de bestemming der erven. Toch bleven deze al niet volkomen
vrij van officieele bemoeienis, daar het bestuur zich voortdurend
ten plicht meende te moeten stellen, den aanplant
op de erven van bamboe, kokos-, aren-, pinang en andere
z. g. nuttige boomen, aan te moedigen ja! langen tijd zelfs
te bevelen.
Men heeft den Javaan meermalen als lui en onverschiilig
beschreven en zich heroepen op het feit, dat hij zelfs zijn
rijstvelden niet zou bebouwen zoo men hem daartoe den last
niet gaf!
Wij willen niet onderzoeken of de Javaan van nature meer
dan anderen geneigd is het zich zoo gemakkelijk mogelijk
te maken, zich in den regel niet zwaarder in te spannen
dan ter voorziening in zijne levenseischen onvermijdelijk.
Maar toch moet er aan herinnerd, dat die behoeften, als
reeds aangeteekend, uiterst bescheiden zijn en men voorts
ook niet vergeten mag, dat het tropisch klimaat tot kalmte
en gematigdheid aanspoort. In het huislijk en maatschappelijk
leven van den onder ons hestuur gebrachten inboorling werd
een forsche greep gedaan, mächtiger en invloedrijker naarmate
dat hestuur zich krachtiger deed gevoelen.
Wij hebben den tijd beleefd toen de bemoeienis van het
vaderlijk bestuur wel in alwdjsheid en voorzienigheid scheen
te w'ortelen en men den inlander voorschreef, wanneer en
hoe hij zijne verschillende werkzaamheden te velde, ten
eigen behoeve moest verrichten. Die bemoeialligheid was
een natuurlijk gevolg van ons stelsel van heeren- en cultuur-
diensten, w'aarmede ook de inlandsche landbouw, ja de gansche
inlandsche huishouding te rekenen had.
Het volk wist zeer goed, dat het niet rüstig en ongestoord
zijn eigen werk zou kunnen verrichten, zoolang zijn vele
groote en kleine heeren en meesters het daartoe niet hadden
aangespoord en kon het dan verwonderen, dat men lijdzaam
en geduldig, slechts bevelen afwachtte ook waar het de
hebouwing van eigen velden, ten eigen nutte gold? Wie er
ongeroepen toe o v e rg in g , stelde zich hloot a an gedurig
störende afleiding, door den onverwachten la st to t h e t ve rrich
ten van corvées.
De cultuurdiensten zijn van lieverlede ingekrompen, de
heerendiensten beperkt en heter geregeld. Over het geheel
is de controle versterkt en aan willekeur paal en perk gesteld.
Toen dertig jaren geleden de vrije landbouw-industrie hier en
daar op Java hegon te ontkiemen, zich in en door het dwangstelsel
trachtte baan te breken, liet men niet na de vrije
prestatie van arbeid verdacht te maken en heleefde Java het
droevig schouwspel, dat hoofdambtenaren uit ’s lands dienst
verwijderd werden , omdat zij een ongeoorloofde pressie heetten
te hehhen uitgeoefend.
De suiker- en tabak-industrie bewezen intusschen reeds
lang en afdoende, dat ook de inboorling werken wil, zoo
hij loon naar werken kan ontvangen en de honderde land-
houw-ondernemingen, die na 1870 alom op Java verrezen en
aan honderdduizenden dagelijks in allerlei richtingen en vormen
een mittigen en loonenden arbeid verzekeren, kunnen
wel als onwraakbare getuigen gelden voor den arbeidszin
van een volk, dat sinds eeuwen in knellende banden gehouden,
al züchtende onder den last van gedwongen arbeid, de
heschuldiging van lui- en onverschilligheid moest verduren,
Groote waterwerken, spoorwegen en de haven van Batavia,
om van meer niet te spreken, zijn in vrijen arbeid tot stand
gekomen en ook op menige buitenbezitting, waar het Europeesch
gezag nooit zoo mächtig als op Java in de huishouding
van den inlander greep, heeft deze zich vaardig
getoond in het begrip van eigen belang, dat slechts door
eigen initiatief en arbeid kan bevorderd worden.
Hechtere vestiging van b e s tu u r , w aardoor orde en veiligheid
Wonnen, ru im e r en makkelijker middelen van verkeeiff
hij grootere vrijheid to t onhelemmerde b ew eg in g , moesten
hovendien ook den eenvoudigsten in lan d e r wel meer behoeften
scheppen en te r voorziening d a a rin , to t arbeid prikkelen