Ook oebi-soorten worden overal verbouwd. Op Saleier is de
Klapper-teelt een voorname bron van bestaan. Olie en noten
— ook als copra — worden veel uitgevoerd. Suikerriet
wordt vooral in de regentschappen Galesong en Polombang-
keng, van de afdeeling Zuiderdistricten, geteeld en meerendeels
als versnapering ter markt geboden. Te Goa werkt
echter een kleine fabriek, die er suiker uit bereidt.
De koffie-cultuur breidt zich steeds uit en werpt meer dan
100 000 pikols, goede qualiteit, voor den uitvoer af.
Particulière ondernemingen, nu reeds in de dertig, breiden
zich uit en in 1879 werd op het eiland Baars (Kahia) voor
den tijd van 10 jaren een guano-exploitatie gegund. In
1881/82 won men 6000 en 7000 pikols guano, ff
Menado. Voor ’t meerendeel wordt de rijst nog op droge
gronden gekweekt; de aanleg van sawah’s verkreeg in de
Minahassa slechts op sommige plaatsen uitbreiding. In 1882
produceerden de Minahassa 360 000 en Gorontalo 60 000
pikols.
Miloe wordt als I® en 2e gewas veel verhouwd en ook de
katela- en aardappelen-teelt zijn niet zonder beteekenis. De
klapper-teelt verzekert een ruimen handel in noten, olie en
copra. Aan de muskaatnoten-cultuur, die voor groote uit-
hreiding vatbaar zou zijn, wijdt men weinig zorgen; zoo
wordt de inzameling der .foelie erg verwaarloosd. Aan de
Cacao doet men haast niets meer; Gorontalo en de rijkjes
aan de noordkust van Celebes voeren echter nog veel cacao
naar Gorontalo uit.
ff Celebes en C. beslaan een oppervlakte van 2150 vierk. g. m.,
met een bevolking van 1350 Europeanen en hiermede gelijkgestel-
d en , 373 000 inlanders, 4300 Chineezen en 219 andere vreemde
Costerlingen. De Gouverneur van C. en C. (te Makasser) heeft
te r hoofdplaats 2 adsistent-residenten onder zich en voorts ambtenaren
van gelijken ran g , als hoofden van bestuur, over de afdeelingen
Noorder-districten (Maros), Coster-districten (Balangnipa)
en Zuider-districten (Bonthain).
L
Aan de gouvernements-koffiecultuur is sinds eenige jaren
weder de mächtige hand gelegd; eigener beweging laat de
bevolking zich weinig aan de koffie-teelt gelegen liggen en
schijnt zij zich dus te onderscheiden van de inboorlingen op
Celebes, die van de koffie-teelt veel partij trekken. In de
Gorontalosche landschappen heeft de bevolking de vrije beschikking
over het product en goed gesorteerd werdende, is
de koffie van daar even gewild als de geroemde Menado.
Ook hier evenwel wordt groote zorgeloosheid waargenomen.
Landerijen worden in privaat-eigendom aangetroffen, meerendeels
met noten- en klappertuinen. Door gebrek aan
kapitaal onderhoudt men ze slecht. In erfpacht zijn zeven
perceelen woeste grond uitgegeven. ff
Amhoi na. ff In dit gewest heeft de rijst-cultuur geen
beteekenis. Wel wordt veel rijst ingevoerd, vooral te Ambon
en te Neira, maar de Sago is als het hoofdvoedings-
middel te beschouwen en de inzameling en bereiding daarvan
staan op den voorgrond. Ter hoofdplaats Ambon is een
stoom-sago-fabriek opgericht, die zich voorstelt jaarlijks voor
p.m. f 20 000 aan grondstof te verwerken. Vele sago-velden
hehooren aan het gouvernement, dat daarvan een deel verpacht
heeft en overweegt in hoeverre het raadzaam zou
kunnen heeten meer perceelen, o. a. op Boeroe. in pacht aan
te bieden.
Tabak wordt op Boeroe en Ceram van een uitmuntende, op
de overige eilanden van een mindere hoedanigheid aangetroffen ;
ze wordt echter slechts voor eigen consumtie of als ruil-
middel geteeld. Op de genoemde eilanden kan de teelt
ff Menado heet 1267 vierk. g. m. groot, met een bevolking
v an 600 Europeanen en daarmede gelijkgestelden, 511 000 inlanders,
2500 Chineezen en 86 Arabieren. De afdeeling Gorontalo wordt
door een adsistent-resident bestuurd,
ff 890 vierk. g. m., 1500 Europeanen en daarmede gelijkgestelden,
279 000 inlanders, 540 Chineezen en 318 andere vr. Costerlingen.
De afdeeling Banda wordt bestuurd door een adsistent-resident.