i i S
; "11:1
9 4 6 G E E S T
Chtfijom lajilag, geacbtt des nachts, waar
d o o r wy des nachts wakker zyndE icts hooren,
o i t e zien.
Bnieppol thardemah ¿nal anafchm , ds em
ditpe /lauf 'p de heden valt, m deßnmermgerj,
als een diepeßaaf den menfrh anderdrttkt, o-verlaad,
hevangj, de oogenledenallengskenstocf
E L Y K E
hem. Gen. X V . I3. Alwaaraan t eme rke n ftaat,
d a t 'er d o o r g a a n s o o k in e e n e g eme n e flaap nachtv
e r b e e l d i n g e n zyn, a l s d o o r e e a e vcrgrootfchilder
e n d e l anc e e rne , groocer en mee r verichrikkende,
d a n d ewe l k e d e n w akende n o v e r k ome n . en zi i l b
n i e c a l l e c n o m redenen eiders a a n g e h a a l d , omdac
a l l e dingen als dan m rufte z y n , endcuyiwend
i g e Zinnen van d e indrukzelen van alderhande
u y c w e n d i g e voorwerpei izynbevryd, maarook,
o m dac, de mcnlchvoornamentlykmecrineenc
g e z i c h c e i n d e r l y k e g e f t a k e l e g g e n d e , deomloop
d e s b l o e d s d o o r d c b o v e n f t e d e e l e i i d e s ligchaams
v r y e r is^ en deharflenendoorherbloedigvochc
ZOO overvloediger , als geweldigcr van bovcQ
a i v a l l e n d e , inecr geprange.
Bithenoumoth gnale mijfckkd, in de Jliiymiringen
c h i e c e n d e , terwyl wy noch flapert, noch Wak
e n , maar als in ecnen m i d d ç n ftaat gefteld zynd
e . De L X X . zetren die gehele vers dus Over;
eriupmoHy ej m mcktey nukterincy, heos hopan
epipiptey deinos phobos ep' anthroopous , cpi nu
ßagtnatoon, ept koiteys. Een droom, of in eene
nacht Overdenking, even gelyk als eene ••^reede
•vreeze op den menfchai -valt in deßaptngen ophet
leger.
D e z e twee of d r i e zoorten vanopenbaringen
z y n den P rof e t e n g eme enz a ani geweef l : , en wor -
d e n doorgaans van d e n anderen onderfcheiden.
D a n . I. 17. Iccftmen, dar G O D aan Daniel
verftant gaf tn allerlcy gewichten ende droomen.
}oel II. 28. tAfe oiiden zallen droomen droomen,
ende wji'e jongeltngenzullengeztchtenzie».
Wum. XII. 6. Zoo daar een Pnfeet ander u
is: tk de BEERE zal daar eengtzichtemy aan
hem betend maken, daar eenm droom zal ikmet
heni fpreeken. De derde zoor t f chynd te palTen
o p dat gene, het welk aan EUphaz isgebeurd,
•Job. IV. 12. Voorder IS een-^oord heimelyk tot
my gebracht, ende myne oore helft een wemigsken
daar vangenat. vers 13. Onder de gedachten
van de gezichten des nachts, als diepeßaap
Halt op den menfchen.
D e tweederhande wyze, door welke w y van
d e flaap overvallen w o r d e n , in den T e x t uytg
e d r u k t , verdiend aangemerkt te worden.
Bineppol thardemah, m een diepeßaap tevallen
, een diepe flaap ons overvallende , welke
v e r g e z e l f c h a p p e n zeer dikwyl s verfchrikkende
v e r b e e l d i n g e n . Dus -viel een diepeßaap op Abrarn:
€ndeziet,eenß:hrtk,endegrootedt!yflermJfemelap
op den leger, de fluymering is als de ted
c r e en aldernaturelyklle van allen na flaperig.
h e i c , waar uyt iemand lichtelyk ontwaakc. Pf:
CXXI, 4. Ziet, de bewaarder Ifraels enzal
met ßapen nog ßnymeren, ( altyd wakcnde zal
h y nicczcl fszachtkens, noggeruftclykflapen.)
ü n s wakende komen allen oogenbl i k geduu.
r i g e onrelbare voorwerpen ontmoeten ; daar
d o o r worden wy afgetrokken en verzet , zoo
d a c w y o p zaken van het aldergroorft e belang,
d e w e l k e onze zaligheid betreffen, de inwendig
e geftalre van onze ziel , eene eerbiedige gem
e e n z a a m h e i d met G O D , minder, dan kt
b i l l y k is, können acht g even: dit gefchied gem
a k k e l y k e r , als d e deuren van onzeuytwendig
e Zinnen zyn gcfiooteo. Dit is miflchien de
r e d e , waarom G O D , de Schepper der Nan
m r , aan zyne Frofetcn iets zuUende openbar
e n , zulks b y z o n d e r l y k reruytwerkinggebracht
h e e f t d o o r d r o ome n , door g e z i c h t e n des naclits.
E n wi e i s ' e r , die niet zoude könnengetiiygen,
d a t wy dikwyls onder het flapen wonderlyke
e n ook geleerde gedachten b e d e n k e n , dcwcli'e
d e n wakenden niet voorkomen ?
J o b X X X I I I . verr ip. 20. 11.
Ook Word hy geßraft jnet Jmertc op zyn leger: ende de ßerke memgte zyner kenderen:
Zoo dat zyn leven het brood zehe verfoeid: ende zyne Kiele de begeerlyke /pyzs-
Dat zyn 'vleejch verdwynt nyt het gezkhte: ende zyne beendercn^ die met gezicn
en wierden, uytßeeken.
D e mcnfch leid een leven hangende aan eene
a l d e r f y n f t e draad , een aldertederft werktuyg
v o o r t t r e k k e n d e , het welk alle oogenblikkcn
v l o e i b a a r in het kort zoude worden verteerd,
t o n zy dat voedende deelen in plaats der verceerde
opvolgden. Op dat deze herftelling
g e m a k k e l y k zoude gefchiedcn, heeft dealdergoedertierenfVe
S cheppe r aan den menfch verl
e e n d l u f t - g r a a g t c , enwel tot zodanig voedzcl,
h e t welk rer behouding van leven en gezondh
e i t diend. Zoo lang .ils het zelve in de kook-
W i n k e l , de maag voornamentlyk eene dorfling
t u flehen körnende , cot een behcorlyk galzap
Word gebracht , en door vcle omloopcnen at*
f c h e i d i n g e n tot d e hoogf t e t rap van volmaakfh
e i t opgevoerd in eene juyf t c evenredighcit if»
p l a a t s der vcrtecrde deelen w o r d a a n g e z c t , ico
l a n g bef taatde gezondhei t , duurd het levej,-
N A
T U U R K ü N D E. 947
dit loopt gevaar, by aldien de voeding ont
breekc, het werktuyg van het ligchaam word
cindelyk verteerd, zoo dat dehuytnaauwelyks
hangd aan d e beendeten, zyn vleefch, het zyn
t i e \ v o o r d e n v a n £ / / Ä 7 i , onzen Niei iwen Hoog-
Iceraar, 'vci'd'wynd nyt het gezichte, ende zyne
liccudcren , die met geziert wierden, uytßeeken.
De opperfte Bcfticrder van een gezond en te
crelyk ziekelyk leven is by onzen EÜhu gene
zekere cnver i landige natuur, geen ingebeelde
ArchajLis, g e c n a f g o d , hoe die o o k z y , maar
G O D , de a ldergrootmacht igf t e Schepper van
alle d ingen, endealderwyfteScheidsman. Die,
dieis h e t , d e w e l k e f i r a f t , e l k ande r menfch,
mtßnerte op zyn leger, ende de fierke menigte
' zpter beenderen. Hy taft ligchaam en ziel
ibiertelyk aan, hy verteerd het geheel zamengeftel
van het l igchaem , hy benaauwd het gemoed
door d e verbeelding van droevige denkbeeiden.
En onder de eerfte i n g ewa n d e n, dewelke
lyden, is d e winlcel der eerfte k o o k i n g :
de eetluft gaat tot geen eetluft over. Zoo dac
zyn leven het brood zehe vei'foeid ', ende zyne
ziele de begeerlyke fpyze. Dit fondament eens
zynde o n d e r g r a v e n , z o o v a l d het g e h e l e g e b o u w
aanftonds over h o o p : de fterveling gaat te bed
l e g g e n , en naderd aan d e d o o d De zielegrouweTt
van alle fpyze.- ende zy komen tot aan de
^Hortendes doods. Pf. CVIl. 18. Dat wy gewoon
z y n de raage te noemen ¡ en graagte tot
eeten, dat is by Elihu chajah-, Jevcn, by den
P l k l m d i c h t e r tiephefch, ziele; waarlyk mec
g r o o t recht. Namentlyk deze gcvoeligheit,
w e l k e wy g raagrenoemen, jaalle, isindeziel,
met het ]igcha.mi. Der kortheid my bevlytig
e n d e wil ik brcedvoeriger nietaanhalen, op
w a t wyze de eerens-luft word verniecigt door
h e t gewicht der trage flymige vochtigheic in
d e mage verZamelt, het verkcerdezuurvanhec
i n g e w a n d , de verzwakte toon der vczelen.
O n z e Hoogleeraar gebruykt in plaats van alle
f p y z e n h e twoor d lechem, het welk broodbt.tik
e n d , hetaldergemeenzaamftevoedzel, hecald
e r b e f t e , het alderbekwaamfteomhetmenfchel
y k ligchaam te hcrftel len, om welke reden d e
a l d e r b e f t e Zal igmaker brood gewild heeft dac
in het Fader Om zoudtingevOQgdwoTden. De
e e t e n s - l u f t z y n d c verlooren wor d ons l igchaam
e e n e dor r e meulenplaats, het vleefch w o r d vert
e e r d , alle vafte deelen , de vloeibare vlieten
weg, de beenderen fieeken uyt j die niet gezien
wierden, door fpieren en vet bedckt. De Gebeine,
welche man zu vor nicht fahe, werden
entblößet: dus luyd de Moede r t a l ige maar meer
d u b b e ; i z i n n i g , d a n d e L a tynf che , w a n t het woor d
entblößen, fchynd iets meerder te betekenen,
b e e n d e r e n in w o n d e n , b r e u k e n , g e zwe l l e n voorn
a m e n t l y k ver rot te, o n t b l o o d . Zie de Mey Phyf.
Sacr. bl. 34.9.
J o b X X X I V . vers 3.
IVafíí de ooreproeft de morden: gelyk het gehemeIte de(pyze fmaak.
D a t g e e n , hetwelkineenver f terkt kafteelde
S c h i l d w a c h t e n z y n , op d e buytenf t e hoekpunten
der Veftingen gefteld, dat zyn aanonsligcliaam
de vyf uycwendige Zinnen. Door deze
als door Gezanten word onze ziel verflag gedaan
van al dat geen, het welk buyten voorvalc,
het ligchaam of haar zelve voütdeel i g of
fchadelyk , aangenaam of ftrydig. Vier van
deze Z inne n hebben hare zitplaacs in hethoofd
zelf, namentlyk het gezicht, het gehoor , de
fi^aak, de reuk, dus nader aan de harlfenen,
de Winkel der dierelyke geef ten, alwaar de ziel
zelve hiiysveft. Maar ook moefl: d e z e opperfte
beft ierder van onze daden onderrichc worden
van al dat geen, hec welk in hec gehele
overige l igchaam wor d uytgevoerd. Tot dczcn
zelven emde is het gevoel, de vyfde der
binnen, door het gehele vel verdeeld, zoo
grooc als het zelve het ligchaam bedekt. Alle
de werktuygcn van alle de zinncn zyn uytermaten
f y n , uyt het binncnite me r g der harflepen
bonde l swyz e gints en herwaarts uyrgaande
j i o n c e l b a r e , alderklcinfte vezeltjes , verdeclde
^enuwen, dewclke deuytwcndige indrukzelen
ontfangen^ deziel terftondoverbrengen, denkseiden
beftiptelyk op gezegde indrukzelen
p a f l e n d e veiAvekken, maar o p eene w y z e , alla
b e g r i p vän alle Wy s g e e r e n , gelyk d e vereenig
i n g van ziel en l igchaam zelve, te boven fteig
e r e n d e . Van deze uycwendige zinnen nu
noemd Elihu twee, cheky hetgehemelte, en
Ozen, het Oon door de eerile naam buyten
c w y f e l verftaande het bevattende voor het bev
a t t e , alle deelen in de mond en g e h eme l t e g e -
l e g e n , de tong voornament lyk, als d ewe l k e d e
w e l f m a k e n d e deelender fpyzen, door middel
v a n fpeekzel ontbonden, met de uyterfte zen
u w t j e s g e lyk o n t f a n g t , en d e g ema akt e mdrukz
e l e n aanftonds naar d e harflencn en ziele overb
r e n g d . Onder de naam van hec O e r komd by
o n z e n Wysgeer voor niec alleen het uycwendig
e , maarook het i nwe n d i g e , hec g e h e l e werkt
u y g van het g e h o o r , waar in begreepen word
e n d e gehoor doorgang, trommel-vlicsje, geh
o o r beenrje, de holligheden door goddelyke
k u n f t in het harde beenrje uytgefneeden, hec
d o o l h o f en de wentel t rap, met de aldaar uytg
e f p a n n e g ehoor -pe e z e, van welkceneenemaal
v e r w o n d e r l y k maakiel vele zaken waren tezegg
e n , by aldien zulks de bezecheic van tyd cn
p l a a t s toeliet. Na du Vanay heeft Schelham-
? a f r d e z e l v e b e f c h r e e v e n , anderen,aldernaauw-
0 0 ke u -
^r^ in
T
Ii.: