I a m mccum elf; cum iufo eft enim quam ipfe A le eft 5 immo ipfi tibi frequenter alio eft ufuuti-
rmavit. Quis enim alias artifex poflit tantam le. Quod efcam non adjuvat I mediana« H
g e r it: & fiepe eadem que tibi noxia flint, avü
formavit. Qi
rerum fingularum exp rimere venuftatem ? Confid
e r e te Ulta a g r i , quantus fit cane1 in foliis ,
quemaclmodum ftipata ipfa folia ab .mo ad fum-
mum videantur aflurgere, ut fcyphi exprimant
formam , ut auri quedam fpecies intus éfFul-
geat, quæ tamen vallo in circuitu florisobfèpta
nulli pateat injuria:. Si quishunc florem decer-
p a t , & fua folvat in folia , quæ tanti eft artifibus
aut ferisinnoxiumminiftrant pabulum. De-'
nique fturni vefeuntur conium , nec fraudi eft
eis, quoniam per qualitatem fili corporis venenum
fucci lethalis evadunt. Frigida enim vis
ejus eft fiic ci, quam fubtilibiis poris in cordis
fui ièdem ducentibus, precoci digeftione pre-
veniunt, priufquam vitalia ipfa pertentet. Helcis
manus quæ poffit lilij fpeciem reformare ? B leborum autem periti loquuntur efcam eflè &
florem liunc dlimnniam mrnrnirum pn rtnrtn Quis tantus imitator naturæ naf1 1 fa li Ann.
redintegrare prefumat, cui Dominus tantum
teftimonium tulit , ut diceret : Nec Salomon tn
omnì gloria f u a f e vefiiebatur, f i cut unum f i is ?
Rex opulentilÌimus & fapientiflimus inferior ju-
dicatur , quam hujus floris pulcritudo.
37* Quid enumerem fuccos herbarum falu-
bres ? quid virgultorum ac foliorum remedia ?
Cervus eeer ramufeulos olee mandit, & fanus
alimoniam coturnicum, eo quod naturali quo-
dam temperamento fui' corporis vim pabuli
nocentis evitent. Etenim fi ratione medicina
plerumquead falubritatem humani quoque corporis
temperatur, cui videtur eflè contrarimi! :
quanto magis proprietate nature ad cibum
proficit, quod medica manu convertitur ad fa-
lutem ? Per mandragoram quoque fomnus frequenter
accerfitur , ubi vigiliarum egri afflicfit.
Locuftas quoque a folia olee arrofa liberant C tantur incommodo.Nam quid «* de opio loquar,
~ ’ ■ ^ " ■ r - n jgm.. quod etiam nobis quotidiano prope ufu innotuit
, quoniam dolores eo gravitimi interno-
rum fepe vifeerum fopiuntur. Nec illud preterir
, quod conio plerumque furores libidinum
marcuerunt, & helleboro vetufte paffiones egri
corporis funt iolute.
40. Non fblum igitur nulla in his reprehen-
fio creatoris , fèd etiam incrementum eft gra-
tiarum. Siquidem quod ad periculum putabas
ab egritudine. Rubi folia fuperjada ferpenti,
interimunt eum. Culices non tangent te , fi ab-
finthii herbam cum oleo coquas , & eo te per-
unxeris.
C A P U T IX.
Noxia eum utilibus non fin e ratione generari ; cum
quod uni noxium, alteri f i t utile ; atque a d n ox ia
brutjs , Umimbus rarnmm effi; ^ remed- t¡bi "
Veus initient. Smim iecem orio m terra fn c -U & ■ H HHHHM
tificatione fervatus.
38. Ed forte dicant aliqui : Quid quod cum
J utilibus etiam lethalia 8c perniciofa ge-
nerantur? Cum triticob conium quod iriter alimenta
vite noxium reperitur, & nifi previfum
fuerit, confuevit faluti nocere. Inter alia quoque,
nutrimenta vite helleborum deprehendi-
tur. Aconita quoque fallunt frequenter, & detur.
Nam 8c id quod periculi e ft , per provi-
dentiam declinatur : & id quod fàlutis , per in-
duftriam non amittitur. An non oves & capræ
ea que fibi noxia finit, declinare didicerunt 8c
folo odore per quoddam nature c myfterium ,
cùm fint rationis expertes , rationem tamen
evadendi periculi , vel tuende falutis agnof.
cunt , noxiaque pariter ac profutura diftin-
guunt ; ita ut plerumque cùm armata venenis
collio-entem. Sed hoc ita eft I ac fi re- E ceIa fenferint, notas petere herbas atque his
prehendas terram , quia non omnes homines
boni. Sed quod plus eft accipe , quia non om-
nés boni Angeli in celo. Solipfè p re nimio calore
fpicas torret , adurit autem gignentium
prima exordia. Luna quoque viantibus iter de-
monftrat , latronum prodit infidias. Num igitur
dignum efimt in his que utilia funt, poftha-
bentes conditoris gratiam confiteri, propter
aliqua alimentorum noxia creatoris profpicienremedium
vulneri dicantur adhibere. Cibus
illis ergo medicina eft, ut refilire iagittas videas
e vulnere , 8c fugere venena, non lerpere. De-
nique cervis cibus venenum eft. Coluber cer-
vum fugit, Ieonem interficit: draco elephantem
ligat , cujus ruina mors vidloris eft. Et ideo
fumma vi utrimque certaturj ille ut pedem alli-
g e t , in quo cafiis vindi fibi nocere non poilit ?
ífte ne pofteriore extremus pede , aut calle ca-,
tie derogemus, quafi vero omnia gule caufä F piatur angufto, ubi vel ipfe fe.non queat retor-
'¿-¡¡¿¡¡—m ■ quere , & draeönem gravi proterere veftigio,
vel fequentis elephanti auxilium non habere.
41. Ergo fi irrationabilia animaha norunt
quibus fibi aut medicentiir her bis , aut fubfidiis
opem afferantj homo nefcit cui rationabilis fen-
fus innafcitur,aut tarn alienus ä vero eft,ut que
cuiqueapta fint ufui minime deprehendat: aut
ita nature ingratus bonis, ut quoniam taurini
hauftus ianguinis lethalis eft homini, propter-
ea putet laboriofum animal aut nafci non de-
buiife, aut fine fanguine debuiffe generari, cujus
debuerint procreari, aut exigua fint que ventri
noftro divina indulgentia miniftraverit. Definite
nobis efce fu n t, & note omnibus , que
& voluptatem generent, 8c corporis falubritatem.
39. Singula autem eorum que generantur e
terris , fpecialem quamdam rationem habent,
que pro virili portione complent univerie ple-
nitudinem creature. Alia ergo f iii, c alia alii
nafcuntur ufui. Nihil vacat , mmi inane ger-
minat terra. Quod tibi putas inutile , aliis utia
MiT. Big. Colb. & Corb. ole/t ac rof&- Mil". Gem. & Rem.
b- Quatuor-mlT. lolium. A lii melius conitim. Namque ica Bafil.
j j g ydvTi S , cum frumen to ciatta.
c. Quinquc mlT. & Rom. edit, addunc: aha potui; quod in meliota:
m/T. defidcratur. Reg
Alia ergo ufu i, alia nafcuntur efui.
i m if. de apio. Baili, tamen & cumei
d. Edit. Gill- ac non pau
reliqui mil". & edit, de ofiOe.
Ita mil", antiquioiis manus, atqi
n marginc. Ccteri miT. Si edit. G ill
i. Pet. Era. Sc G ill.
ninifterium.
virtus
virtus ad cultum agrorum utilis, ad ufitm plaufl A
trorum habilis , ad aliraoniam fuavis , diverfo
muñere fulcit agricolas , quibus Deus, fi bona
fiia norint, univerfa donavit, dicens : Germinet
terra herbam foeni , fp r a n s fernen fecundftm genus.
Non folum enim lpontaneam alimoniam com-
prehendit que eft in herbis 8c radicibus, atque
» in arborum, reliquifque fruftibus : fed etiam
earn que induftriä comparatur, 8c cultu rufti-
cani Iaboris acquiritur.
v 41. Quam decorum autem quod non ÍL -'m B
fundere terras fernen julfit 8c frudus : fee pri-
miim germinare, deinde herbefcere campos fta-
tuit, poftea fècundum proprietatem fui generis
ièmen adolefcere, ut numquam arvorum vaca-
ret gratia,que grato primum decore vernarent,
poftea fruduum fuggererent utilitatem ?
C A P U T X.
Semina numquam proprie degenerare , cùm eorum
non mutetur genus , fe d perfeffio : lolium enim ^
ac z i z a n ia è frumen ti femine nequáquam nafci.
Vérbum Dei mir am terra fiecundi tatem contulifie
antequam homo peccaret ; attamen terram etiam
nunc ea nonprorfus effe defiitutam.
43. ^ Ed forte quis'dicat ; Quomodo fècun-
fifim genus terra profert fèmina, cùm
plerumque fèmina jada degenerent , 8c cùm
bonum triticum fuerit feminatum, decolor ej us
fpecies, 8c inferior forma reddatur ? Sed hoc fi D
quando accidit ,11011 ad tranflationem generis,
fed ad egritudinem quamdam 8c ineq. rlitatem
fèminis videtur effe referendum, Non enim definit
eflè triticum , b fi aut frigore aduratur,
aut imbre madidetur •. fed fpecie magis quam
genere, colore quoque 8c corruptione muta,
turn. Denique frequenter madidata frumenta in
fui generis fpeciem revertuntur, fi aut fole, aut
jgnibus torreantur , aut diligentibus commifla
cultoribus, aeris temperie , terrarumque fera- £
cium. ubertate foveantur. Itaque reparatur in
ib b o le , quod degeneraverat in parente. Un de
non periclitamur,ne preceptum illud Dei cujus
ufus nature inolevit, in reliquum fivecellìonis
vitio deftitutum f i t , cùm hodieque in fèmini-
Jbus generis fui finceritas refervetur.
44, Nam lolium 8c reliqua adulterina femiv
na que frugibus fepe mifeentur, zizania nun,
cupari Evangelii lectione cognovimus : fed ea
proprium quoddam genus habent, non ex tri,
tici fèmine in aliud genus fèminis decolori mu-
tatione tranflata, degenerem traxere naturam.
Denique hoc docet Dominus dicens : Simile efi
regnum calorum homini q uifem in a v it bonum fernen
1 tn agro Juo : cùm autem dormìrent homines , v en it
inimicus e ju s , & fuperfeminavit z i z a n ia inter triticum.
Advertimus utique quod zizania 8c tri,
. ticum ut nominibus, ita 8c genere videantur eflè
difereta. Denique 8c fervi dixerunt ad patrem-
7 familias : Domine nonne bonum fernen feminafii in
: a . Ita vet. edit. & mlT. aliquot optimse nota:: Rom. edit. Sc miT.
nonnulli expungunt, que. V i f t . jmus , Dion. Gem. Colb. Big. .&
• Corb. unus Jegunt , atque in arborum germinibus, reliquifque fruc-
: tibui. y i£ l. alter j atque in arboribus, reliquifque See.
b- Edit. Am. Sc Pet. cum Ben. mf. f i aut auflrigine. Carm >nf.
inter lineas, (ed eadem manu, f i aut ufirigine-hpc eft, uredine. Alia-'
S. Ambr.Tom. I.
agro tuo ? Z¿nde ergo habet z i z a n ia ? E t a lt illis ;
Inimicus homo hoc fecit. Aliud enim eft fernen diaboli
, aliud fèmen eft Chrifti quod fèritur ad
juftiriam. Denique aliud Filius hominis, aliud
diabolus fèminavit. Adeo di vería natura utriuf.
que fèminis, ut contrarius fèminator fit, Quod
feminat Ghriftus, regnum eft D ei ; quod fèmi,
nat diabolus , peccatuin eft, Quomodo igitur
poteft unius generis effe regnum atque peccatimi
? Sic eft, inquit, regnum D e i, quemadmo,
dum fi homo jaclet.femen fuper terram,
45, Eft 8c homo qui feminat verbum, de quo
fcriptum eft ; <¡)ui fem in a t, verbum feminat. Hic Marc, 4.
homo verbum feminavit fuper terramquando 14 ■
dixit, Germinet terra herbam, 8c fubito terrarum
germina pullularunt, 8c diverfie rerum fpecies
refulfèrunt. Hinc pratorumvirensgratiaabnn,
dantiam pabuli miniftravjt : inde cainporum fpi-
ca flavefeens, imaginem pelagi fiucluanns com-
motione fegetis uberioris exprefiit. Sponte omnes
frudus terra fuggeffit ; etfi arata fine cultore
eflè non poterat, nondum enim erat for-
matus agricola j inarata tamen opimis meifi-
bus redundabat, & haud dubito an majore prò.
ventu. Siquidem nec cultoris defidia terrarum
deftituere poterat uberra rem. Nunc enim fee,
eunditas unicuique pro mérito Iaboris acquiritur
, ubi cultus fpeclatur agrorum^ de negli-
.gentia vel ofFenfa, aut diluvijs pluviarum, aut
terrarum ariditatibus, aut grandinis jactu , aut
quacumque ex caufa,0 foli uberisfterrlitate m uf c
tatur, Tunc autem provenni fpontaneo terra
fruclus locis omnibus invehebàt ; quoniam is
preceperat,qui univerforum eft plenitudo, Ver,
bum enim Dei fruclificabat in'terris, nec ullo
adhuc'erat terra damnaca malediclo. Antiquio,
jra enim mundi nafeentis exordia, quam noftra
peccata funt j & recentior culpa propter quam
iCondemnati f umus in fudore vultus npftri panelli
manducare , fine d fudore alimenta nefl 4
ciré.
46. Denique hodieque foecunditas terre vete-
rem affluentiam fpontanee ufu fertilitatis ope-
ratur. Quam multa flint enim que adhuc fpoqte
generantur ; Sed etiam in his ipfi? que manu
queruntur, magna ex parte manent nobis'di,
vina beneficia , ut frumenta ipfa qoiefeenti-
bus inferantur. Quod propofite docet ledionis
exemplum,dicente Domino : Jgma fio eft regnum Marc. 4.
Dei quemadmodum f i homo faciat fernen fuper ter- 161
ram, ó* obdormiat, inquit, drexurgapnotte & die,
& fernen germinet, & increfcat, dum nefcit ille. VI-
trp enim terra frudifícat, primó herbam, deinde
fpicam, deinde plenum triticiim in ipica. Et
cum produxerit frudum , ftatim mittit falcem,
quoniam adeft meffis. Dormienti igitur tibi, 6
-homo, & nefeienti frudus fuos ultro terra producir.
Dormis & furgis? 5c frumenti per uodem
incrementa mitaris,
edit. a c mlT. pmnes, f i aut frigore. E t forte allu fum ell ad iiI(rei
V irg. 1. Georg. '• '
. . . . . . borea penetrabile frigus adurat.
c. Codejc D ioit. V lft .u n u S j Corb. etiam unus, Coìb. foli uber-
tasfterilitate. V i f t . a lte r , & Can, corriteli aeris jlerilitatc.
d. Sic dscfiin »ili', o p tic i* npta:. A i ì i , & edit.fine dolore.
D