Dit geh. lie eft zijnen oorsprong te danken aan de aldaar opgerigte
door stoom gedreven wordende lakenvolderij en verwerij van de Heeren
D iepen J elunghads en Comp. , welke benevens eene aldaar door die Heeren
aangelegde buitenplaats en woonhuis aan de overzijde van den
straatweg, benevens eenige , mede door lien gebouwde, arbeiderswo-
ningen bet geh. uitmaken , dat thans 5 h. bevat j§j bewoond door 13
huisgez., nitinakendc 30 zielen.
DONGER, v o o rm . n a am v a n d e n s t r o om de P eazens , p r o v . Friesland.
Zie P eazens.
DONGERADEEL (NIEUW-), streek aangespoeld lands, prov. Friesland,
kw. Oostergoo, griet. IIest-Bongeradeel, arr. Leeuwarden, kant.
Holwerd; palende N. aan deWadden, 0. en Z. aan den Ouden dijk,
die het van het overige gedeelte van West-Dongeradeel S c h e ld t , W.
aan Ferwerderadeel.
Deze streek lauds, groot ongeveer 700 bund., bestaat uit den Hol-
w e rd e r-O o s tp o ld e r , den H o lw e rd e r-W e s tp o ld e r en den Ter-
n a a r d e r -p o ld .e r, die in de jaren 1380 en 1390 door den tegen-
woordigen zeedijk binnengebragt of ingepolderd zijn.
Men telt in N iedw-D ongeradeee 1 ' h . , zijnde 1 boerderij. D e polders
wateren door drie sluizen , op de Noordzee uit.
DONGERADEEL (OOST-) of D ongeradeee-O ostzijde-der-P eazens , griet.,
kw. Oostergoo, prov. Friesland, arr. Leeuwarden, kant. Bochum
(1 k. d., 6 m. k., 3 s. d.); palende N. aan de Wadden , 0. aan de
Lauwers, Z. aan Kollumerland-en-Nieuw-Kruisland en Dantumadeel,
W. aan West-Dongeradeel.
Zij is de vierde griet. van Oostergoo, en ontleent haren naam van
hare ligging, ten 0. van de Peazens of Donger,' zijnde tbans in N. 0.
rigting de vaart van Dockum naar het dorp Peazens, en de grens-
scheiding tusschen Oost-Dongeradeel en West-Dongeradeel.
Er liggen in deze griet. de volgende 13 d . : Metslawier, de hoofd-
plaats der grietenij; Aa lsum; A n jum ';E e ; E n gw ierum; Jouws-
w ie r; Liocssens ; Morra; N y aw ie r; N y k e rk ; O o s trum ;
Peazens en W e tse n s, die de volgende 9 Herv. gem. uitmaken:
A a lsum -en -W e isen s, Anjum, Ee, E n gw ierum, Metslawier-
e n -N y aw ie r, M o rra -en -L io e s sen s , N y k e rk , O o s trum -e n -
Jouwswier, en P e a z en s , welke tot de klass. van Bochum, ring van
Bochum en van Holwerd behooren , en 13 kerken hebben, die door 9
Predikanten bediend worden.
R. K. kerken heeft men er niet, doch de R. K., die hier slechts
40 in getal zijn , behooren tot de stat. van Bochum.
De geheele griet. telt 1080 h., bewoond door 1411 huisgez., te
zamen uitmakende eene bevolking van ongeveer 7000 inw., die meest
,hun bestaan vinden in den landbouw en de veeteelt, waartoe de vrucht-
hare bouw- en welige weilanden , welke men er aantreft, hun sehoone
gelegenheid bieden; ook legt men er zieh veel op de cichoreiteelt toe,
terwijl in het d. Peazens vele visschers wonen. Fabrijken worden er
in deze griet. niet gevonden ; te Metslawier is alleen een korenmolen.
De geheele griet. wordt door de Zuider- of Zuur-Ee, die van Doü-
kum naar de Ezumazuil loopt, in twee deelen , te weten : een noor-
delijk en een zuidelijk deel, gescheiden.
Deze griet. en Wesi-Bongeradeel hebben zeer veel te lijden ge-
had van den watervloed van 1 November 1370, doorgaans on der den
naam van den Allerheiligenvloed bekend, toen % avonds , de dijken door-
brekende, de meeste dorpen overstroomd cn behalve veel vee, 1800 of
volgens anderen wel 2000 menschen in dpze beide grictentjen door het
water zijn omgekomen. T„ .
De gansche griet. O o s t - D o n g e r a d e e e en een groot gedcelte van IV es t-
Bo nqe rade e l is voor eenige jaren in eenen grooten polder gebragt,
welke aan de zuidzijde door eene sluis in Dockum met de Ee gemeen-
schap heeft, en deszelfs water, door middel van den stroom de Zui-
der-Ee, naar Ezumazijl en alzoo in de Lauwerzee ontlast
Het wapen van O o s t - D o n g e r a d e e i bestaat in een veld van azuur
(blaauw) , dat door eenen van de regterzijdc schuinsbenedenwaarts loo-.
penden stroom in tweeen gedeeld wordt.
• DONGERADEEL (WEST-) ol D o n g e r a d e e i W e s t z i j d e v a n d e P e a z e n s ,
griet., prov. Friesland, kw. Oosiergoo, arr. Leeuwarden, kant. Holwerd,
(1 k. d., 7 m. k., 3 s. d.); palende N. aan de Wadden , 0. aan Oost-
Dongeradeel, Z. aan Dantumadeel, W. aan Ferwcrderadeel.
Zij is de derde griet. van Oostergoo, en heeft haren naam gekregen
van hare ligging aan de westzijde van de Peazens of Donger.
Men telt erde volgende 14 d. als: T e rn a a rd , de hoofdpl. der griet. ;
B e tte rw e rd : B o rnw e rd e rh u iz en ; B o rnw e rd ; B ran tg um ;
F o u d g um ; H a n tum ; H a n tum e r-Ju itb u re n ; H a n tum h u iz e n j
H ia u r e ; Holwerd; Nes; R a a rd ; Waaxens en Wierum.
Van de vröeger in deze griet. bestaan hebbende adell. staten vmdt
men er nog T je ssen s, te Holwerd; Herwey en A y lv a , te Ternaard.
Men telt er 3800 Herv., de volgende 7 gem. uitmakende :
F o u d g um -en -R a a rd ; H an tum -en -Han tum h u izen ; Hiaure-en-
Bornwerd; Holwerd; Nes-en-Wierum; T e rn a a rd ; Waaxens-
e n -B ra n tg um , allen tot de klass. van Bochum, ring van Holwerd,
behoorende, behalve de gem. van F o udgum-en-Raa rd, welke tot den
ring van Dockum gerekend wordt. Men telt in deze gem. 12 kerken 9
welke door 7 Predikanten bediend worden. h
De Doopsgez.. welke, in deze griet. 370 in getal zijn , hebben er 2
kerken, te Holwerd en te V is c h b u u rt bij T e rn a a rd .
R. K. kerken heeft men er n iet, maar de 20 R. K., die men er
aantreft, worden tot de stat. van Bochum gerekend.
De weinige Evang. Luth., die er gevonden worden, gaan naar
Leeuwarden ter kerke.
Men telt in deze griet. 12 scholen , welke gemiddeld door een getal
van 680 leerlingen bezocht worden.
De geheele griet. beslaat eene oppervlakte van 6709 bund.^ 69 v. r.
13 v. eil., zijnde in het N. meest vruchtbare bouwlanden, in het Z.
weilanden. Men tölt er 925 li., bewoond door 1252 huisgez., uitmakende
eene bevolking van ruim 6200 inw., die zieh meest op graan-,
vlas- .en aardappelbouw, almede op de veeteelt, toeleggen, terwijl ook
eenigen te Wierum en Nes zieh met de kustvisscherij generen. Voorts
heeft men er 1 jeneverstokerij , 4 koornmolens en 3 cichoreidrogerijen.
Weleer was deze griet. wegens de laagbeid en de zwakheid harer
dijken aan gestadige overstroomiugen onderhevig. Zij werd, onder anderen
, deerlijk geteisterd door den watervloed van 1 November 1570
(zie het voorga ande art.) , doch na dien tijd werden hare dijken veel
verbeterd: ook werden in het jaar 1580 de buitenlanden van Holwerd
en in 1590 die van Ternaard bedijkt, waardoor Nieu w -D o n g erad eel,
bestaande uit de H o lw e rd e r-O o stp o ld e r, de H o lw e rd e r-W e st-
p o ld e r en T e r n a a rd e r -p o ld e r , ontstond.
Zoo veel als intusschen hier de buitenlanden ten W. zijn toegeno-
men , zoo veel hebben zij aan den oostkant der griet., voor W ie rum ,