Gm. ib
loh an.
n e c fu ifle fem p e r I n e c femper fo r e — A v id e r e t fiic ie a d fe c iem . G u i M j |
* V r t u r a , q u ia nemo fu r r ex tt amphus Prophet# tn 1J .
ra e l, ficu t Moyfes > d quem f e iv it Dominus fa c ie ad
faciem . N o n in v if io n e , n eq u e in fomniis , Ted
os a d os cum D e o fum m o Iocu tu s 3 n e q u e in ,
fp e c ie | n eq u e p e r a n i g m a t a , fed, c la r a a tq u e
p e r fp ic u a p r a f e n t ia d iv in a dig r ia tion e dona tus.
teftificantu r.
4 . In te r ha s eo rum diffenfiones qua: p o te ft
e fle v e r i a f t im a t io ? cùm a lii mun dum ip fum
D e um effe dicane , q u o d e i men s d iv in a , u t
p u ta n t , in e ffe v id e a tu r 3 alii p a rtes ejus 3 alii
u trum q u e 3 in q u o n e c qua: f ig u r a fit D eorum,
n e c q u i numerus , n e c q u i Iocus , au t v i ta p p f -
f i t , au t cu ra 'com p reh en d i. Siqu id em a m u n di
a ilim a t io n e V o lu b ilem , ro tu n d um , ardèntem.
7 . Is ita q iie M o y fe s a p e ru it os fu u rn , Se e f fu - '
d it qua: in e o D om in u s lo q u e b a tu r , fecun dum
q u ö d ei d i x e r a t , cum ieiumanonc voiuüuciu , iGiiuin-n-unj — , i ■ ; eum a d P h a ra o re g em
qmbu fd am in c ita tum m o tibu s , fine f en fuD e um B dm g e r e f . r * k ergo , & » o a fm am os m um , &
1 ■ • Ü ___ fflMi mnrn intlmam tp nu.id deheas loaui. E ten im u ciuod de
tnßruam te quid debeas loqùi,fi q u o d de
p o p u lo d im it ten d ò d i c e r e t , à D e o a c c e p e ra t ,
qu an to m ag is q u o d d e c a lo lo q u e re tu r ?D e n i-
q u e n o n in pe r fu a fion e h um an a fap ien r ia , n e c
in P h ilo fo p h ia fimulatoriis d ifpu ta tion ib its , fed
in o ften fion e fpiritus Se v ir tu t is , tam q u am teftis
divin i operis aufus e ft d ic e re : In principio f e c it
Deus calum & terram. N o n i l l e , u t a tom o rum
co n c u r f io n e mundus c o i r e t , ie rum a tq u e ó tio - uN d e d iv in o fp ir itu p r a v id en s fanelus C fum expeefcavit n eg o t ium e 3 n eq u e d ifc ip lin am
c o n v en ia t intelli;
fe ra tu r
ri 5 q u i a l ie n o , n o n fu o m o tu
C A P U T I I
Moyfìs opinio de initio rerum, aurore m un d i, ò*
creati one materia, idem multis nominibus com-
mendatur : cui u n i, explofis atomis ideifque, cre-
dendum ofienditur.
r ” q u am d am m a t e r i a , qu am c o n t em p la n d o ,
mundum p o f fe t e f f in g e r e , fed au diorem D e um
exp r im en d um p u ta v it. A d v e r t i t enim v ir p le -
nus p r u d e n t ia , q u o d v ifib ilium a tq u e I invifi-
bilium fu b f tan tia s , o r ig in e s , Se caufas re rum
mén s fo la d ivin a c o n t in e a t , n o n u t P h ilo fo p h i
d i fp u ta n t , v a lid io rem a tom o rum com p le x io -
nem p e r fe v e r a n tia ju g is p r a f ta r e cau iam : lè d
ju d ic a v it q u o d te lam a r a n e a t e x e r e n t , qui fic
M o y fe s h o s hom iñ um er ro res fo r e , Se
fo r t e jam c c e p iffe , in e x o rd io fermon is fui fic
a i t , In principio f e c i t Deus calum d * terram. Ini-
tium r e r u m , au dio rem m u n di , c re a t io n em
m a t e r ia com p reh en d en s 3 u t D e um c o g n o fc e -
re s an te in itium m u n di e f f e , v e l ipfum e lle ini-
tium u n iv e r fo rum 3 iicu t in E v an g e lio D e i F ilius
dicen tib u s f ib i , T u quis es ? re fp o n d it : b Initium,
quod & loquor vobis : Se ip fum dediffe g ign en d is j . .. . . .
rebu s in it ium , Se ip fum effe c re a to rem mu n di, D min u ta Se in fu b fta n tiv a n m e ip ia c a lo , a c ter,
n o n i(’ a q u a d am d u c e im ita to rem m a t e r ia , e x ' ’ -
q u a no.* a d a rb itr ium fuum,fed a d ip e c iem p ro -
p o f itam fu a o p e r a fo r in a re t . P u lc re q u o q u e
a i t , In principio f e c i t 3 u t in c om p reh en fib ilem
ce le r ita tem operis x p r im e r e t , cum c e f fe d um
prius opera tion is im p le t a , qu am in d ic ium eoe-
p t a e x p h eu iflè t.
6. Q u is h o c d ic a t a d v e r te re debemus. M o y iè s
u tiq u e ille eru ditu s in omn i fapien tia ^ .g y p -
t io rum , quem de fiumine c o lle d um filia p h a . E
ris d à r e n t , q u a u t fo r tu j còn ju n g e ren tu r , ita
fo r tu i to a c tem e re d i f fo lv e r e n tu r , nifi in fui
g u b e rn a to r is d iv in a v ir tu te con fta ren t. N e c imm
e r ito gu b e rn a to re in n e fe iu n t , qui n on n o -
v e r im t D e u m , p e r quem om n ia re g u n tu r Se
gu b e rn an tu r .S e q u am u r e r g o eum ,qu i & a u d o -
rem n o v i t , & g u b e rn a to r em , n e c van is abd u-
cam u r opin ion ibu s .
C A P U T I I I .
ra o u t f ilium d i le x it , Se fubfidiis reg a lib u s fui.
turn , omnibu s la c u la r is p ru d en t ia difc iplinis
in fo rm a r i a tq u e in ftru i d e fid e ra vit. Q u i cum
d e a q u a n om en a c c e p e r i t , n o n p u ta v it ramen
d ic en d um , q u o d e x aq u a co n fta ren t om n ia , u t
T h a le s d ix it. E t cùm e f fe t in au la ed u c a tu s reg
i a , m a lu it tarnen p ro am o re ju f t it ia fu b ire
ex ilium v o lu n ta r ium , qu am in tyran n id is fa ftig
io p e c c a ti p e r fu n d io n em de liciis a cq u ire re . . . _
D e n iq u e p rmfqu am a d p o p u li lib e ra n d i rou- P «£ t e r r a ,& m a n lo q u e r e tu r , a l t , Omnm m (k
nus v o c a r e tu r , n a tu ra li s q u ità t is ftu d io , p ro“- >/««** fccifiì- D e d i t .ep g o ij- rm c ip um m u n d o ,
Principium fuum a Deo mundum habere: a c pro*
inde eum> licet fpharicdfigurd f i t , aternum
non ejfe.
8. T 2V principio, in q u it . Q u am b on u s o rd o , u t
J [ illu d p rimum a f fe r e r e t , q u o d n e g a r e co n -
fu e v e ru n t , Se c o g n o f c c r e n t p r in c ip ium effe
m u n d i, n e fin e p r in c ip io mundum effe h om ines
a rb itra ren tu r . U n d e & D a v id cum d e cado ,
pf. 103.
vocatus, accipientem injuriam de popularibus
fuis ultus, invidia fefe dedit, voluptatique eri-
puit, atque omnes regia: domus declinans tu-
multus, in fecretum ^Ethiopia fe contulit, ibi-
que à ceteris negotiis remotus, totum divina
cognitioni animum intendit, ut gloriam Dei
a. Mf. Regius, Corb. & Colb. mundum ¿ft¡mattone. Carnutcnfis,
mundiaflimationem volubilem, rotundam, mcitatam. A lii & edit.
mundi aftimatione. Bene, fi interpretcris quafilfit idem ac , p ro ui
mundus arftimatur,
b. GemericenfisjCoenomanenfis & V u lg ata,Principium,qui. Reg.
Germanenfis & edit. Amerbachii & Vetiti,Initiumqui.SicDion y-
fianus infra cap. 4. num. iy . Decern mlT. Initium quod. Sic ctiam inf.
num. c ita to , & I - j . d e fid e adG ra t . c. 4 . I . y. c. 4. g r a c e a u tcm ,
i àpvjv ", v i) \u \£ 1iju.1i. Trcme lliu svc rtit: id quod'àprincipio
dico vobis. c. Quir.quc mfl*. & edit. Erafmi ac Romana, ajfelbum.
d. Mil- odto antiquioris ac melioris nota: & edit, v ctcres , qui
d e d it e tiam c r e a tu r a g in f irm ita tem , n e ana r-j
c h o n , n e in c r e a tum , Se d iv in a co n fo r tem fu b -'
f ta n t ia crederemus . E t p u lc r e ad d id it 3 h >-
d t , n e m o ra in fa c ien d o fu iffe e x iftim a re t iu 3,
u t v e l fic in te llig e r en t h omin es qu am in c om p a -
rab ilis o p e r a to r e i l e t , q u i tan tum opu s b r e v i
feivit Dominum. Reg. & Remcniis,^«! feivit Deum. Dion. quifeivit
Deum faciem ad faciem. Gcrm. qui vidit Dominum. L XX-quem nov
it Dominus eumfaciem ad faciem. V ulg. quem nojfet Dominus.
c. Dccem miT- mclioris nota:, neque di fcipulum quemdam.
f. Quatuo r mlT. Sc edit. C o f te r ii, invifibilium origines fubfiantia-
rum&caufas rerum. Am'. Era. & G illo t . omittunt, origines. Q u a tuor
mlT. invifibilium fubflantiam & caufas rcrum.
g . Mff. aliquot ac edit. G ill, in margine, & Rom.in corpore, /»-
formemmateriam. A lii novemoptimænotse & vet. edit, infirmitatem
, id e ft , ut ait La tinius, corruptionem.
h. Edit, omnes unanimi confenfu, addidit de celeritateconditionis ;
fecit. At lue voces de celeritate conditionis, defunt in mil. pmnibus;
exiguoque a momento fuá operationis. abfolve- A
re t,u t voluntatiseffe<5tus fenfum temporispra-
veniret. Nemo operan tern vidit 3 fed agnovit
• operatum. Ubi igitur mora 3 cùm legas : guia
ipfi d ixit, & fatta funt, ipfe mandávit, ó 1 creata
funt ? Nec artis igitur ufum, nec virtutis
expendit, qui momento fua voluntatis majefta-
tem tanta operationis implevit 3 ut ea qua non
erant, elle faceret tam velociter, ut neque vo->
luntas operationi pracurreret, neque operatio
voluntati. B
9. Miraris, opus, quaris operatorem, quis
principium tanto operi dederit, quis tam cito
id fecerit ? Subjecit ftatim, dicens quia Deusfe-
citcalumò" terram. Audifti auctorem , dubitare
non debes, Hie eft in quo benedixit Melchilè*
dech Abraham patrem multarum gentium, dicens
: Benedtttus Abram à Deo fummo, qui fecitca-
lum dr ter :m. Et credidit Abraham Deo , Se
ait : Extern %m manum me am ad Deum fummum ,
qui fecit calum & terram. Vides quia hoc non C
homo invenit, led Deus annufìtiavit. Deus eft
enim Melehifedech , qui eft rex pacis Se juftitia
, nec initium dierum neque finem habens;
Non mirum ergo fi Deus qui eft fine initio,initium
omnibus dedit 3 ut qua non erant, elle
inciperent. Non mirum fi Deus qui omnia virtute
iua continet, Se incomprehenfibili ma*
jeftate uni vería compienti tu r , fecit hac qu»
videntur , cùm etiam illa fecerit qua non vi-
dentur. Invifibilia autem iis qua videntur, po-1
tiora effe quis ne :t ; cum ea qua videntur,
temporalia fint, b. .erna autem qua non videntur
? Quis dubitet quod Deus hac fecerit, qui
por Prophetam locutus , ait : £¿uis menfus efi
manu aquam , & calum palmo, & univerfam terram
claufa manu ? J^uisfatuit montes in libra, dr
rupes in fiaterà , & nemora in jugo ? £fi*is cognov
it fenfum Domini , aut quis ejus confiliarius fu i t ,
vel quis infiruxiteum ? De quo etiam alibi legi-
mus : Quia tenet circuitum terra , Se terram ]
velut nihilum fecit. Et Hieremias ait : Dii qui
non fecerunt calum & terram , peribunt à terra , d*
de fub calo fio. Dominus qui fecit terram in virtute
fu a , d* correxit in fapientia fua orbem , dr in fua
prudentia extendit calum, dr multitudinem aqua in
4- e^lo. Et addidit ; Infatua tus efihomo a feientia fua.
Qui enim corruptibilia mundi fequitur, Se ex
his putat quod divina poifit natura comprehen-
dere veritatem, quomodo non infatuatur ver-
fiita difputationis aftutià ?
10. Cum ergo totoraculaaudias, quibus tefti-
ficatur Deus quod fecerit mundum, noli eum
fine principio effe credere 3 quia quali fphara
mundus elle dicatur, ut principium ejus nullum
videatur exftare 3 Se cùm intonat, quali in circuiti!
omnia commoventur , ut unde incipiant,
ubi defiiìant non facile . comprehendas 3 quia
circuitus principium ienfu colìigere imponibile
habetur. Neque enim fphara potes initium reperire
, vel unde cceperit globus luna, vel ubi
definat menftrua lima defe&io. Neque vero fi
ipfe non comprehendas,idcirco non coepit, aut
a. Ita trcdccim mlT. Sc edit. vet. A t edit. Rom. momento fu» voluntatis
abfolveret, & operationis ejfeciu fenfum, See.
* . Centrum gra-cc rivrpov, id e f t , ftimulus v el fpiculum. Vide
S. Ambr. Tom. I.
nequaqitam definet. Si ipfe circiiiturri vel atra-
mento , vel graphio ducas, vel * centro expri- *■
mas, unde cceperis 3 aut ubi defieris 3 intervallo
interpofito non facile vel oeulis eolligis 3
vel mente repetis-Sc tarnen Se ccepiffe Se defivif-
fe ipfe tibi teftis es.Nam etfi fenfum fubterfugit,
veritatem non lubruit. Qua autem i’ tium na-
b en t, Se finem habent : Se quibus iLis datur3
initium datum cònftat. Finem autem mundi futurum
ipfe Salvator dócet in Evangelio fuo.,
dicens : Calum d r terra prateribunt : Et infra : Ec- Man. 14.
ce egovobifeum fum ufque ad confummationem mun- ss-
di. Et Apöftolus : Praterit enim figura huju s m undi. ^ 18 '
i i . Quomodo ergo coaternum Deo mundum cor. 7.
àfferunt, & creatori omnium fociant, atque }I'
aqualem effe difputant creaturam, corpufque
materiale mundi invifibili illi atque iriaccelllbi-
Ii natura divina conjungendum putant 3 cùm
prafertim fecundum fuam fententiam non poli
fint negare, quonìam cujus partes corruptio-
' ni Se niutabilitati fiibjar- t i c , hujus neceffe eft
uni veri! tatem iifdem pa^unibus, quibus propria
poftiones ejus funt obnoxia ,fubjacere ?
C A P U T I V ,
Princìpiorum v a r ia genera : & in quo Deus fecijje
calum ac terram intelligendusi
ii. T } Rincipium igitur effe docet qui dicit :
In principio f e c i t Deus èalum & terram.
Principium autem ad tempus refertur, aut ad
numerum, aut ad fiindamentum 3 quomodo in
adificanda domo initium fundamentum eft.
Principium quoque converfioiiis Se deprava-
tiònisaici pofleScripturarum cognofcimus au-
cloritate. Eft Se principium artis ars ipfa , ex
qua artificum diverlorum deinceps coepit operatio.
Eft etiam principium bonorum operum
finisoptimus, ut mifericordia principium eft,
Deo placete quod facias. Eo enim ad con*
- ferendum hòminibus fubfidium maxime pro*
vocamur. Eft etiam virtus divina, qua hac ex-
primitur appellatione. A d tempus refertur, fi
velis dicere in cjiiö tempore Deusfecit calum
& terram, id eft, in exórdio mundi , quando
fieri coepit, ficut aitSapientia: cùm pararet co- Prov. 8.
lum , cum ilio eram. Ad numerum autem fi refe- 17-
ras , ita convenir, ut accipias : imprimis fecit
Deus calum Se terram, deindecolles, reeiones
fines inhabitabiles. Vel fic : ari te reliquas vifibi-
' les creaturas, diem, n ódem, Iigna frudifera,
animantium genera diverlà, calum Se terram
fecit. Si vero ad fundamentum referas, prinefi »
pium terra fundamenta effe legifti ,*dicente Sa*
pientia : Quando fo r t i a faciebatfundamenta terra * ibìd. s. 1 ?.
eram b penes ilium cuntta componens. E ft etiam bo- b
n a principium difciplina, ficut eft illud : Initium Prov. 1. 7.
fapientia efi timor Domini 3 quoniam qui timer
Dominum, declinat errorem , Se ad virtutis
femitam vias iuas dirigit. Nifi enim quis timué-
rit Deum, non poteft renuntiare peccato.
13. Quod aque etiam de ilio poffumus acci-
\>ere:Menfis h icinitium menfium eritvobis i quam- Exod.iz.t.
I infra lib. j . cap. io .
b. Qua cuor m(T. Sc edit. Am. Pec. penes ilium compenens. Sex
mil. & L X X . penes illutn difponms.
a ij