met de overzijde is onmogelijk geworden, of gaat met ongeloofe-
lijke moeite, met levensgevaar, vergezeld. En gelukkig nog, als
het ijs geregeld doordrijft! Wee, als ’I hier of daar tegen een
kromming van een’ dijk, op een ondiepte, tegen een kribwerk
stuit! Dan schuift het opgestuwde ijs op een. Dan stapelen zieh
de schotsen huizen — torens hoog op elkander. Dan zinkt de
magtige ijsdam door zijn eigen zwaarte naar den bodem en vormt
er een’ ondoordringbaren mnur, die de voortgezweepte wateren
tegenhoudt. Boven de verstopping klimt het al hooger en hooger,
met ontzettende snelheid. Met alle kracht wordt gearbeid, om
de dijken te verhoogen, te verzwaren. Hooger en hooger schuift
zieh schots op schots. In de dijkkruinen zetten zij hun scherpe
tanden en scheuren stuk voor stuk er van af. De golfslag beukt
de dämmen. Groote brokken worden weggeslagen, de grondvesten
ondermijnd, de glooijingen uitgegraven. Nu dreigt de overstroo-
ming met al haar verschrikkingen, de watersnood met al zijn
eilenden. In de benarde dorpen galmt de alarmklok. Kanonschoten
bulderen, om de kansen van den strijd te verkondigen.
Wat helpen kan, snelt naar de aangevallen punten. Wat vlugten
kan, vliedt met vee en have. Soms zegevieren moed en volharding,
kennis en zelfopoffering. Soms is dat alles vergeefs. De dijk be-
zwijkt. De wateren störten zieh door de bressen. De vruchtbare
vlakte wordt een meer en eeuwen lang nog wijst een diepe water-
kom binnensdijks, of een sterke bogt in den dijk zelven, de piek,
waar een dijkbreuk viel. Tusschen Wa a l en Ri jn, tusschen
Ma a s en Wa a l zijn vele zulke „wielen” en bogten te vinden.
In de geschiedenis der Ge l d e r s e h e en B r a b a n t s c h e rivier-
dorpen, in die der Ho l l a n d s c h e en Ut r e c h t s c h e polders,
is van menig vreeselijken watervloed sprake. De landstreek, waar
wij vertoeven, |l r de hooge Veluwe — heeft door haar heuvelen
zulke verwoestingen minder te vreezen. Alleen aan haar uiterwaar-
den kan gevoelige schade worden toegebragt. Maar de Be t uwe ,
daar tegen over ons, weet er genoeg van te verhalen. Daar is
nog menigmaal, ook nadat zij met dijken omringd was, de vlugt-
heuvel een bergplaats in den nood geweest, en in den tijd toen
de läge landen tusschen de rivieren nog open lagen voor de
wintervloeden, waren die hoogten de eenige plekken, waar mensch
en dier, huisraad en voorraad veilig was.
De Betuwe is het land der „woerden” . Bijna bij ieder dorp
vindt men een’ tamelijk uitgestrekt en betrekkelijk hoog gelegen
stuk land, dat dien naam draagt. Soms zijn ook de dorpen zelven
op zulke verhevenheden gebouwd. ’t Is opgemerkt, dat in den
regel breede hoofdwegen naar zulke, thans vaak vrij afgelegen,
plekken voeren, dat niet zelden in de onmiddellijke nabijheid
namen als het Loo, het Ho f en de Ka p e l voorkomen en
velen dier akkers tiendvrij zijn. Zij leveren ligte, fijne, zwarte
aarde ■—■ ’t overblijfsel van verbrand hout —- tallooze scherven
van aardewerk, dierenbeenderen, sieraden, muntstukken, tegels,
stukken duifsteen en dergelijke overblijfsels uit den Germaanschen ,
Romeinschen en Fränkischen tijd. Ook „donderkeilen” worden
er soms aangetroffen, maar ’t laat zieh gissen, dat dezen afkom-
stig zijn van de oudste bewoners der Veluwsche heuvelen, die van
tijd tot tijd hier den oer-os of den bison, den beer of den wolf
in de half overstroomde wouden kwamen best.rijden.
Op de woerden hebben wij de woonplaatsen der oude Ba-
t a v e n te zoeken. Hier konden zij zieh in het destijds onbewoonde
eiland vestigen. En werd in later tijd menig oude nederzetting,
door watervloed of krijg verwoest, verlaten, werd later naar het
schijnt vaak de voorkeur gegeven aan de vestiging in de nabijheid
der dijken of der groote Romeinsche heirbanen, wat de
ploeg er te voorschijn brengt, getuigt nog, nevens de eigenaar-
dige ligging en grondsoort, van de beteekenis en de bestemming
dier merkwaardige bouwakkers.
Op den Wa g e n i n g s c h e n b e r g hebben wij de Betuwe
voor ons. Van het Lexkens veer is de overtogt met de gierpont
in weinig tijds volbragt. Een uitstapje naar de overzijde is ge-
makkelijk te maken, zelfs nadat wij van ons bezoek aan de