero corporalium rcrum crcationem diabolo
adjudicaffc , némo eli qui nefeiat. At veroid fortaffc cuipiam mo-
veat difScultatem, quod Marcioni potiuaquam Arrio jungatur Eunomius.
Conftat liquidem hunc Aetii fiiiffcdiicipulum cum arrianis,
utSocrates üb. 1 . cap. 13. teftacur , idem & dicentis & fentientis,
cujusetiam k ä s poftea nomen dedit ipfc Eunomius, ut idem Socra-
tes loco citat. licut & üb 4- cap. 7 . & y . fignjficat. Cui jüngere licet
Sozomenumlib. 4. cap. z j . & lib. 6 -cap. z6.atquea|ios. Scdnodum
folyit Theodoretus ; hic enim cum Üb. i .H i f t . cap. x9 . tantum
feripfiffet Eunomium Arrii blaiphemiain nova impietatis acceffione
tant in -confejjìonìbus fuit. Simul quoque dicente
Scriptura: Reputatum eß ei ad jußitiam ;alterius
virtutis ei grajtiam detulin
118. Primi igitur noftri definierunt priiden-
tiam in veri confiftere cognitione. Qui,s ènim
illorum ante Abraham.., David, Salomoiiem ?
Deinde juftitiam fpedare ad föcietatem gèneris
humani. Denique David ait vDifperßt, dedit P fd .S
pauperibus , jufiitia ejus manet in ater num. ^juflus
mißretur, jußus commodat. Sapienti 8c jufto to-
! tus mundus divitiarum eft.Jumis commünia pro
fuis habet, fua.pro communibus. Juftus fe ipium,
priufquam alios, accufat. Ille enim juftus, qui
nec fibi parcit, 8c occulta iua latere non pati-
tur. Vide quam juftus Abraliam. In feneftute Gen. n.j.
fufcèperat filium per repromiffionem , repoil ^Ai-
centi Domino negandum ad facrificium, quam-
vis unicum , non putavit.
119. Adverte hic omnes. viftutes qnatuor in
uno fado. Fuit fapientia;, Deo credere, nec fi-
; lii gratiam anteferre audoris prrecepto : fuit juf-
titise, acceptum reddere : fiiit fortitudinis, ap-
petitum ratione cohibere. Ducebathoftiam pater
, interrogabat filius, tentabatur affedus pa^
trius, ièd non vincebatur. Repetebat filius ap-
pellationem paternam , compungebat paterna
vifeera, fed non minuebat devotionem. Acce-
dit 8c quarta virtus, temperantia, Tenebatjuf
tus 8c pietatis modum, 8c exiècutionis ordinem.
Denique dum facrificio neceflària vehit, dum
> ignem adolet, dum filium lig at, dum gladium
educit, hoc immolandi ordine meruit, ut filium
reièrvaret.
izo. Qnid fapientius fando Jacob, qui Deum Gen. 3 1 .1 .
vidit facie adfaciem, 8c meruit bénedidionem? & f**
Quid juftius , qui ea qua: adquifierat, oblatis
muneribus cum fratre divifit ? Quid fortius, qui
cum Deo Iudatus eft > Quid inodeftius eo qui
modeftiam ita 8c locis 8c temporibus deferebar,
ut filia: injuriam mailet pra:texere .conjugio ,
, quam vindicate 5 eo quod inter alienos pofitus
amori pötius confulendum , quam odia colli-:
genda cenièbat ?..
m . Noe quam iàpiens,- qui tantam fabrica^ Gen. 6.14.
vit arcam ? Quam juftus, qui ad fernen omnium &
refervatus, folus ex omnibus 8c preterite gene-
rationis fuperftes eft fadus, 8c audor future ,
mundo potius 8c univerfis magis quam fibi na-
tus ? Quam fortis ,üt diluvium vinceret? Quam
temperans, ut diluvium toleraret? quando in-
troiret, quamoderatione degeret, quando cori
vum , quando columbam dimitteret, quando
cumulaffe, in lib. -4. H s t . fabul. rem evolvit enucleatius ira. inquiens :
Baptizantes ttfque ad pectus aqua madefaciunt, reliquis autem parti-
bus tamquam exfecrandis aquam adbibereprohibent. . . . Sed & aliud
audere illos dicunt, quodferiptis committere non aufim 8c c. Hincpror
fe fto aperte colligitur eum admiliffe duplex principium, bonum a l-
terum à quo partes corporis (iiperiores quas bonas clic non negabant,
procederent : malum alcerum à quo inferiores, quas malas eile iideqi
contendebanr. ündc miramur cos qui colledlos ejufdem Eunomii
errores fcripto prodiderunc, ueputa ex antiquis Epiphanium & Au -
guftinum, c rcccncioribus vero Baronium, Pctavium aliolque om—
nes, im pictatcm de qua hic loquitur beatus D o fto r , non advertiffc.
Porro in caula force fuit cjuldem erroris atrocitas, cur in quibufdaftt
imperatorum legibus, qualis ea G ratiani fuit,cuj ns meminit Sozome-
nus lib. 7 . c. 1. cùm liberum cuique reünquatur quameumque reügio-
nem aut ca tum feftari pro libito, adjeftum fucrit , exceptis mani-
chads, photinianis & eunomianis. Non videtur certe dubium quin
Ambrolius ipfc ad hanece blafphemiam refpexerit üb. z . Hexaem.
cap. j ubi nominantur cunomiani radici 1 degeneris , arrianorum
feilicet, fruttai delirier,
•reciperetrevettentes, quando exeundioppor- A nos ad ftudium cögnitionis 8c feientiæ trahit,
8c inquirendi infyndit cupiditatem. Inquo ex-
cellere univerfis pulcrum videtur , fed paucotunitatem
captaret,agnofceret?
C A P U T X X V 1
in inquirenda veritate contra fua pracepta peccaße
philofophos : Moyfen vero Ulis fapientiorem ß
prabuijfe. Eo majori ßudio enitendum ad com-
parandam ßapientiam, quo major eßipßus digrti-
tas, ad quam omnes ipjh natura impciluntur.
rum eft adíequi : qui volvendo cogitationes ,
confilia examinando, non mediocrem impen-
dunt laborem.j ut ad ill&d beate konefteque vi-
vendum pervenire poffint, atque operibus appropinquare.
Non enim qui dixerit, inquit, mi- Matth. 7 .
hi : Domine, Domine, intrabit in regnum calorum, tI-
fe d qui fecerit ea qua dico. Nam ifcudia fcientia:
J Taque tra&ant* in veri inveftigatione B fíne-fa<ftis,haud icio aneciara involvant magis.
tenendum illud decorum, ut fummo ftn
dio requiramus quid verum f it , non falla pro
veris ducere, non oblcuris vera involvere, non
fiiperfluis vel implexis atque ambiginsoecupare
animum. Quid tara indecorum, quam venerari
hgna , quodipfi faciunti Quid tara obfcurum,
quam de aftronomia 8c geometria tradare,quod
Ìirobant j 8c profondi aeris ipatia metiri, cai-
um quoque 8c mare numeris includere : relin-
quere caidàs ialutis, errores qy^rere ?
113. A t non ille eruditus in omni fapientia
^gyptiorum Moyiès probavit ifta ■: led illam
lapientiam detrimentum 8c ftultitiatn judicavit,
8c averlus ab ea , intimo Deum qua:fivit affectuj
ideoque vidit, interroga v it, audivit loquentem.
Quismagis làpiehs quam ille quem docuit Deus,
qui omnem lapientiam .¿Egyptiorum^ omnef-
que arthim potentias operis fui virtute evacua-
vit? Nonliic incognita pro cognitis habebat ,
* 'C A P U T X X V I I .
Primum offrii fontem effe prudentiam, ex qua derivata
tres alia virtutes yita cum ea atque inter f i
donnexa fu n t , ut ab invicem divelli oc feparari
ncque ant.
K j T ) Rimus igitur Officii fons * prudentia •*
eft. Quid enim tam plenum officii,
C quam deferre Au&ori ftudium atque reveren-
tiam I Qui tamen fons 8c in virtutes derivatur
ceteras • neque enim poteft juftitia fine prudentia
elle, cùm examinare qiìid juftuin, quid-
ve injuftum fit , non mediocris prudenti# iìt :
fummus in utroque error j ¿¡)ui enim jufium ju - p r0v. 17 .
dicat in jufium, in jufium vero jufium, execrabilis
apud Deum. ZJ-t quid abundanta jufiitia impru- a
denti ì Salomon ait-. Neque iter uni prudentia
fine juftitia eft - pietas enim in Deum initium
hifque temere adlèntiebatur : quæ duo, in hoc £> intelleclus. Quo advertimus illud ab hujus læcu-
maxi:m__e_ n_a tu rarlei sasat_qu«ei h_o_n_enft.o„ lio_c_o: vr itanred -a_ d_i_f ______ n_____ • :
cant, qui libi nec contra naturam elle, nec turpe
j u di cant làxa adorare, 8c à fimulacris auxi-
lium petere, qua: nihil lentiant.
114. Quanto igitur excelfior virtus eft lapien-
tia, tanto magis enitendum arbitror ,ut adlèqui
cam poffimus. Itaque ne quid contra naturam,
ne quid turpe atque indecorum lentiamus ,duo
b x c , id eft, 8c tempus & diligentiam ad confili
tranflatum magis quam inventum làpienti-
bus j quia pietas fundamentum eft omnium virtutum.
H7.juftitiæ * autem pietas eft prima in Deum,
lecunda in patriam, terna in parentes, item in
omnesf quæ 8c ipla lecundùm natur# eft ma-
gifterium. Siquidem ab ineunte ætate ubi primum
lènfus infondi coeperit, vitam amamus
tamquam Dei munu§-, patriam ,parentefque di.
derationem rerum examinandi gratia referre E ligimus,deiiideæquales quibuslociaricupimus.
debemus. Nihil eft enim quo magis homo ceteris
animantibus prüftet, quam quod rationis eft
particeps , caulas rerum requirit, generis liii
. au&orem inveftigandum putat,in cujus potef-
cate vit# necifque noftr# poteftas fit, quimun-
dum hunc foo nutu regat, cui fciamus rationem
clle reddendam noftrorum aftuum. N i h i l e s t
enim quod magis proficiat ad vitam honeftam ,
quam ut credamus eum judicem futurum, quem
Hinc caritas nafcitur , qu# alios fibi pr#fcrt,
non qu#rens qu# fua font, in quibus eft prin-
cipatus juftiti#.
128. Omnibus quòque animantibus innafci-
tu r , * primum lalutem tueri, cavere qu# no-
ceant, expetere qu# profint, ut paftum, ut la-
tibula quibus le à periculo, imbribus, fole defendant,
quod eft prudenti#. Succedit quoque
ut omnium genera animantium congregabilia
& occulta non fallant, 8c indecora offendant, F natura fint: primo generis fui ac form# conforme
honefta deleiftent. tibus, tum etiam ceteris j ut videmus boves ar-
125. Omnibus igitur hominìbus ìneft lecun- mentis, equos gregibus , & maxime pares paridum
naturam humanam verum inveftigare, qu# bus deleétari : cervos quoque cervis, 8c plerum-
* . Cic. lib. 1. Offic. pag. g V j j l*n. 4 1 . Ÿelut ex ea pa rte,qu i I
frìmo deferipta eft. . . . ineftòidxgatio atque irmentio •veri & c.
* . Ibidem pag. 333. lin. 4. Ex quatuor autem locis in quos & c.
a . Sic vet. edit, cum raff, pluribusnecnonantiquioribus : Rom.
vero, cum aliis , pecunia imprudenti. LXX . Interp. Intrl
Xpiiucm. «<Pp:n : à quibus non abludunt cetera: veriiones ; nifi
quod Aq. 8c Theod. (cribunt Inerì tvi° ànttfàayueo co X ‘ pì
t im r i magis ad textum Hebraicum.
* . Cic. toid. lin. z z . De tribus autem reliquis, Uu'tffime patet ea
ratio tee. Docet hoc loco fanftus Ambrofius pie tate ni juimix an-
ncxam effe ,quod etiam adftruit Angelicus Do£tor z . z . q. 8. a. 1.
Et hxc pietas donum eft Spiritus famfti, ut docet idem Thomas z .
%. q. i z i . art. 1. de illa veto qux ad parentes , quamque virtutem
ipfc vocitat , in eo diffentit ab Ambrofio , quod parentes patria:,
Ambrofius autem patriam parentibus prxponi jubet. Prxivit autem
(ànùo Prxfuli Cicero lib. Offic- pag. 333. lin. }z . Sed quoniam, ut
preclare faiptùm eft à Platone, non nobis folum nati fumus, ortufqiu
noftri partem patria vindicat, partem parentes, partem amici Scelta
ti pag. 338. lin. 33 - Sed ehm omnia tatione animoque luftraveris,
omnium focietatum nulla eft grattor, nulla carior, quam ea qua cum
■Rep. eft unicuique noftrum. Cari funt parentes, cari liberi tic. Lib.
quoque 3. pag. 4 0 0 . lin. 30. Quid f i tyrannidem occupare, f i patriam
prodere conabitur pater ! ■ ■. A d extremum f i ad pemiciem patria
res fpeUabit, patria falutem anteponet faluti patris. Ccterum
qux verbaex Platone à iè tranflara dicit Orator, ea repcriuntur epift.
9 . ejufdem philolophi, qux eft ad Architam 1. hunc in modum.
' AMa Xtt«?rs tft? at , eri txsccrvt iuspt ’èX àvrtf fsfipf
yiyent, ■? yettnos ijusr S /¿d ri » satieìs , S Si rt
ci yan'ccurti $ jj ¡1 \tt7hi <pi\ci.
* . Cic. lib. x. Offic- pac. 331. lin. 4- Principio generi animanti
um omni eft à natura trìbutum, ut fa , vitam, corpufque tutatur,
declina que ea tee.