i, |,-,ii iiiii'"i,ir. ,. 1
íííl^ltlíiííli;
•.'.t ¡i í'i-íi.
;ll -i!- •il • •
I j|¡j;¿|ii;,:
E E S T E L Y K E
9 1 2 G
CryfialUm, Kriftal. Doch ftilzwygende is niet
vo'or by te gaan, dat oudstyds liec glas zeer Hoog
in waarde is gehouden geweeft (gelyk die zak
e a gewooolyk zyn, dev/elke noch nict door
geduurig gebruyk in verachcing zyngekomen)
eene uycvinding niec ver afgelegen van^ö^i vaderland,
welke omftandigheic van gecn klein
gewicht is om den Text te verklaren, cnonze
Latynfche overzetting te verdedigen. Zeer
fraai zegd TUnms over deze zaak X X X V l . B.
26 k m Daar is een gedeelte van Syrie, het
welk Fenicie -word¿enaamd. grmßende aanjudea
, tujfche» de voeten van den berg Karmely
hebbende een moeras, -ivelk Cendevia 'word genaamd.
Het geruckt is dat daar aange-
Und zynde een Schip van kooplieden in zalpeter,
derzielie-als zy längsfirandverfirooitzyndemaaltyden
zouden toemaken , en'er geene gelegendmit
was van fleenen om de ketels op te zetten,
dat zy klommen zalpeter uyt het fchip daar onder
hebbengelegd. Dewelke aangeßooken zynde het
Zand van ßrand daar onder. zynde gemengd,
doorfvheynende beeken van edel vocht gevloeid
hebben , en dat znlks de oorfprong van het glas
is geweefl. Zoo by aldien Zechuchith van Job
glas IS y en men de aangehaalde plaacs van Plinius
mag geloven, zoo zal de uytvinding van
het glas zyn eene van dealderoudfte, ende
l e e f t y d van Mozes te boven gaande. En het
glas heeft dezelve noodlocten gehad, dewelke
vele andere zaken van diergelyken aart veel eer
by geval onrdekt, dan door de reden uytgedacht.
Doch het is gemakkelyk by iets, reeds
iiytgevonden , wat by te doen. 'Zulks is het
glas gebeiird: om het welk roe te bereiden hec
aldcreerft diendden keifteenen en zant, naderhand
gebakke aarde , en andere dingen, van
dewelke Plinius op de aangehaalde plaats, tot
d a t e i n d e l y k , verfchciden bergwerken en metaalachtige
ftofFen daar by gedaan zynde
, voorrgekomen zyn FlüJJe, dewelke in
verwe de edele fteenen niettoegeven, maarwel
in de glantfch en hardighei t , ja de konf t der glasraakery
cot den hoogften top is gereezen. En
wie zoude twyiFelen, dat het glas zelf tot de
waardy der alderkoftelykfte zaken zoude verheven
worden, by aldien men dat uyt kriftal
kon blazen, of zoo buygzaam makcn dat men
het met de hamer zoude können kloppen? Welk
e konften onder die verloorene motten gerekend
worden, by aldien die dingen waar zyn,
de w e l k e Plinm verhaak: Daar zyn Schryvcrs,
dewelke zeggen, dat het nytgeh'ooken hißalgemaakt
word, en daarom by geen Indiaanfch
•word vergeleken. Zy zeggen, dat onder
de regeering van Tiberius iiytgevonden is een
tempei-amnt om het glas buygzaam te maken :
en dat de gehele werkßaats van denkonßcnaar is
teonbruykgemaakt, opdatniethet koper, zilver,
gout, metalemn waardy zouden verminderen.
D e uytvinding van hec glas zoude können opgehaald
worden tot op de tydcn van üabels
Tooren-gevaarte alwaar de werklieden buyten
twyfel uyt de ticchel-ovens gehaalt hebbenbak.
fteenen of kalkfteenen mec eene glazige korft
betrokken , verglaaß, by aldien ons bcftiptet
bleek, dat deze gevallige uytvinding door h«
beleid der rede uyrgcvoerd is geweeft cot hec
opftel van de konft van hec glas-blazen. De
oorfprong van het woord zechuchith vänzacbach,
hytszuyver, reingeweeß, is cealgemeen,
dan dat het aan glas allcen kan vaft gemaakt
worden, en, by aldien hecdoorfchynend, hei.
der zoude betekenen, is het aan Kriftal, aaa
edele gefteentens gemeen. Lees mecr over deze
zaak op Deut. XXXI I I . 19. Doch deze din.
gen over het glas zullen genoeg z y n , van welk
de menging, fchoon door konft coegemaikt,
ons dealdergebaanftewegaantoond tot de Wording
der doorfchynende gefteentenszelven. Ik
g a voort tot het Krifial, hec welk het Zichuchith
vznjobis, volgens de meining der
meefte Rabbynen , Mercerus, Nicetas^ ocze
Moedertalige üverzecting. Dfc gevoelen zou.
den können beveftigen de woorden van Fltnm
in zyn X X X V I I . ß. 2. kap. Ook zend k\
Ooßen deze, doch gene word boven het Indms'
fchegeßeld luba is deß:hryver, datk
ook op zeker Eiland van de Roode Zee m
Arabie gelegen voortkomd, welk Neron word¿i'
naamd; en op het zelve, het welk daar bm
vens den Topaasfieenvoortbrengd,endoorPytkgoras,
overßen van Koning Ptolomeus een um
anderhalf voet uytgegraven tezyngeweefi. W)
leeren daar uyt , dac de Kriftallen in Jobs k
buurfchap zyn gegroeid. En in de ujtwené
g e gedaan te isglas het Krißal zoo zeer gelji
als nauwelyks het eene ei het ander, alwaat.
om zulks den Compluccnzen hceft doen zcm
krißallyn-glas , als door eene zamcnkoppelinä
van gevoelens , met welke naam van krif»
glaazen ook hedendaags uyt Bohemen de aldci'
zuyverfte glaazen komen. Dat de glaazen zts
naby het kriftalgelyken. Dus Pltmus opdeaao'
gehaalde plaats. Daar zyn onder de joodfcti
Leeraars R. Abraham ^ Mardochai, cn anden
U y t l e g g e r s , Pagninus, Cajetanus , deweli;«
ons zechuchith tot de hoogfte waardigheit de;
gefteentens. dewelke van eene vcfhcfFen.
De Diamant heeft onder de menfchdß
dingen , niet alleen onder de edele Steencn. ^^
prysi lang niet anders dan by koningen, eu
zeer weinigen bekend, eene alleen onder de mtnlengevondcn,
zeer zelden, een medgezel van l¡"
gout, en fchynd niet dan in gout gebor en te'¿'O''
den. Plin. XXXVII. 3, 4. kap. Ookm«^'
h y m e l d i n g v a n de Erhiopifche, Indiaanici")
Arabifche Diamanten, welke alle, oftenmi"'
ften de mecften, onzen Job niet kondeii onbfkcnd
zyn. Daar is eene overeenkomft, gc'y^
riiíTchen glas en kiiftal zoo ook cuirchen kriP
en eene Diamant, zoo dat gene met reclit«"'
wecke Diamant zoude können genaamd woj'
den, deze hard Kriftal. Derhalvcn komenä"
TAB. DXXIIX.
I o n rap. x x v j i i . -v-.LS
R a m o l l i et Gabiick.
iktc^lj C' V "x^viit. »<-1?
p\i Ví -nf i 'Jt ai.
I. G. Theht .mdf'!
1 1 i
I ' j
I
i r • .
t r t i