Van do Nieuwe k e r k , die voor de' Hervorming aan den H,
N ic o i .a a s was toegewijd, is niet met zekerheid op te geven , wan-
neer zij gestiebt i s ; zij bestond reeds in het jaar 1309, Zij had
vijftien outaren en drie koren, in het midden het St. Nicolaaskoor;
aan de Zuidzijde het koor van het H. kruis; en aan de Noord-
zijde het koor van de H. lUaagd M a r ia . Ook had zij eenige kapellen,
namelijk . St. Gatharina’s kapel, die in het jaar 1407 , Donderdags na
St, Matlhcusfeest, gestiebt en met eene vikarij bcgil'tigd was door J an
J a k o b s z ; St. Barbarakapel, staande vermeld op het jaar 1341 en St.
Jakobskapel. — In het jaar 1468 werd door T je lm a n O e m , L u s b e t en
B e m a O e m , G o d e s c i ia l k O em en G o d e s c h a l k s zonen, tot een hnlpmiddel
voor hunne en hunncr voorouderen en bloedverwanten zielen, mitsgaders
voor de zjelen van alle geloovigen, aan het altaar van de H. Maagd M a r ia
en van de H. U r s u l a , in deze kerk eene altijddurende prove gesticht,
onder beding, dat er vier missen wekelijks, en , na iedere mis de
psalmen : Ontferm u mijner en Uit de diepte, zonden W'orden gelezen.
De begeving dezer hediening hielden de instcllers aan zieh zelven of aan
hunne erfgenamen , terwijlzij voor deinkomsten 3 hourgondische Schilden
(13 guld. 73 cents) stichtten , en daaronder verbonden zes morgen land,
onder Bleskensgraaf; de helft van tien morgen en 130 roeden onder
Gijbeland en 3^ morgen onder Wijngaardcn. — Den 22 Januarij 1368,
hrandde de eerste kerk, welke hier ter plaatse gestaan heelt, gehecl
af, waarna de tegenwoordige, veel kleiner dan de vorige, reeds in het
volgende jaar, in de plaats daarvan opgebouwd en door W im i e l m u s L in -
d a n u s , Bisschop van Roermonde, ingewijd werd. Thans hestaat zij uit
twee daken, die op drie znilen rüsten. Yan ouds was zij een der eerste
Christen-kapelle in Zuid-Holland en later de parochiekerk van het hof
en de heerlijkheid de Merwede; maar sedert het jaar 1604 is zij door
de stad geeigend. De eerste leerrede der Hervormden in deze kerk
geschiedde den 13 Junij 1374, nadat zij reeds, sedert den 27 Augustus
1372, voor de R. K. was gesloten geweest.
De Augustijnenkerk , weleer tot het Augustijnenklooster (l)behoord
liebbende, werd in het jaar 1293 gesticht. Voor de Reformatie waren daarin
vier kapellen en onderscheidene altaren. Deze kerk en het geheele klooster
verbrandden op den 23 Augustus des jaars 1312, doch werd kort daarna weder
opgebouwd. Dit werk werd zeer bespoedigd doordien S u f f r id u s , Aarts-
bisschop van Keulen dengenen, die de opbouwing , door hunne mildda-
digheid, te baatkwamen, elfdagen aflaats vergunde, welke aflaat ook
nitgebreid werd, tot degenen , die de steenen hielpen houwen , de kalk
bereidden of de gemelde steenen, kalk enz. hielpen aanbrengen. De
kerk bestaat uit twee daken, die op acht ziiilen rüsten.— Men heeft
hier onderscheidene aanzienlijke grafsteden, onder welke die van W il l e m
v a n B e v e r e n , J o a n B e r k en A r e n b v a n G r o e n e v e l d uitmunten; nog heeft
men hier de grafstede van S e g w a a r d . Ook isJonkheer F r a n s v a n B r e d e -
r o d e , die den 10 Augustus des jaars 1490, op Puttokstoren, te D o r -
d r e c r t , aan zijne wonden overleed, in deze kerk begraven. Nadat in
Junij 1372 de eerste predikatie der Hervormden gehouden was, onder
eenen lindenboom van de Kloveniersdoelen, begon men den 26 Julij 1372
in de Augustijnenkerk te prediken.
D e Walsche gemeente te D o b d r e c h t , is aldaar in het jaar 1386
opgerigt, zijnde de eerste, die in deze gem. het leeraarambt heeft
waargenomen, geweest J a q u e s d e l a D r e v e , die er in dat jaar
(1) 7ie ons eerste deel, bl. SS*.
beroepen werd, en in het volgende J a s p e r ® U .z ie e , tot amhtgenoot
hekwam, sedert welken tijd er twee Predikanten in deze gem.
geweest zijn. tot in het jaar 1 8 1 3 , als wanneer er, na het Eme-
ritaat van den Predikant C a r e , slechts ¿en geh even ». Onder
hen , die in deze gem. het Evangelie verkondigd hebben , v.nden wy
vermeld J o h a n n e s P o l y a n r e r ä K e r k i io v r n , die in het jaar IMY , a s
Hoop’leeraar der Godgeleerdheid naar de hoogeschool te Leyden beroepen
werd, en aldaar in het jaar 1 6 4 6 overleed; alsmede den beroemden
P a u l H e n r i M a r r o n , die, in 1 7 8 2 , van hier naar Parijs vertrok om de
betrekking van Huisprediker.van den Nederlandseben Gezant aldaar te
vervullen ; sedert welken tijd hij, vijftig jaren lang, de dienst als Eeeraar
der Hervormden aldaar waarnam en eene reeks van jaren aan het üootd
der Gereformeerde kerken in Frankrijk stond. Heb beroep van den
Predikant geschiedt door den kerkeraad. Deze gern, heeit tot m het
jaar 1 3 9 4 hare godsdienstige bijeenkomsten gehouden m de Wynkoo-
p e rsk a p e l in de Wijnstraat, welke kapel gesticht was m het jaar
1 3 2 3 onder het bestuur van een Beken van het wijnkoopersgild.
Zij had vöor de Hervorming, een altaar met een algeschoten koor r
aan welk altaar de Minderbroeders meest alle dagen ’s morgens maes-
ten dienst doen, en de Augustijnen eene Zondagsche mis lezen.
In het jaar 1 3 9 4 werd de gemeente echter van daar verplaatst in
de kerk van het voorm, M a g d a le n ak lo o s te r (zie dat woord) of
de G a s th u is k e rk aan de Voorstraat, waarvan echter een gedeelte
is afgebroken , om plaats te maken voor de groote Vischmarkt. In
deze kerk waren weleer drie outaren , te weten : het Hoog o u ta a r
staande in het koor, metkoperen tralien äfgese.boten ; dat van St. Ra-
chus , ter zijde van het koor en het outaar van St. M ie h ie l, aan
de andere zijde. Deze kerk rust op drie pijlaren, en is van een orgel
voorzien. . . ^
De E n g e l sehe g em e en te , welke nog voor eenige jaren te D or-
DRECIIT bestond, had eenigzins haar begin genomen, en de aanleiding
tot hare verdere stichting gevonden , in de jaren 1 0 .1 8 en 1 6 1 9 , tij-
dens de Nationale Synode te D ordrecht gehouden werd. Zij heeft
alstoen hare godsdienstige vergaderingen gehouden in de tegenwoordige
Fransche kerk. Nadat er in het jaar 1 6 2 5 , eene vaste gemeente,
met behoorlijk traktement voor dien Predikant was opgerigt, heeft
deze hare godsdienstoefeningen des voormiddags gehouden in de Augustijnenkerk,
en na den middag in de Nieuwe kerk; doch daar later
de Nederduitsehe catechismuspreken des namiddags in de Nieuwe Lerk
gehouden werden , zoo is er voor de Engelsche gemeente, op stads
kosten, in 1 6 3 3 in het weeshuis , van ouds bet Klooster Ten-Marien-
horn , dat in 1 3 0 3 gesticht was, eene gesehikte plaats gebouwd, al-
waar deze gem. hare kerkelijke bijeenkomsten heeft gehouden. De
eerste vaste Predikant , welke wij in deze gem. vermeld vinden, is J ohannes
O swaldbs , die hier in het jaar 1 6 2 3 stond ; hare laatste Predikant
was J ames M organ. Zij heeft den 1 Julij 1 8 3 9 opgehouden te
bestaan. De gewezen Engelsche kerk is met de naastbygelegene huizen
afgebroken, op welke plaats eene B o te rb eu rs gebouwd wordt.
Voorheen was hier nog eene Engelsche Episcopale kerk , de E n g e lsche
G o u rtk e rk geheeten. Hiertoe werd in het jaar 1 6 3 6 , de voor-
malige W ijn k o o p e rsk a p e l, naast de I J z e re n w a ag , in gereed-
hied gebragt, nadat de gemagtigden van de regering der stad, bij
concordaat van 2 9 November 1 6 3 3 , met die van de Merchants-Avon-
turiers van den Engelschen Stapel overeengekomen waren, nopens het