1 7 1 2
G E E S T E L Y K E
Zo drt it Sfies in Heilands zy,
Door em' der Bl«de was gtftlihn,
Zag kier mt de wonde m bloed en water lerken.
Wat herd het water ons> dat wy.
Door "t Bad der weirgeboorf het Doofzel, van de zonden,
U Heiland Jeflis, z.yn onthnden.
Het bloed verbeeld het tweede Sacrament
Het Nachtmaal, om ten mderfand gegeeven,
Dat Jefus, tot ons heil, •verlcor zyn dterbaar liiven.
Vus vloeyden, tot een hultg end:
Vit Jefis z,y, twee Etdverbonden:
Want dan^ dan 'Hjorden wy van alle
Gewajfcheny en •vernieuwt ten leevem en dan zyn
Wy waarlyk van den dood der zonde, en f t r a f , en fyn
Ontflagen, en verloft, wanmer den Doop, beneven
Het heilig Avondmaal, ons leydm tot de zy
Van Kriftns of dat wy
Daar nit, door de« Celoove, als een Fontem ten leeven,
Al V geene Seheppen, dat de Tefnen, Me wy zun
In de Eedvtrbonden, ons verbeeUen, en bediiti.
' Sacrmtjitin,
BY aldien eenige omilandigheit in KRISTUS
leeven en dood den Geleerden morite
verfcliiift heeft, zooishetdeeze, waarover
gantfche Verliandelingen voorde hand zyn,
als namentlyk
Gißerti Voetü Sehet. Difput. Theolog. I. Stuk,
I i . e n 13. Verhand. deferfiffo Latere CHRISTI
Sagittarii 7 Dijfert. de Latere CHRISTI
C aperto.
Riiteri S In Thef.Theolog. Fhilol. Amftel.
J701. f .Torni i , bl. 381 —401.
Joh. Andr. giimfledt de Aqua ix CHRISTI
Latere proßuente.
Thoiiä: Bartholini de Latere CHRISTI aperto
Viéertatio. Leiden 1646.
Georg. Wolfg Wedeiius de Latere CHRISTI
aperto, in het III. Tiental, I. Oeffening.
Het is myn werk, nog voornecmen met
om onderzoek te doen naa den naam van dezen
krygskneclit, of hy genaamd is geweell
Longinus , liet welk de Roomfch-Katliolyke
Kerkftaande houdt, iinoilnaßus, Ignatius.
welke naam het Perziaanfeh Eiiangeliev3i\ Xaveriiis
aan hem geeft ; niet naa zyn ftaat;
of hy geweeft is een van de genieene krygsknechten
, of riüters, of zelf een Hoofdman
overhondert, die by JESUS Krays heeft
gellaan: niet naa de fpeere, loncheyn, dewelke
door eenemeeralsStoffcheibrandende Kunft
der maten is vermeerdsrd geworden, dat de.
zelve te Romen, teParys, te Bordeaux, t<
Neuremberg onder de Kleinodien der Keizers
en milTchien eiders in Europa voor de rechte
vertoontword; gaarn laate ik deze onderzoekingen
over voor die geenen, die intreeden ir>
U lene zy niet gezien en hebben . KoloiT: II
l8. Ook is myn zin niet, de Schrift zwygende,
te bepalen, of die wende gegaan is door
de rechter zyde, of door de linker, of door
beiden van de borili Het is genoeg, dit dezelve
zoo diep is geweell, dat de ongelovige,
maar heihge , Thomas zyne hand heeft konlen
ileeken in deslelfs Udteeken. Joann. XX,
'Éy^deeze onderhanden zynde Ovcrdenkiig
zal ik voegen bloed en water , welke uit is
wondein X R I S T U S borii gellooken, gerloeid
zyn : dog deze betmgmg wel zyode
voorafgezonden, dat het geenllinsmynvoor.
neemen is, ten ilrydperk te treeden met die
geenen, dewelke deze bloed en water-vloeyior
als een wonderwerk Itellen, de gehele Ouf
heid dit onderteekenende, de aldergeleerdftt
Godtkundigen niet alleen van een ander gevoelen
zynde, maar ook deGcneeskundigen;
dewelke voor hungevoelen daar en bovenbybrengen
de byzonderheit van het voorbeeld,
bloed en water , dewelke van elkanderen afgefdieiden
zouden uitgevloeid zyn, ook het
nidrukkelyk getuigenis van den EuangeljS
zelven, vs. 35. Die het gezien heeft die helft
het getuigt , ende zyn getiiigeniife ts watraclitig
: ende hy weet dat by zegt het gene dat watt
is, op dat ookgygelooven moogdt. Echter ben
ik verzeekerd, dat het eenen oprechten aanbiddervan
KRISTUS den Zaligmaker is geoorloofdteredeneerenuit
de Natiuu'-OndeedkundigebeginlTelen.
KRISTUS isgeweefteen
waarmenfcli, maar ook G O D , menfchclyte
toevallen en zwakheden ondcrworpen, allioewel
Zander zonden, dewelke als menfdi hecit
Ereeeeten, gcdronken, gellaapen, gevvaakt,
BoSger, pynen gevoelt heeft, Se«'"^*
traanen geftort ; zeer beweegt geweefi m «
nefi, en hy heeft hem zelven ontraerd, Joann-
"XI, 33. Hy heeft den geefigegeevm. Joain.
XIX. jo. by gevolg konde ook uit deze «OB
de van zynÌ Ìorft Eloed en water t u » ^
uit
tie Vau ¿yiic UUIIL uiutu v—
ZOO dat nietkanontkent worden, dat
N A T U U R K U N D E 1 7 2 3
nit de doorgelìooken ledematen is nedergedroopen.
°
Laten wy in zee lleeken, aan eenen igelyk,
ofwy gelutkigovervaaren, het oorcTeel
overkatende. De wyze van kriiiciging is dusdinig
geweeft, dat de kniilfclmg heeft moeten
of met nagels vallgehegt worden, of ten
mmften met Aerke touwen gebenden. Het zy
dat deze alderwreedfte en overpynelyke ftraf
op deze o fop genewyzeisiiitgevoerd, noodzakelyk
moellen de uiterlle deelen vanhetligliaam,
de vingers van handenenvoeten, daar
BH de handen zelve en de voeten, en eindelyk
de armen en de dyendooreenevoorgaande
(mertelyke kanker fterven, eerft door eene
briiine verwe befchilderd, eindelykzwartworden.
De oorzaken der voorgemelde toevallen
zyn klaar. Door de bliitenfte ledematen is de
omloop des bloeds onderfchept geweell, onmooglyk
was het voor hetherte te Overwinnen
de tegenftanden der op de aldergeweldadigfte
wyze lutgerekteleeden, op het alderferkfte
gcbonden, ontfteeken , door de ingeflagen
nagelen gekwetft ; dit aldervoornaamfte rad des
lighaamsmoe/ldoorarbeiden worden verbrootcn.
Het bloed, en desfelfs vloeibaarfte deelen
mocl't, zoo lang de alderjammerlykfte kruisfehng
hetelendi;;levenhad uitgerekt, opgehoopt
worden in de ingewanden ; dehollighedcn
van het herte door het bloed altezeeruitgefpannen
worden ; ook de hartader zoo de
opklimmende als nederdalende boven de maat
nitgerekt worden. De linker holligheit van het
herte, om dat die zig van de opleggende lall
•met konde bevryden , konde ook ìiet bloed
metontfangen uit de rechterholligheitvanhet
herte, het welk daar henen door de longa moeft
gevoerd worden : hier nit moell ook volgcn
cene ontllooke uitfpanning van delongvaten,
yau het rechter liarte bed, en de holle ader.
h deze omilandigheden van zaken leed de elendehng
de aldervmniglle pyn, waar over niet
geuoeg können klaagen , die van de kanker
kerven: dezelve gevoeldetegelykeenezwaare
laft als gelegd op het herte en op de borii.
¿00 geweldadiger wyze uitgefpannen zynde
® grootlle llagader, de holle ader, de long
llagader, enader. deharte-beddens, deoortp
, de kroonflagaderen en äderen, deongehilwdeader,
de aderen en flagaderen tuffchen
de r.bben leggende ( dewelke' de alderpyne-
;yutezydewee, fleiiris, te gevoelen gaven)
"isgelyks alle de water-buizen van het harte-
«M, en zydevlies, zoo moell noodwendig
fc rchcurkg van deeze volgen, derhalven de
mlligheit van de borii opgevuld worden met
™t bniten de vaten geloopen water. By almcn
wy nu aanmerken , dat de aldergoederwrcnllc
Zaligmaker niet alleen den verfchrik-
Wykenlaft der zonden vanallefchepzelenaan
W kmys op de (choaderen heeft gebracht,
«laar ook eenligljaam, door zoo veel arbei-
beiden en voorgegane marteihgen afgefoold",
zoo zai het niet moeyelyk zyn te begrypen,
hoe dat mt KRISTUS geopende zyie bloed
en water gevloeit heeft, water uit de lioUighelt
van de borll, miirdlien ook uit het hert?-
¿/«¿uitdedoord—efpietffet gewWoUnUdUeCb UlolUeCdL-lvaaqes,
nu door bloed opgezwollen , of ook
luthet doorboordehertezelve, zonderdathet
noodzakdyk is tot een wonderwerk toevlucht
te neemen: het Water voorgaimde, Bloed
volgende.
De merkvraardige plaats van deeze wonde
rardgenaamdf/t«!-«, zyde, doorwdkwoord
met moet verftaan worden fhct wdkl^ineent.
Ferreri,,s „„ic. Pafch. de CHRISTI Paf.hcdt
gewilt) die zyde ran de Onder-buik , wdke
zig mdtrekt van de ribben tot de darmen, of
van het yhes dat hart en long van de lever en
milt fcheid tot de onderbuik; nog de zydehy
lutnemendJieid zoo genaamd , wdke de holhgheitfan
de boril van binnen omrmgt, en
aan de zydewee den naam heeft gegeeven,
maar de borll, en desfdfs rechter, ofved Häver
Imker , zyde. Jnhns Polhx Onom. II. B.
4. kap. !•« men hvpo mafibaleyn pleura momazetai
ta de ofia, pleural, hoon ta mefamefifleura,
tai mjopkiirta. Hier op pall het onderfdieyd
der pynen van de bodt by Hippocrates VI
Zetreg. 5. in zodanigen, dewelke gevoeld
worden en «faKjji in de zyde van de borft,
kiiißeytheli, en m het voorfte gededte. Dit
isbuitenverfchil, dat niet alleen de luüd , of
de tulTchenribbige fpieren, en zyde zyn doorftooken
geworden, maar ook andere edelder
ingewanden van de borit, wdker wondengemeenlyk
dooddyk gekeurt worden. En wel
boven aUe andere dingen, zonder dat wy van
noden hebben het getuigenis van de H . ß nmta
IV. B. der Openb. kap. 70. könnenwyonze
oogen flaan op het fem zelf, daarom vermeld
m de heihge Lofzangen der Oude Kerke.
Dttlcis haßa, latus DEI
Te repkvit fangiiine:
Diikis miicro per cor DEI
Volvitur in ßimine.
Si cor habes maculatum,
Infpice vulnus tarn latum
Cordis ejus illmc fluit
Unda, qni fordes abluit.
By aldien het herte is doorftookengeweeft,
zoo heeft de wonde noodzakdykhebbenmoeten
door het herte-vlies henen dringen , van
het welk door Joannes het water alleen van
het bloed niet onderfcheiden kon gezien worden
ook de längs gekwetft worcTen, en de
grooter bloeddraagende vaten van het herte
ende de longe. Het grootfte gewicht der redeneermg
hangt af van de zyfe , dewelke is
doorftooken geweeft, de rechter of de Iwhr:
by
Li;
i-i
r :
m
, III,,
i l r i i
N r Mi
i ' « II j
: iiiiii
ill