Een vluclitigen blik op de kolossale winsten, uit den recht-
streekschen handel met Indie getrokken, geve een uitvoerige
lekening van vijf schepen, die, na een reis van bijna twee
jaien, in April 1603 Texel weder binnenliepen. De lading
bestond uit peper, kruidnagelen en foelie en vertegenwoordigde
eeninkoopswaardevan/’588.878, geldende in Holland f 1.774.769.
Vermits de kosten der reis zelve vergoed waren door de
winsten, op den verkoop in Indie, van de uit Nederland
medegenomen koopmanschappen, zoo bedroeg de zuivere winst
dei halve / 1 .185.891. Soortgelijke uitkomsten waren verre van
zeldzaam. Nochtans was peper aanvankelijk het voornaamste
artikel van inruil; wel stond ’t in wezenlijke waarde zeer ten
achteren bij de edeler, reeds genoemde vier, maa r, algemeener
in gebruik, had ’t een veel grooteren omzet. Tot in het jaar
1720 nog bedroeg de opbrengst van de peper omstreeks 3 0%
van de geheele waarde der door de 0 . 1. Compagnie gereali-
seerde koloniale producten. Het was den Nederlanders niet
alleen te doen om het hehoud van het monopolie; ook de
waarde der specerijen moest hoog en standvastig gehouden
woiden en om tot dit doel te geraken, werden menigmaal
maatregelen genomen en middelen aangewend, die, helaas! tegen
alle begrippen van recht en van menschelijkheid indruischten.
In het belang van een strenge politic en ter voorkoming van
een overvoerde markt, werden de plantsoenen belangrijk
beperkt en voor ’n deel zelfs geheel uitgeroeid. Onverbiddelijk
toegepast en zonder genade doorgevoerd, bracht deze maatregel
den ondergang over uitgestrekte gewesten en hunne bevolking;
het eigenbelang overstemde, verstikte elk beginsel van ’
humaniteit en van internationaal rechtsgevoel. In landstreken
waar de teelt verhoden was, mocht geen enkele specerij-plant
aanwezig zijn; uitroeiing en vernietiging was het vonnis over
alles wat gevonden werd, ook al had het toeval, bijv. de
overbrenging door vogels, aan de overtreding alleen schuld.
En deze executien gingen dikwerf zoo meedoogenloos en
rnw van de hand, dat zij herhaaldelijk opstanden ten gevolge
hadden, die de Compagnie in hloed smoorde of met verhannmg
van de bevolking strafte. Om het interdict te kunnen handhaven
, had reeds Houtman de berucht geworden HongietocMen
ino-esteld, die feitelijk eerst in 1824 zijn opgeheven. Jaarlijks
moesten de onderworpen en afhankelijk geworden vorsten
een bepaald aantal vaartuigen (cora-cora’s) bijeenbrengen en
bemannen, bestemd voor een kruistocht längs de specerij-
eilanden en belast met de tenuitvoerlegging van de extir-
patie-verordeningen. Deze harhaarsche scheiding van eigen-
doms-rechten, niet te vergoelijken door menigvuldige geldelijke
tegemoetkomingen aan de heroofden en ander zij ds de streng
bewaakte verplichting, den specerij-planters opgelegd, om
hun product nitsluitend bij de Compagnie in te leveren tegen
willekeurig gestelde, maar altijd lage prijzen, hehhen geleid
tot een verarming en moedeloosheid van de bevolking, die
ten slotte de overheerschers zelven tot verval brachten en in hun
geschiedenis eene donkere hladzijde laten. Waarlijk! al
heel schraal is de verontschuldiging, — al heel onbeduidend
de verdedigings-overweging, dat de geest van den tijd en
het rusteloos drijven der Europeesche mededingers, den ingeslagen
weg aanwezen en schier geboden. Ruim twee eeuwen
lang hehhen winsthejag en grove zelfzucht loodzwaar gedrukt
op de Indische Volkeren, en de eerste stappen in een mildere
richting kenmerkten zich toch nog ,%'edurende een 60-tal
jaren, door dwang en monopolie-geest.
In 1863 werd de gedwongen pepercultuur op Java en 9
jaren later, ook in Benkoelen opgeheven. In 1863 liet men
eveneens de verplichte teelt en levering van kruidnagelen
op Amhoiaa en onderhoorigheden vrij en het volgende jaar
verordende hetzelfde ten aanzien van noten en foelie op Banda.
Het monopolie-stelsel trouwens had uitgediend en geen zin
meer; want eerstens was het in de tweede helft dei 18'*®
eeuw’ den Eranschen, en later ook den Engelschen gelukt, de
eultnur van noten en van nagelen huiten den Indischen
Archipel over te brengen en te vestigen, maar ten tweede