T R I T A T I O.
teílimoniis, additis ejufdem vcrficulis, variis indicibus in fine collocatis, ut fileamus »
■ipfe lector ufu proprio t (Quantum utilitatis habeant , fatis agnofcet.
Ncque vero eavidentur hoc loco praetermittenda, quorum ope ac fubfidio ufi fumus
in h a c Ambrofiana caftigatione. Certe quidenr manifeftum eft ad operum cujufpiam
audtoris reftitutionem non fufficere,ut unus aut alter codex manu exaratus cum edi tionc
aliqua conferatur, fed multis opus effe, ut quod in uno vitiofum e ft , adjumento corri-
g i poffit alcerius. Immo vero nec ctiam fatis eft multos fuppctcre, nifi variis in regioni-
bus fuerint fcripti -, cùm fepe fepius contingat j ut in omnibus unius provincia manu-
fcriptis iidern plane errores offendantur, quodnempe ab uno & eodem exemplari tam-
quam ab uno fonte illi profedti fint. Quapropter ut undecumque licuit manufcripti
congregarentui , operamdedimus. Etprimum cura fuit ut opellae nonnulla: quarum
pauciora fuppetebant in Galliis exemplaria, ad aliquot Vaticana: bibliotheca: codices
exigerentur j infuperque defcriberentur illas varia: ledtiones, quibus ufus fuerat ipfe
■Cardinalis de Monte-Alto. Erant inter eas obièrvationes nonnulla qua: nobis non
omnino fuertmt inútiles ; erant praterea conjedtura: plurima: quas à Latino Latinio
poftea editas comperimus. Deinde manuferiptos bibliothecarum Congregationis noj|
v x aut in provinciis ubi adfervantur conferendos , aut in monafterium hoo'Sandli-
germanenfe afferendos curavimus. Hoc ipfum etiam fa&um eft in codicibus aliquot
Flandricis bibliothecarum Ordinis no ftr i, & in pluribus Gallicìs ordinis Ciftercienfis,
quos nobis fumma cum benevolentiacommodaverunt multorum ejufdem ordinis mo-
nafteriorum pKepofiti: ubi prstermittendum non fuerit, quantum debeamus labori
R. P. Joh, Bapciit* de N oyvillePrioris Abbati^ Vallis-Ciarte prope Laudunum, qui
•& plures traétatus cum monafterii fui codicibus officiofiifime contulit, & fermones
quofdam nondum editos manu propria deferibere gravatus non eft. Poliremo cele-
briores hujufce urbis bibliothecas, utputa Regiam , Sorbonicam, Vidtorinam, C o l-
bertinam aliafque d iligenter perluftravimus ; unde nobis humanillime neceffarios codices
prtebuerunt ii quibus eorumdem manuferiptorum cura cuftodiaquc demandata eft.
Comprimís vero iilud pradicemus oportet, D. Tonnellerium Can. V id . nobis qua-
terniones aliquot , quibus varia? ledtiones ad editionem Ambrofii abs fe deilinatam
colligere cceperat, lubentilfimo animo dediffe ; ac fimiliter eruditilfimum Baluzium
non folum codices è ditiffima D. Colberti bibliotheca nobis affatim fuppeditaffe s
vcrum etiam varias lediones Sermonum Ambrofianorum atque Epiftolarum ad opus
quod ipfe d efignabat, ex optima: n o ta manuferiptis colledtas, qua: fila in nosbenevo-
lentia e ft, ul tro detuliffe. Quod porro cofdem codices fubinde, ut fieri folet, confiriere
non fatis habuerimus, fed ipl'orum editorumque verfus cum verfibus, voces cum voci-
bus, fyllabas cum fyllabis religiofe contenderimus, ex variantibus ledionibus quivis
intelligat.
Quocirca nihil addendum hlc videretur, nifi effent nonnulli, qui paucis Ambrofii
noftri locis , quos aut obfcuros aut nimis allegoricos putant , tamquam prejudicio
quodam offenli, minus squos illius operibus fe fe oftendunt. Horum igitur ut medea-
mur faftidio , non pigebit illud quo deledatus reperitur fandus A n tille s , fcribendi
acque interpretandi genus paulo accuratiori libra expendere. A c primo Ambrofia-
num ftylum conllat grandem, nobilem, & copiofum effe ; qualis videlicet patricii ordinis
virum decebat, ac diligenter in urbana forenfique eloquentia exercitatum. Sed
nihil inejusfublimitate turgidum in e ll, nihil turbidum in ubcrtate ? cùm utraqueres
iuavitate quadam ac modellia temperetur. Ncque tamen putes eum v i fua vehemen-
tiaque deftitui. Habet fiquidem affedus fuos, atque acúleos, fed tanta conditos fefti-
vitate, ut nullam morofioris agreftiorifvé ingenii fpeciem pra: fe ferant. Obfervant
quoque in ejufdem elocutione adeo miram fententiarum deniitatem, ut non facile
majorem apud alium ullum reperire ile. Hue adde brevitatem periodi concinnam ac
Wk%ut rnodulatam, fed in primis tam felici varietate Jdiftindtam j ut nullum ta:dio rclinquat
ahbf. locum. Inde eft quod Magnus Auguftinus Dodtoris noftri oratione captum fe effe non
Dodr. uno loco teftifìcatur , nec non fpecimina trium elocutionis generum propoilcurus
Cyprianum atque Ambroftum folos eligit j quorum è lucubrationibus varia illa elo-
P R ¿ E F A T I O.
quentia: cxempla decerpat ac depromat. Sed nec minus apte quam breviter etiam a
Cailiodoro deiignatur e a , qua fan&um Priefulem fcripiiiTe obfervamus, orationis forma
; nc enim ille : Santfus quoque Ambrofius la£lei fermonis emanator, cum gravitate acutus, c*ffiod.
perviolenta perfuaftone dulcijjimus. Et hinc abunde incelligas ab omni obfeuritate Am- iX” , to"
broiianum ftylum per fe abhorrere: utrum vero quam iecutus eft:, interpretandi ratio
jure hujufce vitii argui p o llit, infpiciendum.
Triplicem in facris paginis intelledtum eifepailim agnofeit, naturalem, moralem,
fpiritualemj five quod idem e ft, hiftoricum, ethicum, myfticum: fed in hoc ultimo
cnucleando tam multum, quam brevem in primo fe fe exhibet. Quin etiam ipfum inter-
dum putes, u t fpiritualem fenfum conftituat, hiftoriie veritatem prorfus negare: quod
tamen fecus habere comperies, modo iingula perpendas in ferie orationis atque contex-
t u , iicuti nos fuis locis obfervabimus. Ceterum non alibi magis urgere folet myfticum
ienfum, quam in exponendo veteriTeftamento, idque maxime ubi fa6torum hiftoria
quidpiam quod contra morum probitatem honeftatemque pugnet, m x fe ferat. Tune
enim veritusne iftinc vel fideles delinquendi, vel pagani ac Manichad Eccleiix inful-
tandi occaiionem arripiant,apte confugit ad allegoriam: quemadmodum qua: de ebrie-
ta teN o e , concubitu Abrahje cum ancilla, Lot ebrietate atque inceftu, nec non Davidis
adulterio difputat, planum faciunt. Et hujus quidem methodi utilitatem nemo melius
exponere valeat, quam qui earn tanto Eccleiia: bono expertus fuit magnus Auguftinus.
Ita igitur ille : Gaudebam etiam, in quit, quod vetera feripta Legis & prophetarum jam s. Anguß,
non illo oculo iegenda proponerentur, quo ante a vide bant ur abjurda. . . . ßepc in popularibus fe r -
monibus dicentem Ambrofium latus audiebam : Littera o c c id it , ipiritus autem v ivificat;
cum ea qua ad litteram perverfitatem docere videbantur, remoto myßico velamine, Jpiritaliter
aperiret. Sed non folum ubi occurrit quidpiam quod ä probis moribus abhorreat, ad
myftici fenius amoenitatem fe convertit; memor enim apoftolici hujufce di£ti:Omnia in i. ccr. io.
figuris contingebant illis ; ibi pulcherrima religionis myfteria fub littera: involucro latere j 1*
demonftrat, ubi nihil contineri niii iimplex reifadhve narratio videbatur. Expende
quos fenfus & quam nobiles eruat e ftrudtura A rc^ N o a ch i, e Benedidbionibus filio-
rum ejus,econjugio. Ifaa c , e diveriis caiibusfata: Jofeph, atque ad poftremum e fra-
trum ac fil'iorum ejufdem benediäionibus •, fateberis p rofc&o nihil aliud quam frigerc
atque humi repere illos interpretes, qui quaii judaicam fervitutemin Eccleliam referre
decreverint, toti funt in apicibus & fyllabis examinandis: quique ft vel unius fententia:
grammaticam intelligentiam hebraieje cujufdam etymologia: beneficio detexiiTe ftbi
videantur, tum ferio exfultantac triumphant. Nihilominus tamen nolumus a nobis
hoc ita didtum, quaft naturalem fenfum, in quo duorum aliorum fundamentum eft ,
adfpernemur. Ejus ufum ultro fatemur non eife nift laudabilem, dummodo non fer-
viliter ac judaice illi hxreamus. Hunc porro fandtusDodtor maxime fecutus eft in li-
bris Hexaemeron, de Paradifo,de N o e& Area , & in Expofitione Evangelii fecun-
dum Lueam. Quod vero ad fenfum moralem * cum nihil ad paftoralem curam magis
proprie pertinere in confeiTo ftt quam informandorum gregis fui morum follicitudi-
nem, mirum utique fo r e t , ft tam gravem epifcopatus partem tantus Epifcopus non
implevilTet. Sed tametfi quantam illius rationem habuerit,fingulx propemodum paging
conteftentur( is enim fenfus omnibus ferme operibus Ambrofianis velut infperfus eft)
reperitur tarnen in quibufdam magis ex propofito explicatus. Tales funt libri de facri-
ficioCa in & A b e l, de Abraham, de Bono mortis, de Fuga fteeuli,de Jacob & vita
beata, de Elia & Jejunio, deNabuthe J efrae lita ,deT ob ia , de Interpellationibus, &
in Enarrationibus pfalmorum.
Sed non dudtu proprio ad rimandam qua: in lib;ris divinis recondita e f t , feientiam
acceifit; quamvis enim non vqlgaremlinguarum tumlatin« tum etiam gra:ca: cognitio-
nem ciTet adeptus, &: in ledtione omne genüs librorumj pöetarum, hiftoricorum, philo-
fophorum, atqiie in primis Platonicorurn- öppido verfatus: quamvis pra:terea eloquen-
tiam quam lpft natura indiderat haudmediocrem * diligenter in orandis caufis excoluif-
fet; non tamen putavit ftbi a tribunalibus ad facrum pulpitum ftne peritorum dudtorum
pra:fidio eife tranfeundum.Malu.it igitur feantiquiorum prxbere difcipulum,quam alio-
S. Ambr. T om .I . i ij