In Let jaar 1281 , vindt men , dat G e r a e r t v a n Y l g a , op Donder-
dag, na Grooten Vastenavond, voor W i l l e m , Heer van Altena en
Hoorne , de goederen te D o n g en opdraagt, ten behoeve van W o u t e r
Y o l k a e r t s . Doch in het jaar 1312 verpandde G e y v a n V l a a n d e r b n
Heer van Rijkenburg, en zijne geinalin, B e a t r ix , Vrouw van Putten
en Strijen, deze heerl. aan Wil l e m v a n D d v e n v o o r d e , Heer van Oos-
terhout, aan wien G e r a r d , Heer van Hoorne, Perweys en Herlaer
op Zaturdag na St. Laurens (10 Augustus) 1329, bet hooge geregt
van D o n g en gaf, welke gifte bij W i l l e m , oudsten zoon des Heeren
van Hoorne, Zondag na St. Pieter en Paulus (29 Junij) 1339, be-
krachtigd is.
W il l e m v a n D u v e n v o o r d e heeft, als Heer van D o n g e n , bij zijne opene
trieven , gegeven des zaturdags na Pinksteren, 1330 , aan zijne dochter
B e a t r ix , huisvrouw van Heer R o e l o f v a n D a e l h e m , verkocht en opge-
dragen , zijne woning te D o n g e n , met de hofstad, te houdcn ter leen
van hem en zijne nakomelingen, uitgezonderd het hooge en middelbare
regtsgebied, hetwelk hij aan zieh behield, en zulks voor de somma van
2722ponden zwarte tournoisen (14,134guld. 40cents), onder uitdrukke-
lijk beding, dat ingevalle zijne dochter B e a t r ix , zonder wettige erfgena-
rnen na te laten, kwam te overlijden, hij of zijne nakomelingen het gemelde
goed weder zouden mögen lossen. Deze B e a t r ix was mede Vrouw van de
Hooge en Lage-Zwaluwe, zoo als blijkt, bij de brieven , door haar in
het jaar 1376 gegeven, waarbij zij , met haren oudsten zoon W il l e m
v a n D a e l h e m , Heer »an D o n g e n , het goed van de Hooge-Zwaluwe, met
al zijn toebehooren , opdraagt aan M a r g a r e t h a v a n d e r L i p p e , Vrouw
van de Leck en Breda , en haren zoon , verwekt bij Heer J an v a n P o l a n e n .
Vrouw B e a t r ix heeft bij Heer R o e l o f v a n D a e l r e m , onderscheidene kin-
deren gewonnen, door welke en hnnne nakomelingen dc heerl. van
D o n g en en de L a g e -Z w a luw e , eenen geruimen tijd in het geslacht
van D a e l h e m zijn gebleven. Doch aangezien J a n v a n D a e l h e m , Heer van
Dongen en Zwaluwe, eenen manslag aan K a r e l v a n L i e r ,,: Onderschout
van Turnhout, en onderscheidene andere misdaden begaanhad, zoo werden
alle de leengoede'ren , die hij van het Huis van Breda ter leen had, bij
vonnis van de Hoofd-en Leenbank van Breda, den 23 Februarij 1313,
verbeurd verklaard ten behoeve van H e n d r ik , Graaf v a n N a s s a u , als
Beer van Breda. Eenige jaren later hebben de erfgenamen van ge-
zegde J a n v a n D o n g e n , afstand van al hun regt op die heerl. gedaan ;
waartegeu Graaf H e n d r ik v a n N a s s a u , aan R o e l o f v a n D o n g e n - overgaf,
de hoeve van Laar , te Zundert, 230 guld. losrenten op Breda , 100
guld. lijfrenten enz. , waardoor de heerl. D o n g en , als. zijnde een ach-
terleen van Breda, weder met dat land vereenigd werd, zonder dat zij,
sedert dien tijd; afzonderlijk, dan met het geheele Land van Breda
te zamen, iS verheven geworden.
Het d. Dongen ligt 6 u. W. ten Z, van ’s Hertogenbosch , 5 u. N.
W. van Tilburg. Men telt er, in de kom van het d., 80 h., die
rneest in eene lange straat staan , de inw. zijn er 360 in getal.
De Herv. kerk, die voor de Reformatie aan den H. L a u r e n t iu s was
toegewijd, ligt op eene hoogte en is een oud en , stevig gebouw.
Aan d^ze kerk is eene kamer, waar de regering vergadert. Op den
dikken toren dezer kerk was, gedurende het Fransche bestuur en de
Belgische onlusten, eene telegraaf geplaatst.
De R. K. kerk, aan den H. L a u r e n t iu s toegewijd , is in het jaar
1828 gebouwd. Het is een zeer fraai gebouw dat met eenen spitsen
toren en een orgel prijkt.
In het godsdienstig instituut voor meisjes, waar, door een getal van
3 zusters, onderwijs wordt gegeven, en dat mede eene eigene kapel
heeft, waarin door eenen afzonderlijken Priester dienst wordt gedaan ,
„enieten een getal van ruim 30 jongejufvrouwen onderwijs.- De
dorpschool wordt gemiddeld door een getal van 240 leerlingen bezocht.
De kermis te D o n g en valt in den eersten Zondag in September, de
beestenmarkten Woensdag voor Palmzondag , den 10 Augustus en Dings-
dag voof Allerheiligen. .
Het wapen van deze gem. bestaat in eön veld van azuur (blaauw,,
beladen met twee boven- en benedenwaarts getande' balken van goud.
DONGEN (HUIS-TE-), voorm. s l o t der Heeren v a n D o n g e n , in de bar.
van Breda, prov. Noord-Braband. Zie D ie r e n ( H u is - T e - ) .
DONGENA , oude naam van de riv. d e D o n g e , in de bar. van
Breda, prov. Noord-Braband. Zie D o n g e .
DONGEN (KLEIN-),, geh. in de bar. van Breda, prov. Noord-Braband,:
arr. en 3 u. W. ten Z. van 's Hertogenbosch, kant. en 3 u.
N W. van Tilbury, \ u. O. van Dongen; met 32 h. en ruim 310 inw.
DONGENDIJKSGHEPOLDER, pold. in de bar. van Breda, prov.
Noord-Braband, arr. Breda, kant. en gem. Oosterhout; palende N.
en 0. aan de Donge, Z. aan de Hooge akkers , ‘W. aan de Groenen-
dijksche haven.
Deze pold. beslaat, volgens het kadaster, eene oppervlakte van
162 bund. 49 v. r. 66 v. ell , waaronder 149 bund. 83 v. r. 72 v. ell.
schotbaar land Het land ligt 8 palm boven A. P. Het polderbestuur
bestaat in eenen Dijkgraaf en eenen Penningmeester.
DONGENSCHE-VAART of V a a r t - k w a r t i b r , geh. in debar, van Breda,
prov. Noord-Braband, Tweede distr., arr. en 3 'u . W. ten Z. van
Tilburg, gem. en £ u. 0. van Dongen ; met ongeveer 40 h. en 3 of
400 inw., benevens eene school.
Dit geh. ontleent zijnen naam van de vaart in het volgende art.
omschreven.
DONGENSCHE-VAART, uitwatering en scheepvaart van geringe diepte,
in de bar: van Breda, prov. Noord-Braband, gem. Dongen.
Zij begint omstreeks J u. van ditd., aan den grooten weg van daar
naar Loon-op-Zand, bij de zoogenaamde Wildert, en loopt van daar,
in eene bijna lijnregte en noordelijke rigting naar ’s Gra\enmoer, al-
waar zij den naam van ’s G r a v e n m o e r s c h e v a a r t draagt (zie dat woord),
die gemeente doorloopt en zieh met de Donge vereenigt. — Deze vaart
is in of na deii jare 1363, op kosten van W il l e m I , Prins van Oranje,
gegraven, blijkens contract, gemaakt op den 4 April 1363, tusschen
» Zijn Extie den Prince van Oraengien en de Regeerders van ’s Grast
venmoer, ten eynde hij Prince van Oraengien souden verwerven Const
sent van door ’s Gravenmoer te mögen graven ende brengen een vaert
» ofte leije vuyt zijne moeren gelegen onder Dongen etc...................tot
» aen des kloosters van Emsteijns leije ende van daer deur s Graven-
» moers vaert.'’
Er is in de vorige eeuw en sedert meermalen gedacht om deze
vaart, zuidwaarts op, te verlengen en tot eene haven voor Tilburg
bekwalmi te maken , en het gaat zeker, dat deze | zoo al niet de
eemgste . dan toch zeker de beste weg is , om aan die stad eene be-
kwame scheepvaart te bezorgen.
DONGENWIJK, geh. in de Meijerij van ’s Hertogenbosch, kw.
Oisterwijk, prov. Noord-Braband, arr. en 3j u. Z. W. van ’s Hertogen-
bosch, kant., gem. en 1J u. W. van Tilburg, aan de rivier de Donge