p r a i f a t i o .
Optandum vero illud fuerat, "ut quemadmodum plutes traftatus nobis edidit, ita etiam
ilio? edidiiTet emendatiores. -Sed in hoc induftriam diligentiffimi bibliopola agnolci-
mus„ quod M M f f l i reperir : quod tam depravato*, in ju r e temporum tnbuunus.-
Hanc autem editionem anno M D V i iterum prado fubjecit Johannes Petri d eL an -
gendorf., T yp o g ra p h y quoque Bafileenfis.: àquo nihil aliud priori ìlhadjeftum fuit
prater indicem admodum copio fum, quod Regiflrumflongemm infcripiit. Cùjusqm-
dem Regiftri utilitas Conrado Leontorio ex ordine Ciftercienfì tanca viia e ft, ut ìllud
verfu & profa celebrare non fit gravatus.
N ovam adorfus editionem Erafmus unumaut alterum traftatum us qui jam publics
duci dati fuerant, adjecit : ad bina volumina totum Ambrofianorum operum corpus re-
degit, illudane partitus eft in quatuor tomos ; ita ut primus Ethica : fccundus Polemica :
Oraciones ,Epiftolas, & Conciones tèrtius : quartus denique novi ac veteris Teftamenti
ÌExplanationes contineret. A d lis e pramifit fingulis tomis ac libris nonnullis quafdam
cenfuras, fed qua: non fatis exiftimationi illius refponderunt, nec doftorum exlpefta-
W » - . rioni. Porrotametfi multum fudoris exhauftum pradicet in hoc opere, Dum coìlatione
tfix*. qJeíer[ím c0¿ iClim ^ inquit,emendantur depravata, reflituuntur amputata, reficantur adfìtta,
mponuntur graca \qua vel aberant prorfus, v e l figura nihil fignificantibusfuerant addita ; non
tamen tantum fidei habitum eft ipfius verbis, ut eum magis auftoritati manuferipto-
tum , quam proprio judicio deferre quifquam crederet. Hoc certe fuperiotis famuli
conftat fuifl'e ingemum, ut eruditi omnes conjecturis plurimurntribuerent, fed Eraf-
mum in nnmisfamx lux arque doctnnx fiducia paulo audaciorem exftitiífe nullus
ambigat. Quapropter adeo non vifa eft legitimam adtigiffe perfeftionem ejus.editio,
'ut duobus po|§ann is, nimirum anno M D x x i x , c u m typis Chevallonii Parifiis
exprimérerur, multa commutata fuerint in textu, Se ad marginem annotata nonnulla,
quemadnlódum ex coiiatiouc aliquot opellatum deprehendimus. A t non Lutetia; fo-
lùm, fed & Bafiles ubi prima ijtifdem Erafmi editio ex Frobenii officina prodierat, hoc
ipfum in feeutis editionibus factum reperitur : in quibus etiam traftatus aliquot qui
in fuperioribus defiderabantur j fubinde adjefti funt.
Nihilominus tamen editionis tam fsp e ac to t diverfis locis r e cu fs , nec non Gelenii
aliorumque doftotum bommum diligentia recognitx auftoritas Johannem Cofterium.
regulärem Canonicum è monafterio fanfti Martini Lovanienfis non deterruit, quin ad
aliam concinnandam exornandamque animum appelleret. Qua vero occafione in-
rp;i.ir.g- duftus hoc laboris fibi propofuerit , ita explicat: C'um ego ìgitur, a it, ante biennium
fiu’f fa i D . Ambrofii epìfioias antiquis & elegantioribus charatteribus conferipm , e x bibliotbeca ca~
nobii D . Laurentii quod Leodienfisoppidimurisadharet,nattm ejfem, ccepijfemque meo more
cum excufis libris eas Confirre jmirum diélu quantum bic erat dijfidii, quantum varietatis t ut
ilatim non potuerim non deflomachari in eos, qui editis libris, fpecioßs quidem fed inanibus ac
mendacibus titulis, omnia caßigatijßma , & tamquamfelictore ■mrayytttna renata poUkcntur :
cùm nihil plenmaue fit depräyarius, & antiquis fordibus omnia firn convoluta. His itaque
pertnötus, quod in epillolis Ambrofianis cceperat, ftatuit in rcliquis ejufdem Doftoris
operibus eificere ; cùmque. mutuatus eflet è tribus aut quatuor viciniorum monafterio-
rum bibliothecis aliquot exemplaria, hoefubfidio fretus atque in primis uno codice
pereleganti, qui in Belgium allatus fuetat e Magna Britannia, caftigationem fuam
abfolvit. Edita fuit illa Bafiles anno m b i v . typis atque ìmpenfis P.pifcopii. Egre-
giam fane operam inhacfua editioneprsftitit Cofterius.ñ equ e ipfumleftoribus im-
poiuiife arbitramur, cùm aifirmavit à le plufquam duo millia errorum ex Ambrofio
fublata effe, prater viginti aut plures verfus, quos cùm deeffent in prioribus editionibus
,'ipfeprimusfuis quemque locis reftituit. Verumtamen non fibi fatis auxilii fuiffe
in memoratis exemplaribus idem non obfcure indicar, ubi fatetur fe quandoque in eas
incidiife dificultares, quibus ad judicium doftorum hominum confugere coaftus fuerit
, hoc e ft, ut fimplicius loquamur, ad conjeftüras.
. Quam ob rem cùm Johannes G illotius animadvertiffet Cofterium ob n ifi codicum
paucitatem editionem fuam omni ex parte perfeftam reddere nequáquam potuiffe,
laudavit quidem ejus laborem atque induftriam,fed tamen Ambrofianis operibus ali-
T R J E F A F 1 O .
quid perfeftionis acceffurum putavit , fi ea denuo aliis adhibitis exemplaribus reco-
gnofeeret, Congregavit igitut non exiguam manuferiptorum multitudinem è pr sc i-
puis hujufce urbis bibliothecis, ut pura è Regia, Borbonica,Germanenfi,ViftQrina,
quibus annumeremus licet Dionyfianam, five Abbatire fanfti Dionyfii in Francia, in
qua fola viginti & amphus codices1 Ambrofianorum operum manu exaratos éxftitifli
idem auftoreft. Veruni cùm tot cqdiftbus inter fe fonferendis componendifque vix
plures homines, nedum unum aliquem, fiificerè animadverteret, ex eo tanto numero,
ut ipfe in prsfatione fila non dilfimular, paucos quibus excuticndis par effet, deligqfe
aq retinere neceffum habuit. Ejus editio Parifiis apud Guillelmum Merlinum ejufque fo-
cigs inlucemprodiit anno M d l x v i l i . QuamViS autem omniumqusprius pubhci
juris faftat fuerant, merito prxdieari poffit abfolutifima ; nihilominus tamep, quas
return humanarum ikpe conditio e ft , remanfit omnium propemodum maxime ignota t
cara videlicet oppreffit R om an * , q u * proxime illam fecuta e ft, editionis fama;
Ad hanefufeipiendam Febx Cardinali^ de Monte-Alto , & poftea fub nomine X y fti
V . Pontifex maximus decefforumfuorumPii I V- ac PiiV-auftoritate atquemandatis
fe , dum Roma; in Minorum convestu Generalem ordinis fui ageretj induftum elfè
profitetur. Quocirca ut mandatam provinftam ob iré t, ccepit rimari eelebriores bi-
bliothecas,manuferiptos.veteres conferre curo editionibus emend ari o n b u s ,& ficubi
traftatus aliquis nondum editus delitcret, invdiigarc 5infirperque fedulo prasparare alia
omnia, qux ad operis petfeftionem conducibiUa exiftimabat. A t vero diverfis itinerum
aliarumque cuuarum dittraftionibus prapedifUS id impetfeftum, uri fatetur, deferere
coaftus fuit. Faftus poftea Cardinali? intermiffum laborem rep e tiit,fed jam n on fo -
lus ; fic enim Gregorium X I I I . cui editionem fuam dicaram vo lu it, alioquitur ; Qua-
lemcumque pofiea nacius quieterà, hortatu juffuque S .V . inchoatum opus rebetens, praclaros ut.
Doilonsj,viros dottrina & pittate graves, ac hnguarum intelligentia, & hißoriarum cogiti-.
rione infignes, pratereairifiholaßlcaTheßogia & Patrum lettone admodum verfatos de ligi :
mihique laboris ficios ad/rivi. Itaque onus alacriter fukuntes .munerique plures annoi firenue
una incumbentes, tandem multi* vigiliis ,plurimoque impendio, Deo bonorum omnium largitore
nobis propitio, abfolvimus See. Deinde explicate quemadmodum ad perfeftam A m b jf *
fianorum operum emendationem non folum codices icnptos cura editis contuliilcnt,
fed & veteres illos auftores à quibus aliquid mutuatus effet Ambrofius, confuluiffent ;
lice nop etiam pofteriores, apud quos ex ejufdem Patris lucubratiopibus citatum aliquid
inveniatur, examinaffent > tanti laboris ac diligenti* fruftus recenfet in h x c verba :
Quorum ope, atque adminkulo, in q u it , obfeura explicuìmu*, manca fupplevimu* , adjetla int"»-
rcjecimM, tranfpofita repofuimus, depravata emendavimui, omnia demum ut germanam Ambrofii
phrafim redolerent, ejufque dignitari atque gravitati nfpondmnt, fedulo curavimus : &
ut ipfemet auttor loqui videretur, Juppofititiis quibufmmque abfiijfis , pro viribus fluduimus.
A d poftremum, ut clarius fuam 111 hac ornanda editione diligentiam patcfaciat, narrai
traftatus aliquot quibus ali* carerent editiones, à fe addito?, iilftkutam novam com-
modioremque univerfi operis partitionem, ac denique contextijm Scriptur* in tribus
prioribus tomis ad leftorumutilitatemappofitum.
Quatuor ex ejus tomis Roma apud DominicumBafam vulgati lunt annis.M t> i x x x .
Mi) i . x x x i . & m e l x x x 11. quintus autem anno ME l x x x v . cùm jam federet in
B. Petri'catbedra Xyftus V- cui eumdem tomum Joban. Bapt-Bandinius nuncupavit.
Póftquam vero fcmel lisce eadem editiopublicijuris fa fta e f t, illiconeglcftis cereri?,
omnis ad eam tranfiit auftoritas; ita ut ubiquelocorum,falf em in quibus viger catholics
religioni» profeffio, typis fola recuderetur. Certe ab annoD. LXXXVL fupr.a u . quo
primum ea I .in etra prodiit, fingulis fere deccnniis ibidem pi s io iubjcfta eft, nulla,
q u s momenti alicujus elle videretur, indufta mutatione.
Dolcndum tamen eft in eadem bac editione reperiri non panca, qua; non ab b.xre-
ticis m o d o , veruni etiam ab ortliodoxis liaud line caufa minus probeutur. Nam pti-
mum omnium longi illi Scriptura textus qui non folum initio eertorum traftatuum
prsfiguntur, fed etiam mediis inferuntut capitibus, nimium auftoris orationem inter-
fecant atque feriem, voluminis molem ac pondus gravant, nec ab u llo fere umquam