iì
882 GE E S T
O n g o d i f t c r y , van welke Eliphazjob befchuU
digc dat God is m de hoogte der hernelen. Dus
die Oiidßen van het bms Ifraels Ezech. Vili.
II. De HEERE m ziet ans met, de HEERE
heeft het land vei-laaten. Die is de eige belydeniiTe
van Epicurus by Cicero in het II. B.
de Natur. Deorum. Pikant 00k de Gaden verlaanrloozen
geringe zaken i nogzygaan na de
akkertjes van alle, noch de klawj^kens der ivyngaardranken.
H e t Hebreeuwfch Chug fchamajim vertalen
w y fphararn caleflem, de Gemeene Latynfche
Cardines celi, de LXX.guron ouranou: omgang
der henielcn. En Cardines können blyven
AzantnSphara, en 200 verklaard worden, dac
het G O D S gediiarjg werk is, debovenfteHeniel
kring te draaien rondom de herren , de
p o l e n , de aspunt. Welke beweeging van den
Srarren-hemel de beneden-kringdcr Dwaalfterren
moeten volgen. Die is geweeft hec Leeropftel
der oude Wysgeeren^ dewelke of vaneene
pool, namentlyk de Noord-pool , melding
hebben gemaakc, dewelke zieh nooit voor ons
v e r f c h u y i c ,
. Dewelke altyd hooger is dan de vloeibare
'Water en,
Ovidius Be e k ¿i Pöwiö, Eleg. 10. of van
t w e e , van de Zuy d en Noord-pool. By dewelke
Statins XXII. Boek thebaid. Daarenboven
daar by voegd de Ooi l en Weil-pool.
Limes uterque pU , quem Sol emißiis Eoo
Cardine, quem prtu vergens prof^eCiat
Ib&O y
^iafqueprocul terras obliquo Syderetangit
Eurns , aut boreas gehdas ; madidive tepentes
Igne noti.
D e z e zyn de vier hoofdgeweilen der wereld,
van dewelke Matth: X X i V . 31. Zy (deEngelen
) zullen de uytvei'korenen by een vergaderen
uyt de vier winden, van het een uy ter fieder
hernelen tot het andere uyterße der zelve. Deze
arbeid van G O D , dewelke zonder arbeid gefchied
, drukt Seneca voortreftelyk uyc Hippolyt.
3.
O magna parens natura Deum,
Tuque igniferi cito reBor Olyt.
giiu fparfa cito ßdera mun/o
Ciirrufque vagos rapis afirorum,
Celerique polos cardine verßis;
Cur tibi tanta eft cura perennes
Agitare vias atheris alti?
Q^i tanta regis, fub quo vafii
Pondera mundi librata fuos
Dncunt orbes, hominum nimium
Securus ades, non Sollicitus
Prodejfe bonis, nocuijfe malis.
B e t e r , en eenKriften Wy s g e e r waardigerßöf-
E L Y K E
thins I. de confolat. metr. 5.
N A T U U R KUNDE.
0 ftelliferi conäitor orbis ^
Glui perpetuo nixus folio.
Rapido coelum turbine verjas,
Legemque paît Jydera cogis.
Omnia certo fine gubernans,
Hommum folos Tapuis a£ius
Merito retfor cohibere modo.
Nam cur tantas lubrica verfat
Fortuna vices? - - - - - -
O ¡¡am miferas refpice terras,
giuisquis rerum fadera ne6fis!
Opeiis tanti pars non vilis
Homines, quatimur fortune Salo.
Rápidos reñor comprime fiuBus y
Et quo celum régis immenßm,
Firma fiabileis federe terras.
L a t e n w y de rede raadvragen: by aldíenGOI
naar zyne oneindige en aldervermogenfte wjs
heid den oratrek der hernelen heefc gefchapea
en elke Dwaalílar in bare eironde wegftret
heeft gefteld, waar uyt dezelve geene nagt
breette zelfs uyttreeden, zoo zullen hem ool
niet onbekend zyn de middelpunten, de on
gangen der verwonderlyke beweegingen. E
kan G O D met billyk recht genaaxnd wordc
Alles-ziende en Rontom-ziende, dat hy uyt!«
middelpunt van het Geheel AI overal allediii
gen ziet, en wandelende in den omkreits
hernelen alle dingen tot o p het middelpuni
I n het tegenwoordig onderzoek zyn 'er ni
ovtñ^gobhah fchamajim, deh
ta hupzila den LXX. en rofch
hec opperfie der Sterren, datze verheven zf
vers 12. alwaar door chochabhm verftaan ko
nen worden zoo wel de vafte, als de dwai
ftarren : als dewelke ons o p hecalderklaarft ove
reeden van d e tegenwoordighei c van den almac
t i g e n e n a l d e r w y f t e n G O D , dewelkedie vuiw
g e en diiyftere werelden heeft gefchapen Ga
I . i6.dat H y heerfcht over.Zow, Mane, St"
ren en het gantfche heir der Hemelen Deut.
1 9 . dat hy de fierren verzegelt Job IX. 7. Zo
dat die gehcle ligchamen der wereld door 1«
aldergrootfte recht van fchepping , onderliö
ding ende beftiering GODS Ster ren gcm^
worden J e z .XI V . 13. dezen zelven haren Schcp
per geduriglyk loven Pf: C X LVI I I 3 . naroe«
l y k door hare inwoonders, als zaakbezorge«
o f door ons aardbewoonders. Als ik u-wcn h^
mei aanzie, het werk uwer vingeren, deM¡>
ende de Sterren. die Gy bereid hebt. Ff: VH
4. Doch wy zullen des te ineer toc den ^
van den Opperften Schepper opgewekt «'O
d e n , by aldien wy onder de voortocht vanj
hcdendaagfche WiskundigeWysgeerce, vef'^''
de onmectbare hoogte der Sterren aajimcrkfl^
Wane als Iis den zullen w v y met vollen mondeii)'monae")
roepi
met dan Koninklyken Plhlmift: ö«'
HEÌ
EREisgroot, ende van vele kracht
verfiands en is geengetal. Pf: C X L V I I . 5, De
begrippen van den gcmecnen man, endevooroordeclen
van onze kindsheit verkleincn deze
zaak van hec a ldergroot f t e belang dermaten zeer,
dat het aldergeringft volkje de zonne en mane
nauwelyks grooter ftcld dan de bodemvan een
v a t , cn niet alleen den Godgeleerdenzeiveanderszins
reclic:iinnig, maar der meeckunde on-
. kundig wy tot bcipotring worden, by aldicn
wy Wiskundigen zoo hoog zouden vliegen,
als ons de betoogingen opbeuren. Neem voor
wegwyzer Huygens, eenenfchranderen Ncderlander,
en merk aan uyc deflelfs Coßnothcoro
hl. 123. hec opftel en de grootte van dezonncwereld,
in welk ons aardbodemtje alsecnftipje
zwemdj en wy wormpjesmet het zelve. l"eken
af op cene vlakre eene ronde of langwerpig
ronde eften plaats, welker middellyn zy
van 360. voeten , de biiytenfte cirkel zal verbeeiden
de wegftreep van Satiirnus, in welke
deze alderhoogiVe PI; ineet metzync kringen vyf
wachrers moet geplaatft worden ; beneden deezen
Jupiter mcc zyne vier wachrers , verder
Mars, en ZOO de overigeZweefftarren, totop
het middelpunt toe, het welk de Zon beflaac :
alle deze in dieevenredigheic, welkedeheJcndaagfche
Srerrekundigen dezelve toewyzen.
Z o o zal degroore bol-rondce deaarde, dewelke
«wy in den tyd van een jaar op en neer loopenj
verkrygen eenemiddeltyn van 36. voeten,
en van de Zonne afgezien deze onze aarde, in
welke wy appelen zwemmen , zal niet grooter
fchynen als een gierfte-korrel, de maan als een
ftipje in een kringetje vantweeduymen. Want
de aarde zal van de 'Zon afftaan 12000. middellynen,
o f i 7000000. duyt fche mylen^ vergelyk,
z o o h e t u g e l i e i d , dcfnclhettvaneenekogel uyt
een kanon gelchootcn, dewelke in den rydvan
twee minuten 100. zes voeten maakt, zoo zult
g y 25. jaren vinden voor den tuflchenibnd der
aarde van d e Z o n , voordeplancet7«/;'iir 125,
vüor Saturnus 250. H / y ^ m heeft deze rckcning
opgemaakcin navolging van Hefiodus, dewelke
de hoogte des hemels, en de diepte der
Helle afmcec by de vai van een yzer ambcelt,
en hy gecfc aan het zelve 10. dagen van den
hemel tot aan de aarde, en zoo vele tot aan de
Helle. Welke rekening echter met die van
Huygens vergtleken , byna voor niet met al is
t c h o u d c n , en echter vinden zal vele ongelovigen
, namentlyk Geleerden, maar die gene
Wiskundigen zyn. En dezeuytrekening, welke
wy tot dus verre hebben gegeven, is niets,
88j
.by aldien die vergeleken word met den afftand
der vafte Scerren. Deze, om dac z y geneftand
veränderen, noch grootte , voor ons aardbewoonders
in die ofdacgcdeeltcdergrootekring
hangende, zoo volgd dac dezegehele kring alleenlyk
als een ftipje word aangemerkt ten aanzien
van de overgroote afftant der vaf t e Sterren.
Doch hier in komenalledehedendaagfcheSterrek
und igen , Kopernikanen namentlyk , over
een, dac de Vafte Sterren 5 als zoo vele Zonnen
zyn, en niec in een en dezelve, kloot of
omtrek geplaacft, maar de eene boven de andere
, dewclkc ZOO vele, hec zy vyf ftadien, parafangen,
ofmylen, of groot t e middelftreepen,
van de aarde of wereld afftaan van de Vafte
Srerre ons de aldcrnaafte, als deze van de Zon.
Huygens nu zuliende de proei neemen, ofook
deze afftand der V afte Sterren een iger mare zoude
können bepaalt worden, heeft aan eene twaalfvoetige
verrekyker die ontdckkingovergelaten,
waar door de Zon gebracht is geweeft tot de
groote van de Hondftarre, welke opening is
geweeft van lyn, oi duim. Zoodatderhalven
het gedeelce der Zonne, het welk de
waarfchynlyke grootte van de Hondftarre geefc
tot de middeliyn van de Zonne zelve zieh zal
hebben als i . tot 152. van of, van i. toc
27664. dog de gi-ootte van de middellyn des
liebes, om dar dezelve word verminderd ten aanzien
der a f f tand, zal de Hondftarre, ren aanzien
van degroocce met de Zonnegclyk 27664. maal
meer dan de Zon van de aardeafftaan, derhalven
zal een rtukkogel , van welk buvcn 25.
maal 27664, of 691600. jaren vandeZontoc
de Hondftarre toe doorbrengen. Wae dan,
bid ik u , zule gyoordeelenvandehatftanddiec
Sterren, dewelke zoo veel hooger zyn als de
Hondfterre, hoe veel houger deze is van de
Zonne? Deze rekening echeer welkewyopgegeven
hebben, ftellen wy in diervoegen voor,
dar de vraage zal blyven, en wclonbcilift, deweike
men vind Ecclef. I. 3. iVie zal de hoogte
des hemels, ende de breedte der aarde, ende de
, ende de wysheit GODS nafpearen?
Huygens zal zeer gaarn bekennen, en
benevens hem alle Sterrekundigen, dat de rekening
boven opgemaake, juyft zoo necnieeis,
hoe vail: op hare grondflagenookruftende, of
dezelve heefc hare onzckerhcit , en met verwondering
zullen zy eerbieden . gelyk de onmeetbare
hoogte, zoo ook de diepte der Sterren
, ja de diepte der Wysheid GODS.
J o b
m
pi
I ' - "
|<{': U M
h ' i ï
jjii . i» Dil
1
l i