lieden als liulpvermogeii niet gemist; het is van te veel
belang op alle kansen en wisselvalligheden te letten en
hedacht te zijn. Zoo kwam in 1836 de eerste stoommachine
in wei-king, terwijl er tegenwoordig een duizendtal bestaan
in de fabrieken op Java. Het water maakte van lieverlede
plaats voor den stoom en deze nieuwe overwinning van
wetenschap en van rede, is zoowel den landbouw als der
industrie ten goede gekomen.
Met de invoering van de eerste stoommachine ging de
installatie van luchtledige (vacuum) pannen gepaard. De fabrikant
E ttij in P r o b o l i n g o gaf het voorbeeld, waarbij de
regeering hem met een voorschot f 20.000,— te gemoet kwam.
Een paar jaren later volgden vier andere fabrieken; in 1856
waren 54 van de 95 gouvernementscontracten evenzoo ingericht
en sinds vele jaren mist men den stoom en de vacuum-
pannen in geen enkele fahriek van beteekenis meer.
In 1853 voerde de heer m n D o d e centrifuges (turbines)
in ; de fabriek W a r o e (Soe r aba j a ) werkte het eerst daar
meê. Twee jaren later hadden zij in 15 fabrieken post gevat
en heden zijn deze nuttige inrichtingen vrij algemeen ook in
gehruik. Zij veroorloven, met aanzienlijke besparing van
ruimte , een sneller en volkomener afwerking van het product.
Langen tijd hadden fabrikanten een vooroordeel tegen gecen-
trifugeerde suiker, meenende dat deze zich minder goed hield
en daarom op de markt minder gewild was. Elk bedrijf dat
onvolledig en zorgeloos verricht wordt, heeft natuurlijk siechte
uitkomsten te verwachten ; zeker intusschen is dat de Europeesche
fabrieken uitsluitend gecentrifugeerde suiker afleveren.
De gekleide is haar niet bekend en zelfs de Australische en
Persische markten stellen deze beneden de koloniale gecentrifugeerde
suiker.
Evenals alle andere machinerieen der suikerfebrieken , blijven
echter de turbines voor verbetering vatbaar; de economen
en technici zullen dit alleszins vruchtbaar en opwekkend
terrein zeker niet spoedig verlaten.
Een groote schrede vooi-waarts was de invoering omstreeks
1872/73, van de uitdarapings-toestellen met duhhele werking.
De z.g. a p p a r e i l s à d o u b l e en à t r i p l e e f f e t worden
meer en meer gewaardeerd en hunne installatie zal, waar ze
nog niet plaats vond , slechts een quaestie zijn van tijd. Zij
gunt alweder een groote besparing van ruimte, doch, wat
veel meer nog zegt, alsmede een uitwinning van tijd, van
brandstof en van talrijke factoren, die op het verkoken van
de sappen in open pannen zoo schadelijk werken. Aan den
heer Sloet te Poerwodadi komt meenen wij de eer der
invoering op Java toe.
Bij de hier genoemde verbeteringen bleef het natuurlijk
niet ; de eene hervorming hracht mede of leidde tot een andere.
Zoo kwam men tot degelijkei’ defecatie van de sappen, tot
filtratie van deze en van de stroopen ook over beenzwart,
tot betere persing van het afgezonderde vuil enz. Wij zouden
het bescheiden deel dezer besclirijving uit het oog verliezen
en ook de ons gegunde ruimte overschrijden, indien wij hier
trachtten op te sommen en te verklären de lange reeks van
wijzigingen, verbeteringen en nieuwe toepassingen op het
gebied van de machinerieen , de werkwijzen en de hulpmiddelen,
waarvan de laatste tientallen jaren getuigden en men bij voort-
during hlijft getuigen. Alleen zij hier aangeteekend, dat de defecatie
der sappen meer en meer geschiedt in daarvoor doelmatig
ingerichte, door stoom verwarmde pannen of ketels, — dat de
filterpersen -voor het uit de sappen verwijderd vuil onverge-
lijkelijk heter en sneller werken dan de vroeger en en daarbij
minder fiictoreu tot hederf aanbieden, terwijl eindelijk voor
den a an -, op- en af-voer van sappen, stroopen enz. voortdurend
betere accessoires (monte-jus, pulsometers enz.) worden uit-
gedacht en toegepast,. die orde en reinheid bevorderen en
tegelijkertijd handen en tijd uitsparen.
De fabrikant Gonsalves in T j e r i b o n , voerde in 1877/79 e
met Al f red F r y e k s p a t e n t c o n c r e t o r , (makers: Mnniou,
A llio t en Co., te No t t i n g h am) een geheel nieuwe werk