l i
I ' •
r 'L
It!
È
1 6 7 6 G E E S T
Z o o dat zekerlyk liet tegcnbeeld lieefc kon- >
nen ondeenen die bittere klachcc van Simfon,
t en uitcrften vermoeid zynde nn dat bioedig
verilaan der Filifteeuwen : G>• hebl door de band
iizees biechis ditgroote heylgegeeven : zoude tk
dan nu van dorßßerve» ende valle» in de hant
deezer onbefneedenen ? Reclit. XV. 18. Van
D a v i d , dewelke in de krygsverricimng tegen
den Fililteeuwen door dorit geprangd uitroept
a . Sam. XXl l I . ly. IVie zal rny vjater tednnken
Hven int Bethlehems bornptt, die in de
poorte ts? van het zelfde Voorbeeld Pi: XXII.
iS. 16. Ik ben mtgefiort als 'A'ater^ ende alle
myne beenderen hebben zig vnn een gefcheiden :
tnyn herte is ah -ji-afch , 't is gefmolten in het
mtddcn mynes tnge-ivands. Myne kracht is ver-
' als etn potfcherf, ende myne tonge kleefr
n'myn gehemelte : ende gy legt my in het ßoj
Maar hoe, bid ik n , word deze aldervinn
i g i l e doril des alderbeftcn Zaligmakers belet
? is het door een dronk koel waters, of
eene teuge wyns? HoorwederomJietklaagei
de Voorbeeld van den Mcfllas K LXIX. i
xx. De -verßnaatheid heeft myn herte gebro
ken 5 ende ik ben zeerf-sak: ende tk bebbeg ewacht
naa medelyden, maar daar en is geen; ende na.
vertroofiersy maar en heb ze niet gevonden. J.
zy hebben my galle tot myne fpyzegegeeven: en
de in mynen dorfi hebben zy my edick te drinken
gegeeven. Zie daar alle dingen volgens de
letter vervuld! Eenparig getuigen alle de EuangeliTten
, dat in plaats vart wyn of water
edik is te drinken coegebracht, niet op dat de
b e z w ^ m i n g e n z o u d e n v e r d r e e v e n worden, of
dat K.RISTUS zoude verkwikt worden, welk
e weldaad wy den in doodsnood leggenden,
c f i n flaeiiwteven-allenzyndebewyzen, maar
om hm te befpotten, zoo zegd de getuige Lukas.
Zie daar de uiterlte wreedlieid der barbaren
, met welke niemand den aldcrlievigllen
v y a n d lichtelyk zoude ontliaien ? De Uitleggers
verichillen wel omtrent de reden van dit
b y z y n van den edik. Daar zyn 'er, dewelke
•willen , dat by den Romeinen in gebruik is
g e w e e f t , om vaten vol edik te brengennaade
gerechtsplaatzen, om de dood te verhaaften,
anderen om die te vertraagen, om de pynlinerten
te verlengen en te vermeerderen, en
het bloed te ftempen. Alle welke dingen de
edik te weege brengt, getuige zynde de ondervinding.
De geefcen worden aangeprikkelt
door de v lugge deelen van den a zyn, op dat
z y de krachten vermecrderd zynde inhethert
zouden invioeyen. De Edik is onder het getal
der vvonden verwekkcnde dranken , van
binnen ingenoomen zynde verdunt dezelve
e n ontbina het bloed äat zieh tot verdikking
fchikt. En tot dat zelve einde konden cíe
Romeinen den kruilTeUngen edik aanbieden,
ZOO uitwendig, als inwendig, nademaaldealderiievigfte
pynen geduiu-ige llaeuwtens moe-
E L Y K E
f t en aanbrengen , en door dezelve het bloed
meer ende meer verdikt -worden. Edik in cene
wonde gegootenverwekt wel eenehevigepyn,
namendyk door desfeifs ziltige puntjes, zelfs
door een vergrootglas te bemerken, maarte
g e l y k ftcmpt dezelve het ititvloeyen van Jiet
bloed door het zamentrekken vandegekwetfte
bloed-buisjes. Anderen wenden voor, dat
'er edik is by der hand geweeft volgens een
gebruik der Joden, maar dat deze wanged
r o g t e n :-an" menfdien daar galle ondergeraengd
iiebben, en dat dit geweef t is die zelfde
edik, welke z y K R I S T U S tot Golgotlia
gekomen zynde te drinken g^e v e n liebben,
D e aldereenvoudigfte en miiichien de befte
meening is deeze, dat 'er b y de hand is geweeft
azyn met water g emeng d pofia genaamd
(miilcliien potando , drinken, gelyk
v a n eäendOi eeten) tot gebruik der Zoldaten
z e l v e n , dewelke mede dienaars van de doodftraf
waren. Gelyk ook eertyds de aldergeringfte
Joden dusdanige drank in gebruikhadden
oin den dorft te leflciien. Ten getiiige
daar van roepen w y Boaz gefprek tegenRutli
II. 14. ^Is het etens tydis , hmt hier b],
ende eet van den broode, ende dopt ifjue bete in
den azyn. Deze dingen Haan ook op de befpotting
z e l v e , waar van Lukas melding maakt.
N a m e n d y k , gelyk z y in plaats van eene Koninklyke
mantel hem beklecdden met eene
flechte , fchoon volverwige , krygsrok , in
plaats van eene fkepter hem in banden gaven
een brooze rietHok, in plaats van Langievtdi
Koning hem fpotachtiger w y z e toeriepen: /«'
^..n gy de Koning der Joden zyt zoo verlaß s
zelven Luk. XXIII. 37- Zoo ook hier , in
plaats van edele w y n , dat de Koning zoude
verdient gehad hebben , hebben z y hem den
alderlleciitften zoldaten drank toegebraciit,
o f zodanigen drank, hoedanige den lyfeigenen
paftte. Hier op is toepaiTelyk die fchersfende
boertery op den flaaf Gripus, die koninklyke
bevattingen droomde. Maar dczf
Koning zal maallyd bouden met azyn en zout,
zonder goede pap van peulvr achten. Plaut. Rai
/K Ton. X. Bedryv.
Buiten twyfel zal Jiet drinkvat op den drank
gepaft hebben. KRISTUS door nagels valt
g e f p y k e r d kon uit g e e n drinkglas drinken. Ook
z o u J e niemand der krygsknechten zig zelv^
ZOO veele moeite heboen gegeeven , dat Jiy
ZOO l ioog daar toe zoudekl immen, datliyd^
drinkglas aanden mond des gekriüften zoude
hebben können brengen. Derhalven verkiez
e n de beulen eene fpongie, welke de Zjuigraaker
zoude können uitgezoogen gehad Iiebben
, endewelke den krygskneciitenmilicmc"
voor de hand lag, op dat z y met dezelve lict
bloed van liunne kleederen zouden können
v a a g e n : ja het isgeoorlofdtevermoeden, da
deze zelve fpongie door het afgevaagde bloeu
v a n de onreinc banden der zoldaten
lililí,
N A T U U R
bemorll is geweef t , op dat den gekmiftendes
te grooter walging zoude veroorzaakt worden.
Ook is dszcfiongit, op dat dezelve aan de
mond zOLide können gebraci itworden, gefioo
kill cp eenen rtelftoky kalamoo , de ooggetuigi
Joannes dit verhalende, hufoopoo , omlegd
met htfift. DezeftoiTe, en der Euangeliften
rdiynlirydiglieit heeft gelegendl ieit gegeeven
tot verfclieiden gevoclens ja gelicele Traktaaten.
Joachm Canmrms ledt opJoann.XIX.
19. huffoo voor hugmfoa. Islu is huffos eene
zekere mpfpies , eene fpeer. Derhalven zoude
eene fpeer by Mattheua en Markus ook zyn
eene rktHak Welke gilling Beza en anderen
niet mishaagd heeft. Dog dusdaniger wyze
worden de Euangeliften niet lichtelyk over een
Sebracht. Want kalamos cen rietftok, en
h j i f o t , hyzop zyn gene gelyknaaminge
TOorden. Ook neemen gene Latynfche nog
Griekfche Scbryvers calamnm of arundimm,
rittpk of voor cene fteer oiflies, hajfis
genaamd : maar wel worden KaUmos en amdB,
rietftok, rietgenoomcnvooreenepyl,
om dat doorgaans in het Ool len pyien uit riet
gemaakt wierden. Plin. XVI. B. 36. kap. Met
pylen oorlogen de Oofterfche Volkeren. Aan
de pylen voegen z y punten door eene weerkak
niet wederom konnende uitgetrokken
worden fchadelyk. Dusdanige fchigt met vergif
bef treeken o f doodelyk wierd toxikos kahms
eene boog-pyl genaamd. yirgitms
Het dodelyke riet hangt in de zyde.
Martialii.
Hy heeft het herte van de echtgenoote t haar
kwelyksgoet mtfangtn hebbende mit eenftherpe
fchißt döorfchooten.
Geheel anders is het met de Indiaanfche rieten
, waar uit niet alleen pylen , maar zelfs
ipielTen, können gemaakt worden.
Van nog minder waardy is iiet gevoelen
van Hemßm Ariflarch. Sacr. kap. 19. dewelke
oifupoo, fchaapemift , leeCt voor hufoopoo j
yföp. Dit kan niet ontkent worden dat d e Grieken
in de middelfte Eeuwen voor hulToopos
gefdireeven hebben oijupas. En hebben de
Arabieren twee zoorten vanyzop, droogeen
natte, ditzoortnoemenzy^s^oö^o», hetanoer
het OefypatH der Griekcn. Maar in deou-
QeTale der Grieken is oifuposhoteysaigosrhitpiis
b y Heßchius, -uocht getrokken uit een vuil
l'kpivaeht, by Ovidius. mligheden van klein
, en het zweet hangende aan de wolle der
'¡«•invleugelen, Firn. XXDf . B. ii.kap. To
oifupeyrom erioon Upos , het -vette zap
de wolle ZOO als zy gefihooren it. Het welk
« f m e t o p p a f t .
Ook verändert Bochart Hierozoic. I. D. II.
• yo. kap. den T e x t , maar meer dan de an-
"eren te dulden. Voor hujjoopoo in iiet Geefrl
u- ™ 'l y hufoopon in het Be-
« W i g e n d Geval , zoo dat h y wil dat rondom
'pongic met edik doornat gemaakt yzop is
K U N D
omgebonden geweeft, o
de jcherpigheit van den edi\
den yzop vermengd de dran
zoude worden. Dus zoudi
de yzop
E . \6 r t
dat namentlik door
metdebitterheitvan
de fpongie niet op
•yn geftooken geweeft , maar daar
mede omringd. Dusdanig heeft hetbynaonze
Moedertaligi
ße fmieten emen Schwamm mit
Eßg^ und u
liegten ihn mitHygopen. Zyvuli
den eene fpo
g i e m e t edik, en omleiden die
met yzop,
V e i l i g e r zullen \vy gaan, by aldien w o n s
bell zullen doen om defchynftrydighedcnweg
te neemen zonder eenige verandering van den
T e x t , ZOO namendyk, dat, het gene Mattheus
cn Marcus in ajgemeene woorden voorftellen,
Johannes zulks klairder uitlegt. Gene
vermelden t ^ t o o » , een r iet f tok, dezenoemd
de plante, waar van die kalamos^ die rietftok
geweeft is , kalamos hujfopou, een yzop-riet.
W a n t men moet aanteekenen uit deOudheid,
dat onder de benaming van kalamou niet alleenlyk
voorkomt riet, maar eene halm, of
fteel van welke plante het ook z y n mag. By
Hefychim leeft men Kalamos, kaulos toußtou ,
r i e t , de fteel van graankoorn, derhalven zal
het even zoo veelzyn als cene fteel, etn halm.
Voornamentlyk hebben de Dichters dit woord
gebruikt om de harders-flniten te befchryven,
gemaakt van tegen over elkanderen gevoegdä
neten. By FirgiUm heeft Pan de harders geleert
de rieten by een te voegen. Dusdanige riet
en wierden ook halmpypjes ^tn-mnà. Eene
ßuyt, waar aan altyd de rey der rieten korter
word. Hier van daan ook calamus ßriptoriiis,
eene fdiryfpenne. En de LXX. zetten die
vlasftoppelen, onder welken Rahab de verfpieders
liad verborgen over, limtalameyn, Joz.
6. Deriialven is hiifoopos o{kalamos een
yzops-ftronk offteel. Öok heel
zaak ZOO begreepen. Van welk aldereen,
digft gevoelen de Schryvers der latere tyden
miirduen z y n afgel'tapt, om dathetkruyshen
)g is voorgekoomen , de y zop al te ...j,-
ftammig , voornamentlyk de Europeaanfche,
D o g worden deze zwangheden ligtelyktegemoet
gekoomen. By den Geleerden is het
berceds bekend, dat de voeten dergekruiften
niet hooge r van de aarde z y n geweef t als twee,
drie of vier voeten, zoo dae een menfch zelfs
van eene middelmatige lengte met eene ftok
van twee o f drie voet de mond des gekruiften
heeft können raaken. De vraage komt maar
voornamendyk hier op uit, ofin de Oofterf
d i e Landgewef ten de yzop wafdit zoo fterk
van fteel, dat die liier heeft können gebruikt
wordenf Want het is waar f chynlyk, dat dez
e plante gegroeid is op den berg Golgotlia
z e l v e n , niet verre van de gereditplaats. Getuige
is Izaak BenOmra» een Arabifch Schryv
e r , dat de takken van de berg-yzop omtrent
Teruzalem g roe y ende , uitgebreid worden ter
hoogte van eene eile o f anderlialf voet van d®
i i aa r d e :