*/■+ss-
Sap. 7.
H;ec igitur fan&orum Iigna qua: pianta*-' unt
in paradifo, quafi profluvio quodam torrentis
fpiritus irrigantur. De quo etiam alibi ait : F lu -
m in is impetus latificat civitatem Dei. Eft autem ci-
vitas illa qua: furfuni eft Hierufàlem libera , in
qua diveria fanètorum merita pullularunt.
5. In hoc ergo paradiib hominem Deus po-
lìiit quem plafmavir. Intellige edam quia non
eum hominem qui fecundum imaginem Dei eft,
pofmt, fed eum quifecundùm corpus. Incorpo-
ralis enim in loco non eft. Pofiiit - tem eum in j
paradifo ficut folem in c a lo , exfp òtantem re-
§num cariorum, quemadmodum creatura ex-
fpe&at revelationem fìliorum Dei.
6. Ergo fi paradifus eft in quo erant exorta
Arguita, videtur paradifus anima eflè q „ mul-
tiplicat femen acceptum , in qua yirtus una-
qua:que plantatur, in qua erat edam lignum
vita:, hòc eft fapienria, ficut dixjt Salomon * :
* quia fapienria non de terra exorta eft , fed de
Patre. Eft enim fplendor Iucis ¿eterna:, Se ema- ¡j
natio omnipotentis gloria:.
C A P U T I I .
gu òàlign um fcien tia boni dr m a li in paradifo fu e -
r i t , quodque ibidem ferpens e x jlite r it, non repre-
hendendum. E t quid nonnulli perferpentem, Ada-
mum , d r E vam intellexerint.
7- T ? Ra* autem lignum fcientia: boni Se ma-
li in paradifo. Sic enim habes : Quia^ro-
duxitDeus lignum fpeciofumadadfpettum>& bonum ]
a d efcam, dr lignum v ita in paradifo , dr lignum
fcientia boni d r mali. Poftea videbimus utrum Se
hoc lignum lpeciofum ad adfpe&um, & bonum '
ad efcam fuerit ficut cetera. Èo enim loco hoc
opportunius difputabitur, quo hominem ex hoc
guftantem ligno invenimus eflè deceptum. Interim
nihil habemus , quod nunc reprehendere
debeamus, etfi rationem fcire non poffimus.
Neque enim in hac creatura mundi, fi qua no-
bis difficilia intellechi videntur , Se incompre- I
henfibilia ingenio noftro , temerario quodam
debemus condemnare judicio , ut creaturam
ferpentium , venenatique alicujus animantis I
quippe homines qua ratione lìngula quoque
fint fa&a intelligere adhuc Se fcire non poffu-
mus. Sic ergo Se in fcripturis divinis non facile
reprehendamus aliquid quod intelligere non
pòflumus. Sunt enim plurima qua: non noftro
ingenio metienda funt -, fed ex altitudine divina
diipofitioms Se verbi funt a:ftimanda. p
8. Pone enim, fine prejudicio. tamen adfer-
tionis futura , ideo tibi hoc lignum de fcientia
boni Se mali difplicere, quia pofteaquam gufta-
verunt ex eo homines , intellexerunt fe effe nu-
dos j attamen ad confummationem divina: ope-
rationis dicam tibi Sc hoc lignum in paradifo
exortum , & ideo à Deo elle permifTum, ut p offimus
fupereminentiam boni fcire. Quomodo
* . Ambrofiuseciam in f .c . 13. & alibi hunc librum tribuit Salo- I
moni ju x ta temporis fui opinionem : fed pfeudepìgrapbum eum elle I
pofìca docuic H ieronymus, & à nominilis fcriptorum veterum Ju- I
d xo P h i lo n i, puta antiquiori, adferibi. UndcCaflìod. Sen. divin. I
•lite. C. j . Hieronymus, inquit, adferit Sapienti/i librumnon à Salomo- I
n e , u t u fts habet, feti a Philone doctijfìmo quodam fudao fuitle con- j
fcripturn, quem pfeudographumpranotavit} propterea quod ufarpatio-
nem nominisportaialterius. Putavit aliquando Augullinus eumdem
libriuu ab Jcfu S irac fcriptum fu iffe , icd doftior poftmodum fa c - j
enim fi non eflèt fcientia boni & mali, inter bonum
Se malum diferetionem aliquam difeere-
nius? Nam neque quod malum e ra t, malum
judicaremus e lle, nifi eflèt fcientia boni: fcientia
autem boni elle non poflèt,a nifi eflèt Se bonum
: neque rurfus quod bónumerat, feiremus
bonùm eflè, nifi eflèt fcientia mali. Cape exem-
plum deipfà conditione humani corporis.Nem-
pe habet Se amaritudinem quamdam fellis, qua*
fi in commune proipicias , ad falutem hominis
utilis invenitur. Ergo Se quod malum putamus,
plerumque non per omnia malum eft , fèd in
commune utile. Nam ficut fel in parte eft corporis
, Se tamen ad totius utilitatem corporis
prodeft: ita utilitari omnium profuturam feiens
Deus feientiam boni Se mah, in parte cdnfti-
tuit, ut in commune pródeflèt.
- 9. Denique ferpentem in paradifo invenis ,
utiquenon fine D e i'volúntate generatimi. In
ièrpentis autem figura diabolus eft. Fuiflè enim
C diabolum in paradifo etiam Ezechiel propheta
docet, qui dicit fuper principem Tyri. in volup-
tate, inquit, paradififatfus es. Principem autem
Ty r i in figura accipimus diaboli. Numquid Se
hinc accufabimus Deum, quia thefauros ejus al-
titudinis Se fcientia: abfconditos in Chrifto Se
occultos comprehendere non poflìunus , nifi
quos ipfè revelare dignatus eft ? Revelavit tamen
, ut feiamus etiam diaboli malitiam ad fà-
lutem prodeflè hominibus. Non quod diabolus
) prodeflè velit , fed quod malitiam ejus etiam
repugnantis convertit nobis Dominus ad fàhi-
tem. Denique hujus malitiajob fandi viri fecic
eflè virtutem Se patientiam clariorem. Hujus
malitia juftitiam ejus exercuit 5 ut certaret Se
vincerei, Se vidoriam corona fèqueretur. Nemo
enim nifi qui legitime certaverit, corona-
tur. Jofeph quoque caftimonia numquam ad
noftrimemoriam perveniflèt, nifi mulier domini
ejus contubernalis ignitis diaboli fpiculis in-
; citata tentaffet ejus afFedum , nifi poliremo
afFedaffèt ejus interitum , quo clarior eflèt c a f
timonia v ir i, qui mortem pro caftitate conteni-
fèrit. Vis fcire confilium Dei ? Nempe diabolo
audore neces videnturjuftis hominibus pra:pa-
ra r i, exerceri quoque parricidia filìorum 5 attamen
Dominus etiam Abraham hac arte tenta-
v i t , ut immolari fibi filium ab eodem poftula-
ret. Qua tentatione Abraham fidelis eft Domino
comprobatus , quod à devotionis obfèquio
' nec diledi filii mifèratione revocatusfit. Ita ergo
Se lignum fcientia: boni Se mali in paradifo •
quod erat fpeciofum ad vifum , Se bonum ad e¿
cam fpecie videbatur. Non enim uíii bonum ad
efcam erat 5 quoniam efea ejus videtur hominibus
obfuiffe. Ergo eft quod fingulis noceat
in commune profit, ut Judse nocuit diabolus'
fed prater ilium omnes apoftolos coronavit *
qui malitia ej us tentamenta vicerunt.
tns incertia u ílo r is elTcpronunciavlt. Vide I. 2. c. 4 . R c t r a ä . I .* .
deDoél- Chrift. c. 8. & Spccul. ac notas ibi in ultima edit, fub-
jc«ilas- Comminiior a:vi noflri Scriptorum fentcntia eft opus illud
ex plurimaxum ièntentiarum Salomonis compilationc à quodam
pio ac erudito viroprodiilTc, qui proinde divini hujus lib r i col-,
le c to r , Salornon vero gcnuinus auito r dici debqat.
a ; Ita plcriquemlT. A lii , & ant. edit, nifi ejfet mali. Rom.
a d j ic i t , malum enim difeerni non potefl, h iß per feientiam boni. Sed.
ca nufquam alibi rcperiuntur.
10. Itaque neque dubitandum, neque repre-f
liendendum quod in paradifo diabolus erat :
quandoquidem occludere fandtis non potuit
it e r , ne quis afeenderet. Neque enim juftis
habitationem incolatus tamquam poflèflor eri-
puit. Efto enim ut aliquos defides atqué vitio-
fos ab incolacu fupernx poffeflìonis averterit i
illud multo auguftius multoque pulcrius qiiod
fan&orum orationibus excludetur, cùm com-
Luc. 9■l8- pletum fuerit illud : Videbam fatanam ficut ful-
gur de calo cadentem. Ergo non metuamus eum, jB
qui eoufque infirmus e ft, ut Se ipfè cafurus fit
in terram. Accepit quidem tentandi licentiam:
fed non accepit copiam fubruendi, nifi fuafpon-
te labatur infirmus afFedus , qui fibi auxilium
non norie arceflère. Et ideo qua fraude tenta-
verit primum hominem , quidve in homine pu-
taverit eflè tentandum , quo ordine, qua arte
cognofcere opus eft, ut cavere poffimus.
11. Plerique tamen qui volunt in paradifo
diabolum non fuiflè , licet in cario adftantem (
cum Angelis legerimus , ne noftro fermone vi-
* deantur offendi, * fecundum fiiam accipiant voluti
tatem inteipretationem iftius Iedionis.Nam.
ThiUìn lìb Sue ante nos 1 Per a voluptatem Se fèn-
demndi fum prievaricationem ab homine memoraverit
opificio. eflè commiflam, in fpecie ièrpentis figuram ac-
cipiens deledationis, in figura mulieris fenfum
animi mentifque conftituens, quamà'/cQ-jiOTFVo-
b cant Gricci : b decepto autem fenfu prievaricatricem
fecundum hiftoriam mentem adferuit, I
quarii G r s c i vSv vocant. R.ede igitur in grxco
vSe. viri fìguram accepit, etiofrr.oii mulieris. Onde
Se quidam Adam j>yv terrenum interpretati
Matth. 2j» funt. Dominus autem virgines illas in Evange-
ì.& feq . jj0 accenfis facibus vel extindis exfpedantes
fponfi adventum prò fènfibus vel integris fà_
pientium,vel corruptis infipientium pofuit.Nam
fi Èva, hoc e ft, fènfiis prima: mulieris accenias
IiabuifTet faces, numquam pra:varicationis fila:
nos criniculis implicaffot, neque ex illa virtutis ]
immortalitate cecidiflèt.
C A P U T I I I .
Verfontem paradifi, chrifium ; per quatuorfumino-
inde orientia , virtutes cardinales , & quatuor
mundi atates defignari.
12. 1 ^ St ergo paradifus terra qua:dam ferti-
1 4 lis , hoc e ft, anima foecunda, in Eden
piantata , hoc eft , in voluptate f iadam vel
exercitata terra, in qua anima: ' deledatio.
Eft etiam vQs tamquam Adam : .t Se fènfus ,
tamquam Èva. A c ne haberes quod ad infirmum
retorqueres natura:, vel ad obnoxiam in tole-
randis periculis conditionem,confiderà qua: ha-
beat anima ifta fubfidia.
13. Erat fons qui irrigaret paradifum. Qui
fons ,nifi dominus Jefus Chriftus ? Fons vita: x -
terna: eft , ficut Se Pater j quia fcriptum eft :
* . Hancfuiffe catliolicoium quonundain opinionem, u tparadi-
iiim Si q iixde ferpentis atquc Èva; colloquio in Genclì legnncur',
fo lo Ìènfii allegorico interpretaiencur,Auguftinusl.8.c.i.&: feq.de
Gen. ad lite, ainftor eft. Unde non miruni li opeionem hanc faciac
Ambrofius. Eam tamen ile intellige ut vcritatem prxvaiicationis
primorum parentum.ac peccati o riginalis iartam teftam velit. Id
ip femeteum ultimis hujus capitis verbis aperte docet, tum aliis
cjufdcm lib ri locis , & iis maxime quos ad adftruendum pecca-
rum originale Auguftinus adhib et, manii'eftum eft.
Quoniam apud te fons v ita . Denique, fum in o de P f 3;. 10.
ventre ejus flu en t aqua v iv a . Et fons legitur , Se M a^7-
fluvius legitur qui irrigat paradifi lignum fruc-
tuofum , quod ferat frudumin vitam a:temami
Hic ergo fons , ficut Iegifti , f - enim inquit,
procedit e x E d e n , id eft , in animi tua fons eft.
Unde Salomon ait : Bibe aquam de tuis vafis , & ^»v. ìj.
deputeorumtuorumfontibus. Hic eftfons quipro-
cedit ex illa exercitata Se p 1 voluptatis anima
: hic fons qui irrigat paradiiiim , hoc eft, virtutes
anima: emirientiffimo merito pullulantis.
14. E t d iv id im i inquit, hiefons in quatuor in itia . Gen- i -
Nomen efi u ni Phifon: h ic eft qui circuit omnem terram
E v i la th , ubi eft aurum. Terra autem illitts aurum bonum
e ft, ubi eft carbunculus, & lapis prafinus. E t
nomenfecondo G e o n h ic eft qui circuit omnem *s£thio-
piam. E t flumen tertium Tigris : hic eft qui v a d it
contra Aftyrios. E t flumen quartum eft Euphrates.
Ha:c igitur quatuor flint fluminavhoc eft,fecundum
Hebrieos. Ganges autem fecundum G re co
s , qui fluit contra Indiam. Geon autem Ni-
lus, qui circuit terram i^gypti vel ^Ethiopiam.
Mefopotamia autem dicitur, quod Tigris Se
Euphrates incluferint eam 5 eo quod in ter duo
ha:c flumina conftituta fit , quòd etiam Iono-e
pofitis nomen ipfum & opinio communis ex-
preffit. Sed quemadmodur. ns dicitur Sapien-
tia Dei. Fons enim eft fecundùm Evaiigelium
dicens : S i q u is fitit, v en ia ta d me, dr b ibat : fons fihan. 7 .
eft Se fècundùm Prophetam qui ai t-.yenite & edi- 57-
> te de meis panibus, dr bibitevinum quod mifcui v o - r v' 9 ' s '
bis. Sicut ergo fons vita: eft Sapientia, fons gratia:
fpiritalis : ita fons virtutum eft ceterarum
qux nos ad ¿eterna: curfiim dirigunt vita:. Ex
hac igitur anima qua: culta e ft, non ex ea qua:
inculta fons ifte procedit, ut irriget paradifum
hoc e f t , quxdam diverfarum fruteta virtutum
quarum funt quatuor initia in qua: fapienria ifta
divid-'-’ir. Quie funt quatuor initia virtutum
nifi 1 ra prudentia:, aliud temperantiie , ter-
; tium rortitudinis, quartum jiiliiriie ? Qua: etiam Plato lìb.+.
fapientes iftius mundi ex noftris adfiimta, in fuo- de Reiub-
rumfcriptalibrorum tranftulerunt. Itaque ficut
fons fapienria:, ita etiam flumina ifta quatuor
quiedam ex ilio fonte mananria funt fluenta virtutum.
15. Phifon igitur prudentia e ft, Se ideo habet
bonum aurum,iplendiduir ''•rbunculum,& pra-
finum lapidem. Aurum e.^,n pro inventis pru-
dentibus frequenter accipimus. Unde &Domi-
< nus per Prophetam ait : Dedi illi aurum & ar- o/wz.s.
gentum. Et David de prudentibus dicit : s i dor- pf. 67.i+.
miatis inter medios cleros , penna colomba de argentata
, d r pofteriora dorfiejus inJpecie auri : eo quod
veteri &novo quiinna:feritTeftamento , in ipfa
iècrera fapienria: Dei difputationis poffit uber-
tate procedere. Hoc ergo bonum aurum c dicit, c
non illud monetale quod corruptibile ac terrenum
eft. Habet etiam fplendiduin^inquir,cara.
O ftom lf. quiper voluntatun. A lii ac edit, qui per -voluptatem.
Scd his vocibus promifeue ferme utuncur mlf. quod icmcl monuiilc
fufficiac.
b. Ica mil. decem : Divionenlis vero,ac edic. Am. & Pec. deceptum
autem fenfum Sic. Era. G ill. & Rom. cum aliis miT. decep-
tam autem per fenfum mentem pravaricatricem & c .
c. Sic E ra.edit, cum feq. & paucis mlf. Am. aucem & mlf. o£to,
aurum diceret monetale 5 Rcmcnlìs . . . . non monetale. Div. aurum