tus ftieri t ex aqua d Spiri tu finito , non potefi in- *
troirein regnum Dei. U tique nullum excipit, non
infanterai,non aliqua præventum neceffitate.Ha-
beant tamen illam opertam poenarum immuni-
catem, * nefcio an habeanc regni honorem.
85. Saræ quoque una additur littera,hoc eft, R,
ut vocaretur Sarra. Quod utique par e ft , ut in
fuperioribus , non unius adjeéfcione peniari lit-
teræ. N on enim munus D eo eft una littera, fed
virtus litteræ quæ exprimit muneiis divini gra-
tiam. Sarra enim dicitur ap^i tyM , hoc e ft, po-
teftas mea, vel principatus mei initium, vel régis.
Sara græce dicitur xjlyovffn, latine quæ regat.
* Ilia mortalis, ifta immortalis :illa ipecialis, ifta
generalis. Eft namque in me prudentia, in me
caftimonia, in me virtus , in me juftitia , mefo-
lum regunt, & mihi d jnantur, Sc funt mor-
tales. Moriente enim itk folvuntur Sc moriun-
tur etiam iîla. Quæ autei prudentia generaliter
dicitur , quæ caftimonia, quæ fortitudo , cete-
ræque virtutes principales, fed generaliter prin-1
cipales, Sc reginæ quædam immortales, in his
poteftas eft,immortale illud principale, licut eft
regina Ecclefia quæ non me unum^fed univerios
regat. Ergo fpeciem in genus, partem in univer-
fitatem , corruptibilitatem ? ncorruptibilita-
tem converiam videmus : qu. omnia Ecclefiæ
convenire certum eft. Non en .n fpecialis hæc,
fed generalis ratio e'ft,nec partis, fed univerfita-
tis fains. Ideoque his præcedentibus cùm unum-
quemque prudentia fua ad hanc principalem Sc '.
diffufam per omnes falutem deduxerit, in qua
fons fapientiæ juftitiæque eft, requiritur generano,&
ille perfectæ partus jucunditatis, cujusnomen
eft Ilàac. Nulla enim melior eft voluptas,
quàni emendatæ gratia confcientiæ. Hinc Epicurei
.traxerunt iummurrt bonum voluptatem
eile,fed earn corporis magis inquinamento,quàm
ibbrietate mentis æftimaverunt
86. Quid eft autem quod ait : Etceciditinfaciem
Abraham, dr rifit ? E thic reverenda fignificatur,
quod timuit Deum velut libero rifu lædere,
quamvis rifus lætitiam declararet viri jufti qui
tantis gratulabatur promiffis. Non enim dubi-
tantis hie riiiis, fed credentis fuici Simul quia ca-
dunt ante Deum omnia , Se mutantur Se tran-
feunt, fola illa immutabilis ftat femper fubftan-
tia. Aut fortafle & in hoc myfterio prophetavit
Abraham dominum Jefum j quod per ftifceptio-
nem dominici corporis Se refurreàionem tanti !
complenda oraculi gratia foret. Adorât igitur
non elementum terræ de quo dift-’m eft : Et adoratefcabellum
ejus, quoniam fin it eß. Ubi enim
corpus , ibi Se aquilæ quæ ador »erunt verfim-
tem in corpore.
87. Et dixit » inquit, in corde fuo : Si centum an-
norum nafeeturfilius , dr f i Sarra nonaginta anno-
rum pariet ? Græcus ¿17^ Savoia, pofuit, ut poi!
*■ Cumfupran. 7 9 . dixerit affirmatc , quia nemo adfeendit in re-
gnstm c&lorum, nifi per facramentum buptifmatis, non > ria quis
fulpicerur hæc & alia nonnulla quæ pclagianiflnum . ine, ab
hærcticoaliquo fuiiTc intruià. Q uam ctiain parum. co., ultima
hujus numeri pars primar cohæreac, vel cxctis vidcat.
a. H ì c aliquem ad fui ile fuas nugas Era. & poll cum G ill, adno-
tarant, moti feilieet obfcuritatc loci. Attamen fi quis cum con-
tulcrir cum Philonis v erb is, quibus Saræ vocabulum lib . de Nominavi
mutat. exponitur, baud parum luminisadejus intelligent
tiam nancifcctur ; idem cairn iftinc defumeus eli.
fimus æftimare quia cordi filo quafi ^alternanti ,
fecum dixerit : Si centenario nafeetur filius , Se
nonagenaria pariet?Hoc eft ætas generandi præ-
teriit, fed Deo omnia funt poflìbilia j Se ideo facile
etiam iftud,ut fenibus revocet juventutisan-
nos, vires refundat,fterilibus det fcecunditatem.
88. Nec illud prætereundum, quod promifla
libi generatione légitima reipondit Abraham
Deo ; ifinael vivat hic in confpeitu tuo. Jufti eft ClK-[7.1:
etiam pro peccatoribus intervenire 5 Se ideo vel
hoc credantjudæi, quia Se pro iplìs intervenit,
li tamen credane. Hoc eft enim vivere in con-
ipedu Dei , digna Dei Verbo negotia gerere ;
oculi enim Domini iuper juftos*
89. Unde Se Dominus ait : Étiam. Ette Sana Mdem. ii
uxor tuapariet tibi filium.... Ve Ifinael autem exau- & l0-
divi te. Etiam cùm dicit, confirmât promiifa ^
confirmativum etenim verbum eft. Et ideo prius
generationem Ecclefiæ confirmât futuram j ut
verum cognofceret Propheta iod*de Ifinael fe
audifle dixit Deiis, providens qMa cæcitas Iirael
ex parte haberet contingere , donec plenitudo
gentium intraret,& fic omnis Iirael falvus fieret.
Itaque ficut teftamenta hominum prius b here- b
dem ferunt, poftea Iegatum exprimunr,meliori-
bus hereditatem, inferioribus legata : ita in D o mini
teftamento, unde Se nos hunc morem accei-
pimus, heres feribitur tura bonus, nobilis, le-
gitimo creatus conju^ ^ 5 legato donatur inferior.
90. Promittitur autem generatio fequenti an- ibidem. ».
no, ut advertas quam generati ^em polliceatur
Dominus, hoc eft, non illam uteri corporalis
Sarræ, fed iftum partum Ecclefiæ, qui ellet fu-
turus. Denique Se infra a»' Revertar ad te in fu- Gen. is.iò
turum, dr erit S arra filius. }uo utrumque póC
fiimus accipere, Se hunc conventum Ecclefiæ,
Se fidelium refurrectionem.
91. Tertiodecimo quoque anno qiiod circum-
ciditur Ifinael, ratio evidens j quia is qui inci-
pere habet uti cognitione feminæ , ante debet
recidere in fe ardorem libidinis } ut à fuperfluis
abftineat commixtionibus,conjunctioni tantum
fe légitima: refervet.
92. Mentem quoque fapientis holpitalem effe
decet 5 ut etiam aliis impertiat fui gratiam , Se
prudentiæ fiiæ fruclum aliis quoque dividat, at-
que ita bonis epulentiir dodrinæ cibis ,epulum-
que ejus exhibeat defiderantibus.
93. Turn præterea nefeiat nifi fecundum naturato
vivere , in cujus inftituto Se ordine Dei
lex eft. Nulli fe tranfverfariæ cupiditati rnifeere
noverit, iolius fapientiæ præoptet copulam.
Mandatis Dei fæculi iftius gloriam, & quamdam
præfentis laudis hereditatem præferre nefeiat}
atque utaltaribus Domini fuas immolet militates,
ita judicii ignem non excipiat, neque refor-
midet j fed magis etiam ut alios eripiat, elaboret.
I * . Rom. edit, altercanti. A t cum aliis,atque omnibus nilT. reti-
ncnda vo x , alternanti, quæ ferme eodem lenfu ponicur à V irg.
I 4. Æncid. Hetc alternanti potior fententia vifa eft.
b. Edit. Rom. heredem ftribuni. Àliæ edit. & cimili mil’, here-
dem ferunt. Et poli panca ano. edit, ita in Deum in teftamento unum,
& nos See. Quam ]eitioncm Rom. edit, ex eonjciluraemendare
conara haud incommode fic rcpofuit : ita & Deum in teftamento
ufnm, & nos hunc morem acccpimus, heres See. Y erum potior nobis
vifa cil omnium miT. auiloritas.
I N L I B R U M DE I SAAC ET A N I M A
A D M O N l T l O
i„ primo libro de Abràtamc«tiCh»mi„is hujus mmfto pitritrch*
chnfl,«»*r'l,g,oms ,» prrv.ß.UopafihMs profeßUH 'ff'»,, offici» p^ofccem. i» doro autem
»»¡^ì'rMamtp'mtumUpiarefmgenir^tpeaiprfemomm'mtenMmolumlemonjìrM'nt involi,à
M c m opus Almomnoml'd»,mmui.?,ofeì m,uri»ftituUi vcrovmvtvprvcntioml.tue Antifies ■umljtißi,
mm ,mc M ude cmftficmdvm memomùoperi, Ubmm, ubiIfM tv»m>v& àrnnpifcm,lt„lit %x, J pl0
firn,¡¡enobu v,detur,v,fiuto» epfdem cum RebecmcovjUgio hominis c h r i f i U v i i n <rtHiuli fonte
KMjcimr, m tßm m qmUam fpmtdi,mMrimovii cvm rerboBeofirdv, min cfievdent. Uhoc=-inlibro *■ e + h
quem proptere» de Ifaac & Anima ivfiripmm ■uolm.pcr egregie prMtìt. EnimverO pofimàm Iha cm -
amiate »emortcß»Cbrifrfigvmmexßitiffe,ficut^Rebeccvm Mima,paucisvperuit.defiVitàeiurdemvmm»
»»tura , totumhmmemfotifiimumm ipfa covjißeri* adftruit. tìànc autem docci Ucce fe impeAtlam ,„uód b e«,
rebus corpore,, acfiecdt ■velvptatibvs adharefiat; contra vero primum ad perfeltionem gtadum facete, fi eafdem
fugtat. &frpraMarum camìtm adtollatfe fi. Hint argumentum propofitum dggrefus Mecca/» talem cum ad
JJaac ventretfuijje dtett,c qutppe qua divinum tn tllo Verbum ardenter expetere fe teßificatur clamans : Ofcu- c. Gap. u
letur me ab ofculis oris fin fihfic quidem, Ambrofius locum hunc aliofque omnes Cantici canticotum verficulos
etiam Ecclefia accommodaripojfeprofitetur.fed ehm eadem myfieria ium alibi, tum velmaximè in enarràtione
p ja lm ic xv i 1 i.enucleajjet, hoc in libro totus incumbit, ut anima cum Verbo conjugitim perpètuo myfiici illius
eptthalamn commentario eMprat. ^odiarne» novi», accipiaS,quafiverfumomvmovullumpraterierit.ci)m
re tpjahaudpauci,& iiprafertim qui adfpovfifpovfequepulmtudinemperlinent,omittàxtur: fed ifiiquomims
unasfitopens coutextus mhd vetavt. Porro utdißintfius atque ordmatius catptum procedat,vi,fanlfus ipropo. di d.i. |
mt expoattque graduo quatuor, quibus anima jam graviorum ¡Ugo vitiorum libera ad frmmam illam perfei-
tionem, tn qua Deo per caritatem jmffa numquam poßmodum ab Ipfo divelliti, , , cpnfcendit. Ceterum ftve naturalem
ac minime aectam materia difpofititmem, five brevem illam ,fed acittam Scriptum explicandt ra.
ttoncmjpcues Jeu denique tranßtionUm quibus aptißime neffunturfingula, amcinmtattm ,jure itxeris com.
mentattonem hanc ejnfmodi effe , qua vix itili ex aliis Ambrofianìs cedat.
Ifß™ f°mconßatlibri»omncuppcllntam,»o»filum*tate'Caßiodoti&cAußßm:fedetiamabipßmet e tu.di
Ambrofioin opere fequenti fub hac infcriptione fuifie memoratami Utrumvero conclonesfuerint qua primitus ÌM di"J'
adpopulum habita in hunc librum pofiea transformatafint,obfcurius efi. Cum enim eum ferme nihilaliud effe Vul*.
advertamus, quam brevem Cantici canticorum paraphrafim, id argumentum facro fuggeftui parum admodum (0ntr- ?uL
videtur convenire.Verumtamen ut non aliter hìc atque in libris de Abraham factum putemus,tum eorum mter
. Je convenientia adducimur, tum etiam praceptis ad auditorum infiitutionem maxime aceommodis, qua expo- J
fitioni ejus infetta nemo non deprehendat. Ethaccaufa eficur Caßiodorus Senator loco citato de iis qui in Canticume
anticor um fcrip ferunt agcns,fuum dehacopella judiciumita reliquerit: Unde, inquit, S. Ambrofius
m libro tertio Patriarcharum, ubi de perfona lfaac Ioquitur,multa iàlubriter luculenterque difleruit,
Hac eadem Cantica totis decem voluminibus tam mirandum in modum Origenes enodaverat, ut non dubi-
taret g Hieronymus de iifdemferi bere: Cum in ceteris libris omnes vicerit,in Cantico canticorum ipfe fe èò. ad
vicir. Maxime autem probabile eftprafiantifiimum hoc opus in manus quoque Ambrofii pervenire, acfmclum
Antifiitem ex laboribus tanti virià quo reli qui ferme Patres tam multa tamque praclara mutuati funt, adju-
menti aliquid decerpfifie.At quando temporum iniquitas thefaurum illum nobis invidit,non licet quidquam cx-
floratum magis aut depr$henfum proponete. Si tamen verum fuerit,quod adverfiusErafmum & alios nonpaucos
contendithHuetius,quatuorhomilias quacumfuapufatione interOrigenis atqueHieronymi operaexftant,nuU 1>- Origm.
li Patrum latinorum deberi, fed eas ipfìfiimum in iti um effe decerti Origenianorum volumi num, quas Rufinus a Ü 3‘ * ' 7
quo latine redditafunt, more fuo interpolavit: aut f i malis fapius laudato Senatori acce der e,eafdem nihil aliud
effe1 affirmanti, nifi difiributam in tres libros amplificatÌKncm,q%am.ex duabus homi li is alia occafione ab Ori- i. Loc cit.
gene in duo priora Canticorum capita compofitis, dr ab Hieronymo in latinumverfis, Rufinus con far ein avi t :fi,
inquimus, horum alterutrum admittendum fit, ex eorumdem Origenisfragmentorum dr Ambrofiana cammen-
tationis collatione intelliges illius methodum non imperite fantfum dotforem effe imitatum, idque cumprimis
vbi triplicem Scriptura fenfum nempe naturalem, moralem ac myfiicum diftinguit, atque edìfferit > quamvis
in aliis opufeulis qua hatfenus a nobis examinata funt, duos tantum Interpretern, myfiicum ac moralem ;
ubi tamen cum hoc ultimo is quem naturalem in hoc libro vocitat, confunditur.
Porro ut idem tempus ac libris de Abrahamo, nempe annum circi ter CCC lxxxvii huicfcripto adfignemus,
facitcum illorum interfe connettio, tum ipfum Ambrofii teftimonium quod ini fio libri dejofeph ficut dr libri
de Myfteriis quem ltiuowi pofi ipfum elucubravit,reperimusfimmo vero obfcurum non efifanttum Prafulem ad
eofdem quos in opere fiuperiori alloquebatur, in hoc etiam verba facere : at revocati in dubium potefi utrum ante
feftapafehatis idevenerit,an pofiea.lpfius quidemfcrìptionis,in qua de fpifitali conjugio quo nìhil habetperfec-
tifiimorum Chriftianorum vita fiublimius, materici videtur indicati ifta nonpertinerc ad catechumenos, ut potè
quibus certa myfieria tegebantur, ipfispoßmodum jam baptifmate initiatis revelanda. Si tamen ex primis ver-
bis libri de Myfteriis hac de reftatuere nos oporteat, dicendum eriteos etiamnum intra catechumcnorum ordi-
nem exfiitiffe,ad quos fermonem habebat Ambrofius.Et hoc ipfe forfan innuit, ubi dicit : k Venit pafcha,venit j- Cap ^
remillio peecatorum &c. Cùm autem jam illi in competentium numerum inquem non nifi exeunte qua- 3;-
dragefìma admittebantur, effent adle fi i , minime dubitavit fanffus Antiftes in procintfu ad baptifmum pofi-
tisfiera hujus conjunitionis myfieria, d 1 gradus quibus ad e am pervenirent, de clarare.