•menig welvarend dorp, menig deftig landgoed. En niet ligt zou men
het gedeelte van den straatweg vergeten, dat längs Es s e n b u r g
leidt. De Hierderbeek, in haar driftig voortspoeden „murmelend”
gelijk het een beekje betaamt, vloeit längs de hooge lanen en
bosschen dier schoone en uitgestrekte bezitting, om zieh straks te
störten in de Zuiderzee. Bij Staverden ontspringend, doorstroomt
zij het Leuvenumsche bosch en vormt over nagenoeg de helft van
haar’ loop de grensscheiding tusschen de gemeenfe Harderwijk en
Ermelo. Want hoewel wij hier van het dorp Ermelo ver zijn ver-
wijderd, is de gansche uitgestrektheid, waarin wij gisteren rond-
zwierven en die wij heden doorwandelen, behalve een klein gedeelte,
dat tot Harderwijk, en Gortel, dat tot Epe behoort, het grond-
gebied van het voormalige schoutambt, de tegenwoordige gemeente
E r m e l o , die aldus in wijden kring aan drie zijden het grond-
gebied van Harderwijk omvat, en, nevens een aantal buurschappen,
ook de dorpen Nunspeet en Elspeet in zieh sluit. Over ’t algemeen
is op de Veluwe de oude indeeling, en daarmede de historische
traditie', bewaard, toen de Scholtambten g e r n e e n t e n werden,
maar zoowel voor bestuur en bewaking, als voor de ingezetenen,
die ter hoofdplaats verschillende pligten hebben te vervullen, moet
die verbazende uitgestrektheid bezwaren opleveren, zooals een vroeger
toestand niet in die mate met zieh bragt, toen er geen „burgerlijke
stand” en geen loting voor de militie was, toen pastoor of predi-
kant de doop- en trouwboeken hield en zelfs de regtspraak werd
uitgeoefend door het reizend landgerigt der Veluwe, dat eens in
het jaar de justiciabelen in hun dorpen kwam bezoeken.
De brug over de beek brengt ons dan weer op Ermelosch
terrein en daarmede te midden. van een schoon landschap. Aan beide
zijden van den breeden straatweg -liggen eikenboschjes, onder wier
stammen sierlijke varens groeijen en donzige moskanten de paden
omzoomen. Frisch groene weiden, met bonte runderen bevolkt, door
hageri ingesloten, aan drie zijden van hooge lanen en kloeke bosschen
omringd, wisselen de digte houtpartijen af. Ter regterhand
vertoont zieh weldra het vriendelijke moderne landhuis en de bloem-
tuinen van K l e i n Es s e n b u r g , tot het groote landgoed behoorende
en door jhr. Mr. R. Sand b e r g t o t E s s e n b u r g bewoond.
Iets verder, waar de straatweg met een bevallige bogt längs een
uitgestrekte weide loopt, opent zieh ter linkerzijde de statige oprij-
laan naar het kaste.el. Daar ligt het grootsche.en uitnemend smaak-
vol aangelegde park, met zijn prächtige waterpartij, zijn trotsche
boomgroepen, zijn welige gazons en rijke bloemperken, waarvan
het deftige heerenhuis met zijn stal en oranjerie het middelpunt
uitmaakt. ’t Ontving zijn’ naam van het adellijke Veluwsche ge-
slacht van Essen, dat er in de 14de eeuw een’ bürgt moet hebben
gesticht en waarvan ook leden de burgemeesterlijke waardigheid te
Harderwijk hebben bekleed. In het rampjaar 1672, toen deFranschen
Harderwijk hadden bezet, schijnt het tegenwoordige huis te zijn
gebouwd. Dat jaartal staat althans in den gevel en het laat zieh
gissen, dat de oude bürgt, of wat er nog van over was, in dien
droevigen tijd verwoest of althans onbewoonbaar was geworden. Is
het kasteel in hoofdzaak welligt nog hetzelfde, het werd in 1767
belangrijk vernieuwd en gerestaureerd. Destijds behoorde het aan
de familie van Wes terveld, wier wapen, nevens dat der Sandb
er gs , boven de hoofddeur prijkt. Ook later werd het blijkbaar
door nieuwe ramen wat gemoderniseerd en, al heeft de achter-
gevel een wat ouderwetscher karakter behouden, het geheel geeft
veel meer den indruk van een deftige en aanzienlijke heerenhuizinge
uit de 17de of 18de eeuw, dan van een’ middeleeuwschen bürgt,
’t l s streng regelmatig van vorm en bestaat uit twee nevens elkander
geplaatste gebouwen, met hooge, steile, door kloeke schoorsteenen
gekroonde daken, waartusschen aan den voor- en achtergevel twee
geheel gelijke slanke vierkante torentjes oprijzen, in een achtkant
met een kelkvormige kap gedekt koepeltorentje overgaande. De
bouwmeester, die het stichtte of restaureerde, had misschien met
de middelen, waarover hij blijkbaar beschikken kon, iets kunnen
leveren, dat wat minder stijf en gedrukt was, maar in den geest
van zijn’ tijd heeft hij gearbeid en in elk geval een stevig en solide
huis gebouwd, dat der schoone en uitgestrekte bezitting waardig
was, gelijk het nog is, ondanks de wijzigingen, door den loop des
tijds in smaak en bouwtrant aangfebragt. Emstig en statig verheft