kreep A dolf de nederlaag en de zijnen zagen zieh genoodzaakt naar
Tiel te vlugten, doch onder weg werden velen doodgeslagen. Anderen
werden gevangen genomen en op rantsoen gesteld. Het steegje
waar de Gelderschen de nederlaag kregen, wordt nog Hertog-Adolfs-
steeqje, of Olofssteegje geheeten.
Op het laatst van de maand September 1567 , stond C u l e m b o r g aan
de woede van de beeldstormers ten doel. Zij kwamen ’s nachts in de
St. Barbarakerk, waar zij alle beeiden verbraken, de rcliquien of
overblijfsels der Heiligen verstrooiden , de heerlijke altaar- en mis-
kleederen in een daartoe aangestoken vuur binnen de kerk verbrandden.
Daarna viel men op de kloosters, van welken dat van Jeruzalem of
bet H. Graf bijzonder veel te lijden had ; zoodat door deze woede alles
•vermeid werd en de kerkelijke diensten eenen geruimen tijd hebben
rnoeten stilslaan. ,
Den 8 October 1570 ontstond een zware brand m de oude Molen-
straat, door het broeijen van het hooi, dat al te nat bij zekeren A e r t
d e V e e r was thuis gehaald. Door dezeu brand werden in deze straat
24 woningen en 7 bergen rnet hooi en koorn verteefd.
Om voor te komen dat C u l e m b o r o niet door het Prinsenvolk werd
verrast, zond A l v a , den 7 Julij 1572, zeshonderd gewapende man-
schappen derwaarts; die, inhetjaar 1574, gevolgd werden door eenige
vaandels Spanjaarden , welke uit Holland herwaarts kwamen en omtrent
60 Duitsche Soldaten als gevangenen mede bragten. Deze werden door
hen naakt uitgekleed, twee en twee ruggelings aan een gebonden en uit
de veerpont in de Lek geworpen. In het jaar 1576 werd C u l e m b o r o
echter, ten gevolge van de pacificatie van Gent van het Spaansche krijgs-
volk bevrijd.
Nadat er in het jaar 1597 eene groote duurte bad geheersebt werd
C u l e m b o r o , in bet jaar 1599 , door eene bevige pest bezocht.
In het jaar 1650 ontstond er te dier stede een verschrikkelijk oproer,
uit een geringe oorzaak ontstaan. De regering had namelijk goedge-
vonden ten voordeele van de stad eene molenkar aan te leggen, waar-
mede het koren van en naar den molen zoude gebragt worden, ten einde
daardoor te beletten , dat de molenaars meer vorderden dan hun toe-
kwam en tevens dat de stads-accijnsen op het gemaal niet ontdoken
•werden. Hier tegen verzette zieh het gemeen, waarop een der oproe-
rigste vrouwlieden, bij den kop gevat en gevangen gezet werd. Nu
geraakte het volk zoodanig in woede dat men het stadhuis, werwaarts
de Regering zieh begeveu had , bestormde, er de glazen in smeet en de
deur zocht te vermeesteren , zoodat de regering zieh gedrongen zag de
gevangene loste laten. De Graaf, die destijds uitlandig was , hiervan
berigt onlvangen hebbende, kwam spoedig in stilte te C u l e m b o r o , met
eenig krijgsvolk, dat men heimelijk wist binnen te brengen. Hierop werden
eenige van de schuldigsten gevangen genomen, hetwelk echter niet
konde geschieden, zonder dat een der voornaataste oproermakers werd ter
nedergeschoten. Twee der gevangenen werden ter dood veroordeeld,
maar bekwamen , op voorspraak der voornaamste ingezetenen, pardon van
den Graaf, waarna de stad weder tot rust keerde. -tKrijq
Toen de veepest, in het laatst van het jaar 1744, in Noord-Holland
nitgebroken, in Zuid-Holland en het Sticht vreesselijk woedde en in
het volgende jaar ook tot C u l e m b o r o doordrong, werd het gemeen
vijs gemaakt, dat de Pater Jezuit, die alhier de R. K. kerk be-
diende, een middel had, dat op eene wonderdadige wijze, de zieke
becsten genas, Dit gerucht, zieh ook door Holland en Utrecht versm
eid hebbende, veroorzaakte eenen grooten loevloed van menschen,
che met kaiinen en kruiken, van heinde en verre aankwamen om van
S t water te halen en het den beesten in tegeven. Men vmdt aange-
teekend, dat in plaats van eene n a c h tschmt van Leyden op Utrech
er dikmaals twee en drie, ja zetfs vier aankwamen, opgepropt met
menschen, die dan over de Vaart, of längs eenen anderen weg,
als in bedevaart naar C u l e m b o r g optrokken , doc aangezien men e
beloofde uitwerking niet gewaar werd, en het verkoopen van dit middel
van hooger hand verboden werd, hield dezeliandcl spoedig op.
CULEMBORG (GROOT-), koffijplant. m Nederlands-Gmana, kol.
Suriname. Zie C it y l e m b u r g (G r o o t - ) .
CULEMBORG (KASTEEL.-VAN-), voorm. kast. in het graafs. Lulem-r
borq prov. Gelderland, ten 0 . van de stad Culemborg.
Het was omtrent bet midden der veertiende eeuw, door JoiiAK,_Heer
van Culemborg gebouwd, ter vervanging van een ander at ten . ei
stad , buiten de Golberdingsche poort, omtrent het jaar 1271 opgetrokken
en omtrent zeventig jaren later door gezegden Heer o h a n a ge ro en
was. Allereerst bouwde hij de groote zaal, welke het uitzigt had op
den voorburg, vervolgens ten 0 . daarvan eenen zwaren vier an en o
ren vier verdiepingen hoog. Hij versterkte zijn slot inet een zwaar
rondeel, en zijn broeder, Heer G é r a r d , bouwde den ronden of witten
Behalve dit gebouw was er ook een Nederhof ten Z. en Oi belim-2*
merd, en aan de Noordzijde besloten met eenen muur en gaanderij op stee-
nen bogen rastende, aan wier einde een wachttorentje pleeg te staan%
Ten 0 . op de noeken waren twee vierkante zware torens. . Een gedeelte
der gebouwen zoo ten Z. als dat ten 0 . , van ouds genaamd het zwarte-
varken, is geheel en al ingestort of afgebroken, zijnde daarvan nog
eenige vertrekken, als de Raadkamer, de Leenkamer en c U1
oostertoren, waarin de archiven bewaard werden , overig. De stal-
lingen ten 0. van dit Nederhof, mede binnen eene gracht gelegen,
zijn tot eene branderij ingerigt. Voor het kasteel is een plein , den
Voorburg genaamd , hetwelk met twee poorten, zoo naar buiten naar
de dreven als stadwaarts plagt te worden afgesloten. Hier waren van
ouds de kaatsbaan, met eene hooge muur omringd, later tot een
woonhuis vertimmerd j de piqeurstallingen, en ’sGravenhof, welke laatste
onder de Geldersehe regering bij gedeelten in erfpacht is uitgegeven.
Het zoo trotsche K a s t e e l v a n C u l e m b o r g heeft reeds veel van zijnen
luister verloren, ten tijde van Graaf F l o r i s I , toen het met Spaansch
krijgsvolk is bezet geweest. Naderhand zijn er de Frauschen', in de
jaren 1672 en 1673, in gelegerd geweest, en dezen hebben er rijkelijk
het hunne aan toegebragt, om bet te vernielen ; waarom dan ook de
toenmalige Graaf het verlaten heeft, en het klooster Marienkroon tot zijn
verblijf heeft doen gereed maken, waardoor het kasteel den naam van
het O u d e h o e en het vertimmerde klooster dien van het N ie uw e h o f
heeft verkregen. Sedert is dit slot vervallen, doordien er bij na geen
band aan werd gehoudefi, en eindelijk is het Bovenhof in het jaar
1735 afgebroken en het puin aan den Muiderzeedijk gebruikt. Destijds
bleef echter den Witten toren staan, doch die is in het jaar 1812
almede afgebroken.
CULEMBORG (LAND-VAN-N1EUW-), verl. grond in Nederlands-
Gtiiarui, kol Suriname. Zie C u y l e m Su r g { L a n d v a n N i e u w - )
CULEMBURG (NIEUW-), verl. plant, in Nederlands-Guiana, kol.
Suriname. Zie C u y l e m b u r o , (N i e u w - ) .