438 C O M M E N T A R I I a d L I B R I VI . C A P U T T I L I . 439
'■ m l .
? r a fK
!.? i
P i
| | / - II»,
I' 'a
*Sl-jt II i'
jnentatione, locum in cavaedio qui esset sub d i v o, conipluvium
fuisse dictum, Tuscanicum etiain a T u s c is , atrimn vero ab Atria-
tibus Tusc is . Ita P llniu s cava aediiim compluvia nominavit,
quae eadein esse videntur, quae Varro in fragmento aediiim
(addo cavi) summa atria conjutaba ab arcbitectis omnibus. Vi-
truvius quinque genera structurae cayi aedium ed it, Tuscanicum^
vetustisslinum, Corinthium, T'etrastylurn, Jdispluviatum ^ Te-
studinatum, qviorum primum et postremum agnovit et nominavit
Varro. Cavum aedium Vitruvius prius nominat et structuram eius
ab so lvit, deinceps vero atrium aggreditur, postea alas, tablinum
et peristylium; in ipsa tarnen cavi aedium Tuscanlci tractatione
atrü memlnlt et trablum in atrii latitudinem traiectavum. Sb
milis est locus sect. ó. Cornpluvii linnen latum latitudinis atrii
ne minus quarta, ne plus tertia parte rclinquatury longitudo
uti atrii pro rata parte ^iat. ubi temere locundus contra fidem
librorum scriptorum Vatic. Guelf. Wrat. et Sulp. impluvii dedit;
quo facto dubitatlones virorum doctorum movit et a u x it ; qui
atrium rem plane diversam a cavo aedium putaverunt. D e qua
oplnionum diverskate ordine tradam, ppsteaquam V irgilii locum
expedlero.
Virgillus ig itu r , ubi Priaml regiam aggressus Pyrrlms portam
effregerat, de interiore regia ita narrat libri I I versu 4^3 seqq,
Apparet domus iutus et atria longa patescunt,
Apparent Priarni et veterum penetralia regum.^
Arrnatosque vident stantes in limine primo.
A t domus interior getnitu rniseroque tumultu
M is c e tn r , penibusque capae plangorihus aedes
Femineis ululant.
Irrumpenti igitur Pyrrbo primum occurrebant et apparebant
longa atria ante Priarni regiam eb penetralia, quoraun in limi^
pe, ld est ad fo re s , armati stabant Troian l; interiora domus de--
signat vocabulis cavae aedes., qpd.e. cavaediurn ve\ cavurn aedium
significant, quanquam Serylus tetta cameratn non aatis proprie
interpretatur. Vides igitur atrium longurn pnmo lo co , cavum
aedium posterlore et in interiore domo cornmemoratum a Vxrgrlro,
cum Varro et Vitruvius contra cavum aedium prlore, atnum posterlore
loco nominent. Poeta igitur aut mutatam cum loco et no-
vam atrii significatlonem secutus es t, aut potius morem Graeco-
,um aediflciorum respexit. Nam G ra e c i, auctore Vitruvro 6, 10
atriis non utimtur neque rornanis moribus aedificant, sed a
ianua introeuntibus itinera fa c iu n t latitudiuibus non spatiosa.
Haec igitur itinera poeta possit videri atria longa vocasse. ^ Idem
in regia Didonis ampla atria nominat 1 v. 729- Vriami fihus
sauciatus a Pyrrbo P o r tic ilu s longis fu g i t et vacua atria lustrat
2 52». E x loco 4, 665 it clamor ad alta atria: concussam
bacchatur farna per urbern, mbll certi llcebit arguere de posi-
tioae atriorum; quanquam etiam ibi primam et anterlorem aedmm
partem occupare videntur. L ib r i 7 versu 379 est de turbine;
quem pucri magno in gjro vacua atria cFcum inteuti ludo
exercent. ubi nuperus Interpres ante dornum explicat verba
circurn atria. Lib ro denlque 12 , 473 est: nigra velut
magnas dornini cum diviiis aedes pervolat et penitus alta atria
lustrat hirundo, pabula parva legens nidisque loquacibus cscas;
et nunc porticibus vacuis nnne hnmida circurn stagna sonat:
ubi poeta vlllae atria potius quain urbanae domus cogitasse vi-
detur. Alorern Graecorum poeta magis sequitui 3, 354-
porticibus rex-accipiebat in amplis: aulai in medio lihabant
pociila B a cch i, impo.dtis auro dapibus, paterasque teuebant. ■
Graeci eniin in aula coenare so leb ant, ut infra ad cnp. lO dc-
monstrabo, ut Romani antiqul in atrio. Servius igitu r ad h. 1.
annotavlt: Aula proprie dicitur, quae concluditur porticibus
quatuor: unde superins porticibus dixit.
Nunc redeo. ad enarrandas Interpretum Vitruvlanorum opinio-
nes diversas. E t primum Phllander de atrio, posuit loca F e s ti,
Scrvli et Gellil 1$ cap. ó Ipse suam de slmllltudine aut drversr.
tate atrii et cavi aedium oplnionem non prodidit, nisi quod an-
notationem ita exovditur: Statim ab iiiLenovi ianua introcuntu