lhnbfas eflentialiter ab invicem , vel ä feipfa, ficut tare de Deo folo, 8c manere in arce fua. Certum eft
multi Philofophantium locuti font, quos non oportet autem quodomnes virtutes confonant quoad habitus
imitan; quia ponebant aut unitatem mentis in omni- fuos/nee fe impediunt: a&us verb faqpe mutuo fe non
bus, aut ipfam non efle corporis formam, necdenovo compätiuntur. Qtiis nefciat, quod abtus vitasabtiva;
creatam , fed perpetuam 3 nec ad gratiam, 8c glo- fufpendunt abtus vitas contemplative , & e con-
riam, a Deo folo fublimari, cum erroribus hujufmo- A tra ? Non enim fimul e f t , vacate abtionibus ex-
di, contra noftra: Fidei pietatem. Caderet hie exqui- trinfecis 8c intrinfecis fpeculationibus. Si autem
fitior fermo, qua ratione dicitur mens fimul efle a- qu^ratur, utrum femper oporteat agere id quod me-
gens. 8c patiens > mota, 8c movens. Sed hasc in lius eft in fe : clara eft refponfio, quod non 3 alioquin
ipiriubus , 8c ä materia feparatis reperitur liber- quilibet obligaretur ad opera fupererogationis: nam
tas, cum feipfam movet, dum fe reflebtit fuper fe , virtus,_ 8c ars terminos fuos habent, Sccertos.
8c fuper abtus fuos. Sufficit igitur pro regula ad falutem, quod fiant
Tranfeamus ad praesens conquifitiones hujufmodi abtus qui tunc jacent fub Pracepto operands, quan-
fpeculativas, 8c Metaphyficales: Scadmodos, 8cad tumcumque quis videatur idoneus ad alia , 8c prae-
caufas unde mens dilpergitur revertamur , quate- ditus talento multiplied ad fupererogandum j quaere-
nus ejus unitio, 8cfimplificatio plus nota lit , nein- gula tollit fcrupulosfuperdiftributione talenti accep-
curfatur veibum hoc improperii : 1Difperfit fuperbos t i , quos frequenter inducit fervor indiferetus, 8c ze-
mentc cordis fu i. Luc. i . f i. lus non fecundiim feientiam, proveniensexradicefu-
Dilperlio mentis dedit occalionem impofitoribus perbia:, vel vanitatis, vel cerce ä dsemonio meridia-
nominum , quos necelfe fuit fapienter attentos no, cujus ocult funt ficut palpebra diluculi , 8c qui per
elfe circä return proprietates, ut mens a mene di- arrogantiam fervefeere fa cit ficut ollam profundum ma-
ceretur. Eft autem mene idem, quod luna , vel ris, cui cor ftultorum comparator, 8c ponit quafi cum
defebtus. B unguenta bulliunt A o b . xli. o. 2.2.. hoc e it, cumde vi-
Mens autem prariertim ftulti ( fecundum Sapientis
verbum) ut luna mutatur.XLccW.xxvn.i z.Lunatica quip-
pe eft,quamfpiritus immundus mittit nunc in ignem cu-
piditatis male inflammantem, nunc in aquam tumoris
in ale fuffocantem , nunc elidit in terrain cogitatio-
num noxiarum de terrenis, 8c volutatur 8c clamat,
8c ftridet, 8c lpumat, 8c arefeit, 8c difeerpitur per
varia, vix tandem redit ad fe per lucidum intervallum
, ut Deum nofeat, 8c fe , 8c hoc ab infantia.
O quam fepe defeendit noftra mens de Jerufalem
panis in Jericho lunaris mutationis. O quotiens in-
cidit in latrones ! Sed locus eft hie 8c nunc dobtri-
n x , 8c non querela;.
Difperlio mentis caufam habet duplicem in gene-
re. Qutedam vitiofa eft, altera non vitiofa.' Vitiofa-
rum qujedam eft ex originali culpa , quaedam ex
veniali , quaedam ex mortali. Sunt autem caufas
alias non vitiofte , fed naturales quemadmodum e ft*
neceflitas fomni 3 quamvis aliquorum videatur opinio
fentire , quod pro ftatu naturae inftituta: mens
non fuiflet ä fomno depreftä , nec etiam in pue-
ris , quin a£tus femper meminiflet, intellexiflet, 8c
dilexiflet Deum. Et hoc privilegium trahe re vo-
lunt ad beatäm Virginem. , immo ad Joannem
Baptiftam , etiam ex utero, ficut non eft dubium,
quin Chriftus viator femper dicere poterat: Egodor-
mio, dr cor meumvigilat. Cant. v. 2. Quippebeatus
erat fecundiim mentem 3 nonfic Joannes, 8c Maria.
Stemus hie , 8c in aliis cum traditione communi,
quod in iftis etiam quandoque mens ceflabat, ab abti-
bus fuis, 8c caufisnaturalibus, 8c conftat fine pecca-
to. Difperfio mentis pro ftatu naturae lapfae) de qua
principaliter erit fermo ) nunquam intelligitur fieri
quoad abtum fuum primum. Hoc jam tablum eft 3
quia ficut anima rationalis eft perpetua , poftquam
creata eft , five fit in corpore , five extra corpus :
lux eft quaedam in fe nata lucidum reddere in a£tu fe-1
cundo fubjebtum difpofitum, ut corpus, vel feipfum,
ii non aliquis intervenerit obex. Unde 8c naturalia
in dmmombus, fecundiim Dionyfium, fplendida re-
manferunt. Vocatur autem abtus lecundus ipfa ope-
ratio elicita , 8c immanens , vel imperata , 8c
tranfiens. . .
Difperfio mentis quoad abtum fecundum, provenit
quandoque negative, quandoque privative. Negative
liquidem , dum non finitur exire in abtum
fine culpa fua 3 privative verb cum culpa fua. Exem-
plum primi, in dormientibus, infantibus, 8c fatuis
naturaliter. Excmplum fecundi, inebriis , 8c philo-
captis, 8c aliis , quos excaecat fua malitia.
Difperfio mentis habetur virtuose, dum fpiritus propter
aciius virtutum in adtiva pro tunc impeditur cogitiis
virtutes effingit.
Difperfio mentis quoad habitum gratite gratum fa-
cientis , nunquam provenit abfque peccato mortali
3 fed adfcus ejufdem gratiae poteft fine culpa mortali
vel veniali frequenter interrumpi. Hsec pars
lequitur ex prascedenti. Unde pro faciliori notitia
omnium quse tradtamus , pofliimus per diftindlio-
nem dicere, quod mens in homine, ficut anima rationalis
, poteft confiderari dupliciter. Uno modo
fecundiim efle fuum 3 alio modo fecundum bene efte
Si primo modo, fic eft incorporalis, 8c immateria-
lis naturaliter. §i fecundb modo, fic recipit varie-
tates plurimas 3 8c hoc dupliciter in genere , quia
vel conftituitur fecundum bene efte habituale fuum
lolum, vel lècundüm efle adtuale. Si fecundum efle
habituale 3 fic eft dupliciter , vel fecundum habi-
(tus purefupernaturaliter infufos, vel fecundum habi-
’ tus naturaliter per afluefadtionem acquifitos. Talis
eft diftindtio de bene efle adtuali 3 quia vel procedit
illudexhabitufupernaturali, vel fupernaturaliter, vel
folüm naturaliter.
Fierent liibinde mults: diftindtiones de compara-
tione mentis, aut animas rationalis , quoad bené efle
vel quoad efle, fecundiim quid, quod eft additum fub
uno efle. E t fecundum iftos refpedtus haberetur
notitia', cur anima tot nominibus appellatur, cum
fit eflèntia fimplex , 8c una , ut quod dicitur fpiritus
, mens, ratio, anima 3 dicitur portio fuperior, 8c
inferior 3 dicitur intelledlus fpeculativus, 8c pradt:icus3
dicitur fimplex, 8c compofitus, aut difcurlivus 3 dicitur
formalis, 8c adtualis vel adeptus 3 dicitur agens
ut poflibilis 3 dicitur inventivus, 8c judicativus 3 dicitur
liberum fimpliciter 8c liberum arbitrium 3 dicitur
fynderefis 8c confcientia3dicitur naturaliter agens3dici-
tur rationalis concupifcibilis; dicitur tandem principaliter
fpiritus cognitivus 3 dicitur mens collebta, 8c
) unita in humilibus devotis 3 dicitur dilperla in fuperbis
mente cordis fui.
Veritates o&o diximus de difperfione mentis.
De colleétione videamus , fimul 8c devotione. Col-
leébio mentis ad Deum poteft acquiri quafi via tri-
plici in genere. Una eft , per devotionem fim-
plicem 3 altera per Philofophicam inveftigatio-
nem , 8c intelligentiam 3 tertia per Theologiam,
quas complebtitur intelligentiam, 8c devotionem fimul,
fi plena fit. Nunc de prima principalior eft
intentio ad confufionem luperborum mente cordis fui.
Defcribitur autem devotio lècundüm Do&ores,
nominatim fecundum Hugonem in fuo JM oratio-
tie. Devotio eft elevatio mentis in Deum per pium
dr humilem affectum , Fide, Spe , & Charitate fub-
nixum. Nihil hac deferiptione verius., nihil
lucidius, nihil propofito noftro fimplidum documen-
to accomodatius- tradi potuerat.
Porrb de mentis devotione non filuit Scriptura,£*W.
xxxv.21 • loquens de offerentibus mentep> omptijfima, &
devotiffima.Mens devota eft in incipientibus,devotior in
proficientibus, devotiflima in perfeótis. Collecbio mentis
per devotionem , nihil aliud eft, quàm elevatio.
Non enim poteft mentis elevatio fieri ad Deum per
pium, 8c humilem affeètum, quincolligaturad uni.
_ i p p p H 3 3 8
8c Dominus Bonaventura, cum fimilibus. Efir, inqui-
unt,do&rinaeorum ad prædicationem, 8c devotionem,
quafi ftare nequeant pariter devotio, 8c eruditio. Siqui-
dem verum eft,quod répugnant fdentia inflans,8c Charitas
£edificans,quia execrabilis eft fuperbo humilitas .Eccli.
xin.2,4. Sed eft lcientia,quæ non;inflat,fapientia fcilicet
qua defursüm eft, pudica, Juadibilis, pacificai Jacob.in. 17.
quæerudiens intellectum, fimul per devotionem informât
8c inflammat, 8c pafeit affeétum, favus fcilicet cum
tatem. In qua unione tradit divinus Dionyfius myf- A melle, oleum cum igne, utile cum dulci. Devotio
terium confiftere Theolbphiæ Chriftianorum. Unde a*. 1 •• - • • -
prætereà fumitur diftindio fpiritualis amoris àcarna-
l i , quia primus unit, alter fpargit. Et quia talisu-
nio non attingitur abfque amore fpirituali extafim
faciente, tradiderunt expofitores fui, quod appellat
Theologiam myfticam, experimentativum, vel guf-
tativiim amorem. D e quo dicit unus inter cætero$,quôd
amor hujufmodi caufabatur fine cognitione prævia vel
comité. Quod an verum fit , 8c quomodo poteft accipi
tadum eft alibi, fub duodecim confiderationibus : 8c
hie fuperaddentur aliqua. Certilfimum quidem eft
quod amor omnis cognitionem prælupponit unam,
aut. alteram.
Habemus ecce tria principaliter in deferiptione
devotionis. Primo : quod eft elevatio mentis in
Deum. Secundo : quod hæc elevatio fit per pium
dr humilem affeiïum. Tertio : quôd hujufmodi
affectus debet efle Fide , Spe dr Charitate fubnixus
feu formatus. Poflimt hîc explicari quatuor caufie
devotionis, finalis, materials, efficiens 8c formalis.
Poflet infuper aperiri, quid intelligimus pereleva-
tionem mentis in Deum, quia non fit hîc fermo de
elevatione locali, cum Deus fit ubique, 8cfemper,
intimior menti, quàm mens fibiipfi. Sed intelligimus
de elevatione fpirituali, non fecundum efle mentis,
fed fecundiim bene efle habituale, 8c aétuale, per affectum
fcilicet pium, 8c humilem, qui quandoque ftat
in habitu folo, quandoque procedit ad a6tum, quemadmodum
F idcm, Spem, 8c Charitatem, nunc pro
habitibus, nunc pro a£tibus accipimus.
Accipientes autem pro aètibus convenienter imprimis
coarètamus fermonem ad tria hæc vocabula affecnihil
habens de Philofophia, vel Theologià fcholaf-
tica fpeculativa, fufficit ad falutem 3 fufficit iufuper
ad colleétionem unitivam mentis cum Deo perfuper-
mentales exceflus. Philofophia vero 8c Theologia,fine
devotione difpergunt fuperbos mente cordis fui, depri-
munt, 8c avertunt, ut fe mifeeant quæftionibus infini-
tis. Ratio brevis in promptu eft, quia Deus fuperbis re-
fiftity humilibus autem datgratiam. Jacob. iv.ö. Decla-
ratio fermonum tuorum illuminât ( ait Pfalmifta) & intelle-
Ehim datparvulis. P f cxvnî. 130.
Gonfideremus proprietatem devotionis, utconfe-
quenter appareat qualesapti font ad devotionem 3 illi
nimirum, quibus eft fuavitas in affedu, pietas in intel^
le<5tu , humilitas in affedtu fimul 8c in intelleétu. Eft i-
taque devotio affettus pius & humilis. Quid eft autem
affettus, nifi fpontanea quadam-, dr fuavis mclinatio, ait
■ ß Hugo. Porrb contrariatur affebtus fuavitati, mentis
>• duritia, quæ compunbtionem non molitur de qua Sapiens
: Q u i autem ihentis eft dura , corruet in malum.
Prov. xxviii. 14. Et iterum : Cor durum male habebit
in noviffimo. Eccl.nr. 27. Contrariatur pietati Fidei
mentis infipientia, de qua Pfalmifta. D ix it infiptens
in corde fu o , non eft Deus. P f l i i . i . Et alibi: Illuminant
tu mirabiliter a montibus aternis, turbati fu n t om-
nes wfipientes corde. Pf. LXXV. f . Pradicamus Chriftum
( ait Apoftolus ) Gracis quidem ftultitiam. r . Cor.
1 . 13 . Contrariatur humilipati, Spei, mentis ar-
rogantia, quæ præfumit de meritis, vel defpe-
-rat de prsemiis. Hi"e" e~f/1t qui non pofuit
Deum adjutorem fu um , fed pravaluit ''in vanitate fua.
E t rui-siim : *JfyCanus enim noftra excelfa , dr non
Dominus fec it hac omnia. Deut. xxxn. 27. Et illud
de Jud^is apud Prophetam: Defperavimus : Terem.
tusy pius, dr humilis, ita ut abbreviando dicere poflè- xviii. 12. J
■ jr quod devotio eft «fftftuspins & humilis. Q u i f - „ Sciverit igitur omnis homo, qui noverit compre-
quis errgtoó “pr,lfeennè^ c8ohgrn.ovv«eiriïi|t Jqi.uMidR efftt affeStuspius« &vt u._ ^hendi fub hoc difperßt fMerloi mente
mills, feiet utique quid eft devotio.
Et quoniavnfinis legis eft dilettio 1. T im .i.f .fecundum
Apoftolum, conformiter ad Chriftum.teftificantem, in
duobis mandatis dilebfionis tot a Lex pendet & Propheta.
Matth.xxn.40. Fuit opinio Celebris, quodTheologia
Chriftianorum magis eft affeétiva propriè, quàm fpeculativa,
vel prabbica.Non enim data eftLcxChriftiana,ut
hîc intelligamus D eum, fed ut captivemus omnem intel-
leUum in obfequium Chrifti. 2.Cor. x .f . Valet hæc confi-
deratio pro fimplicibus Chriftianis, 8c militât adversùs
lüperbos mente cordis fui, qui nihil credere volunt,
nifi priùs intelligant, quales erant Philofophi, quos
damnant Parifienfès Articuli. de errore quafi per omnia
, fpecialiter dum dicebant, quod nihil feit qui
Philofophiæ non ftuduit3 quod infuper non eft alia
félicitas hominüm, quàm ftudere Philofophiæ, 8c
quod non eft curandum de Fide. Procedit
dis fu i, quod ad mentis collebtionem unitivam necef-
faria eft devotio quarn defcripfimUs, q u x eft elevatio
mentis in Deum per pium & humilem ajfettum Fide
Spe, dr Charitate fubnixum.
Propterea quemeunque videris carentem iftis
die, quod difperlus eft mente cordis fui, quantum-
cunque fe Philofophum , vel Scholafticum Theo*'
logum efle ja&et. Die illud Job de ta li: si
cenderit in ccelum fuperbia ejui, & caput ejus nubes ten'-
gerif, quafi flerquilinium in fine perdetur ; & dicent
qui cumvidcrant: ubi eji! Quafi [omnium avolans
non invenietur, & tranfiet quafi vifio noBuma. Job.
x x . 6. 7. 8. Die quod eft lal infatuatum,
ejiciendum, & conculcandum. Secus verb, fi quem ag-
noverisinafl'edtu fuavem, pium, & humilem;. fiad
Deum cum fimplicitateFidei, Spei, &Charitatisele-
vatum, quamvis ifte fit fineliteris, fine Philofophia
rursus h^c confideratio contra fuperbos , folo n o - j) f/iinneo THThlewosrltolngtriMa5 . . tt-anll*i/s, utique coll„e jQb tu s, 08_c un:i tu*s ef„t
mine, 8c vanitate Theologos, qui ftudent folumut mente cordis fui. Quid igitur? Vana eft Philofolciant,
vel fciantur3 nihil verbtrajiciantadaffebtum,
nihil ad mores, 8c virtutes. Et cum dicit etiam G en-
tilis Philofophus : Inquirimus quid fit virtus , non ut
feiamus, fed ut boni efficiamur. ■
Cognovimus proh doloiyaliquos, quibus omnis doc-
trina mifeens cum fpeculativa pietatem Fidei ad effec-
tum reddebatur gravis, molefta, naufeans, 8c one-
rofa, ita ut Dobtores devotos deriderent ut idiotas, Sc
vetulas, quales Hint apud tales Gregorius, Bernardus 3
immo damnata arrogantia, 8c amentia ! Auguftinus
Tomi i y . Pars. I.
phia? Inutilis eft Theologià ? Vana prorsùs, inutilis
& noxia habend, fi noncomes affherit devotio, aux
pius eft & humihs affeftus ; qua comité poterit ad
intelligentias plurimas evehi, quas non habebit de
lege communi fimplex Chriftianus.
Poterit infuper talis efle utilis in doiärina, quâ
Fides faluberrima gignitur, nutritur, defendi-
tur , roboratur. Vtilit prætereà, ficut dicit A-
poftolus, ad arguendum. z. Timoth. in. id. Proin-
de devotio fola non fufficit ad explicationem
Y fui