MIS ;
iif^
il
' Kllili" Í •«.
I I
w
''•idilli
In;
irrriilMfi I
•l'I:'!
' fii
A
^iiüf fiíi
i 768 G E E S T E L Y K E
Öneindig volmaakt Weezen, Schepper en
Onderhouder van alle dingen, zoude nietanders
können dan den Geenen , van Wien hy
allen oogenblik afJjangt, uit alle zyne ziels
kracliten met de aldernederigile eerbiedieheit
aanbidden: als de fonteine van alles goeds beminnen:
van Wien zlliQtweltveeze», tegenwoordig
en toekomend , hy verwaciit, op
hem alle vertrouwen veftigen: zicKzelven gelieel
aan desfelfs wille en aldervoorzienenfte
Goedheid overgeeven: overreed zynde , dat
G O D ons wel wil, da: hy 00k het alderbelt
die dingen , dewelke ons nodig z yn, weet:
den Almachtigen te vreezen, als die zynen
liaters ook de aiderzwaarfce ftrafFen kan aandoen
: den HEERE en Alderbeften Aldergrootften
Schepper op het alderonderdaniglt
te gehoorzaamen: voor alle weldadcn de hoogftc
dankbetooningen te bewyzen: de Liiifter
der oneindige Majefteit onophoudelyk te roemen;
en zig daar over te verwonderen: alle
zyne ßneekbeeden tot hem te richten, dat hy
zig venvaardige ons de nodige en lieilzame
dingen te fchenken, de fchadelyke af ce wenden:
de eeden alleen deezen Onderzocker onzer
harten te doen en te houden: van dit öneindig
Weezen op het aldereerbicdigft en te
denken en te fpreeken: met alle pogmg desfelfs
beveeleniiit te voeren, deplichten, door
het recht der nature voorgefchreeven : welk
recht der natuur te gelyk en iiet goddelyk de
plichten tegen onzen evenmenfc^, en tegen
ons zelven begrypt.
Een die G O D kent zal derhalven zig zelven
beminnen en bezorgen: zyne onfterffelyke
ziele zal ter zorgdraaginghem- ter harte
gaan , als een aldcrdierbaarlte pand behoudcn,
zidi toeeigenen aan de waarneeming
van dien godsdienft, die bekwaam is om ons
voor eeuwig met dat hoogfte goed te vercenigen
: acht geeven op (kt Kend wvu zelven,
erkennen zyne edelheit en gcringheit, waar-
¿gheit en elende: de dingen dcwelke hy onderneemt,
of doed naa de meetroede der gezonde
reedeafte meeten, toteenzeker, geoorlofd
5 mogelyk einde te beftieren: van zyns
gelyken het zelide oordeel, naar de vermoo-
^ensvan zyn veriland, vellen: niets te doen
het z y tegen de reede, hetzy tegen hetvoorfchrift
van het gcwilFe : zyne krachten af te
meeten volgens de gezonde reede: niet te on"
derneemen die dingen, welke dezelve te boven
gaan , of die onzen arbeid niet waardig
zyn: de uitkomft van alle dingen aan GOD
alleen overgeeven, en zieh te Idiikken naa
zyne aldervoorzienenfte beftellmg: niet te veel
op den tegenwoordigen fiaat der zakente vertrouwen
, Over den toekoomenden niet id te
zorgvuldig te zyn: in vooripoed niet te Jioog
opfteeken, in tegenfpoed niet te wanhoopen:
die dingen welke het begeert te recht kennen,
overweegen, naa verdienile te fchatten : den
naam van een vroom man door deugden en te
zoeken, en te verdienen: naar eerampten te
ftaan door den eenigen weg van- verdienften,
en met opzicht tot Jict mit van'denrcnfclielyke
maatfchappy: rykdommen te zoeken door ge«
oorlofde middelen , om zieh door dezelve te
können onderhouden, en den evennaaften
dienft te doen: gierigheiten vevkwifting, de
twee aldergevaarlykite klippen, voorby te Zeilen:
ongeoorlooide welUiAen, en zondige te
vermyden , geoorloofde matig te gebnuken:
de vinger op den mond te leggen, en met
eene breidel te bedwingen de gemoedsdriften,
blydfchap, droefheid , liefde , haae, nyd,
vreeze , gramfchap, wraakluft , op dat niet
door derzelver overdaad ziel en lighaam in
gevaar word geworpen : bezig te zyn in eerlyke
en voordeelige wetenfchappen en konften:
cíe krachten des lighaams te koefteren en te vermeerderen
door matige voedfelneeming, en
arbeid: zieh zelven, eere, goed gerächte j leven
op eene door het Recht der Nature wettige
wyze te verdeedigen.
Einäclyk, die GOD kent, zal yverig daar
overuit zyn, dathyaandemenfchelykemaatfchappy,
vanwelke hy zelf een Lid is, dienft
mag doen: niemand befchadigen nog kwaad
doen : de fchade toevallig den eevennaaften
toegebracht wederom van z^lfs te vergoedent
allen menfchen even zeer beminnen , en als
zig eigen zelven: elk het zyne te geven ; cenen
igelyk naa vermögen dienft doen: zig
boven anderen niet verheffen, anderen niet
verachten: des naaftens voord^el zoo veelhy
kan bevorderen: weldaden met wcldaden beantwoorden
; beloften nakaomcn , en welke
andere plichten van dit zoort meer zyn, bevlytigen.
Rom. V i l i . veiiT; i^. 20. 21. 22.
IVant het Sche^'Zft •verwacht de ofenbaring der kinderen GOlDS.
Want het fche^K^el is der yddheit ondenvorfen , niet gemllig, maar om diens vfiìle
die het der ydelheit ondemorpen heeft.
Of hope dat ook 't fchepKel ^ehe vrygemaakt worden 'van de dienftbaarheit der
'verderffemffe tot de vryheid der heerljkheit der kinderen GODS.
Want 'wy i»eeten dat het gantfée Schep^el ^cht ende i' x^men als in harensnoot
is, tot nt* toe,
By
n a t u u r K U N B y aldien de Heilige Paulus, gelyk ziüks
waarfcJiynclyk is, deezen Brief aan den Romeinen
heeft gefchreevenop het yz.jaar, ofdaar
omtrent, na KRISTUS geboorte , welk het
tweede is van den Keizer Nero, zoo had het
goede tarwe graan van het Euangelie, maar
ookhetonkruid, reedshooge halmen gefchooten.
Daar zyn geweeft die t-joeedracht en ergefnißen
aanrechtcnde waren dienende
bàren buyk verleidende door fchoonfpreken
ende pryzen de herten der eenvouäigen Rom,
XVI 17. 18. Joden en Heidenen waren dornende
naa het bloed der ICriftenen. Ferdrìikkingt
, benaewwdheit y vervolginge y honeer,
naektheity gevaar^ zweert overftroomden de
Romeinfche wereld. D e grondilagen der daarna
opgevolgde Vervolgingen had reeds Agrippina
de moeder van Nero gelegd. De Natuur
zelve fchynt al onder den Voorzaat öaudius
de rampen des tvds door ongewoone luchtverfchyniTels,
branden, aardbeevingentehebben
bckend gemaakt. Derhalven zyn dat tyden
geweeil, op welken de gelovigenmoeften
worden opgewekc, door vertroofdngverfterkt
worden, en ten vollen overtuigtworden, dat
het lyden deezes tegen'xoordigen tyds met it te
"Väaardeeren tegen de beerlykheit die aan ons zal
geopenbaart -jaorden vs. 18. De woorden van
den Text konden en moeften aanmoedigen,
welke woorden met reciit können gebracht
worden onder de dingen zwaar om te verflaan
van Paulus z. Petr. III. 16.
liQtwoord Schepzel, neemtPaiüusineenen
breeden , of alderbreedften zin , voor al dat
geen, het welk GOD gemaakt heeft: zoodat
verftaan moeten wordenallefchepzelen, geestelyke
en lichamelyke, de gedachten der ziele
zelve, deveranderingen der lighamen. Daar
en tsgeen fchepzd onzicbtbaar voor hem, Hebr.
IV. 13. Aan dit Schepzd nu, aan deeze
zelen^ fchryft de Apoilel toe eene apokaradokian,
eigentlyk eene verwachtinge, dewelke
gefchied met uitgeilrekten halze, een uitzicht
uit de venfter , een rondomgezicht, verlof
aan Jiet woord , Jioedanig in eenen naeuwen
zin alleen maar menfclien en beeilen eigen is;
daarenboven verwachting , ja zuchtinoe, in
barensnoot zyn. Alwaar Aaat aan te mlrken,
dat ook Stenagmos , zuclitinge by ongewyde
Schryvers, voornamentlyk by Dichters, onbczielde
lighamen word toegefchreeven, aan
den donderenden hemel, aan den hollen bmk van
het Trojaanfche Paard, aan degelapte boot van
Charon, aan de geladen w ' ' '
had , met cene
uitgcbooi-d zynd.
itlyk, ik ben in
icht
door dm -windei aagen. Firgilius:
Het gantjchewoiid zucht.
Oodinoo beteekent niet alleen , ik lyde pynen,
m welken zin van de pyncn van Polvphemus
Homerus Odyf. XXII. vs. 415.
• Züchtende, en zeer bevile Cmerten
iiitítaande. ^ •'
Namentlyk zyn oog , dat liy maar alleen
D E. ,7^9
'ende pnal door UlyiTes
laar ook , en voornairmsnoott
¡k bm cm Zoo
. -it te ßcrten door fchnldiie
poo^mgea: gelyk die vrouwe, fwanga- Z)nlc,
mdc nep barasmot htbbmde: ende zynde in pyne
om te baren, Openb. XII. 2. Ook word dir
woord gebriMkt van onbezielde zaken. GOD
heeft KRISTUS opge-^ekt defmirten de, doods
ontbonden bebbende, Hand. U. 14. Als of de
dood 2elve gewenfdit liad eenezoo dierbare
v-ruclitte baaren. Bckend is dat van//oMii«;.-
De bergen zyn in baaremmod, daur Word
eene belagbelyke muys gebooren.
Van dit Sehefzel zegd de H. Apoftel, datliet
met bekoinmerde zuclitingen verwactit eene
fmertelyke verloffinge al overlang, tot mtoe,
ininiddels onderworpen zynde der ydeJheit en
dienfibaarheid der verderffenife. Het woord
mutmoteys Word afgeleit van mateyn , te vergeefi
, cn beteekent dan eens ydele en verreeffdie
pogingen , Iioedanige zyn van die
ien Moriaan fclrauren , dan eens eene zodange
gefteldlieid van eene zaak, waar in liclitelyk
dezelve, ord verdreeven en in de iiicht
vervliegt, even gelyk eene nevel, dan eens
een nictwaarding ding, dan eens ydele gedachten
, twyfelingen, en ydele redenen,
Rom. I. 21. ydele overteggmgen. .. Kor. III. 20.
In welken zm Ocero het woord van ydeiheit
zeer dikwyls gebriiikt, ende Starrewichelaars,
met de "Wiskundigen, worden van den Italianen
door eene overfraaie omfchryving genaamd
matti, ,„atti. Millcliien ook dat en
der Italianen Matto, en der Hoogdiiitfclien
Maz afltammen van dit zelve movAmateyn.
Phtbora beteekent m het gemeen verdcrffenijfe,
ook word het genooinen voor verfclieidcn
gebreekea des gemoeds. Zoo had die
•roote Uoere de aarde, ephtbeire, verdorveu
net hm hoererye, Openb. XIX. i. Derhal-
'en zal de dienßbaarheit der verderiFeniiTe zyn
zekere noodzakelykheit, waardoorliet Afe»-
zfigedvvongenword in zoodanigen elendigen
ftaat eenigen tyd te verblyven, nietvrywtili'r^
maar om diens 'wille die het onderworp'n heeft
niet om eenige natimrelyke gelleldheid, maa?
om dat het van eenen anderen tot dien Ttaat
gebracht is geweeil, of htfe, dat het zalvry
gemaakt worden, tot de vryheit der /anderen
GOTtS. Alwaar wederom ftaat aan te teekenen
, dat de liope niet alleen aan verftandige
Weezens word toegefchrecven , maar ook aan
onbezielde. Dt Eilanden hoopen Jez.XLII.4
De Boomen behben virwachtmge, [ob X IV. 7.
de vrjheit der heerlykheit is de heeflyke vryheit
de luillerryke verloinnge.
De tot nog toe bygebrachte zaken behoon
tot den zin der woorden , welken Paulus
gebriiikt. Voigt nii allernaall de verklaaring,
welke brcedv-oerigerik voor den Godgeleerden
overlaat; nociitans die dingen niet zullende
voorm