T R A C T A T U S
T E R T I U S
. D R A M A T I C U S
I N •
C A N T I C O m a r i .«
D E R E S P E C T IO N E H U M IL IT A T IS SIDE
Ter Notulas centum viginti.
P R I M A N O T U L A .
QZJ I A refpexit hum Uit at em ancill* fua. Luc.
ï- 48- I I .
Difcipulus. Hïc fumus, hic protinus abfol-
venda eft quaeftio altera die propofita ; fed dilata: Cur
beata Mater caufam magnificationis Domini cum ex-
ultatione fpiritus in Deo falutari fuo , cecinit efle re-
fpêdtionem humilitatis fua: a Domino. Exultavit
( inquit,) fpiritus meus in Deo falutari meo. Luc. 1 .47.
E t tanquam ratio qusereretur ab ea, möx fubjungit :
Ouia refpexit humilitatem ancilla Ju*. ^.48.
Ma*ijler. Docfcam formas quasltionem, cui nequit
perfedtè dari ratio, five refponfio, nifi decifum fue-
rit qualis fit oculus fponfi quo refpexit fponfam qua:
fe ancillam humilem nominat.
Difcipulus. Confentio. Fiat hoe prius notum, fimi-
liter & quod eft objectum fuum.
Mwijler. Oculus vulnerans fponfam oculus eft a-
moris, quo nullus acutior, nullus penetrabilior, nullus
ad intimi cordis vulnerationem efficacior dici poteft:
Fulnerafti cor mem» ( ait fponfa) in uno oculorum tuo-
rum. Cant.iv.p. Non aliter eft de oculo fponfi re-
fpcélu fponfie. Qtiia refpedtus amorofus fponfi fauciat
fponfam, ut exclamet, vulneratacharitate ego fum, vel
amore langueo. Cant.n.f. Hoe eft pracipuum in fponfa,
vel in fponfo membrum. Undè fponfus cum laudaret
fponfie pulchritudinem , d ic it : Quam pulchra es arnica
mea, quam pulchra. Cant. ïv. 1. Mox fubjungit :
Oculi tui columbarum. Et quid per columbam intel-
ligis , fi non amorem fimplicem ? In columba enim
Spiritus fanótus, cui appropriatur amor , fiepius ap-
paruit. Sic poftmodüm fponfa infinuans filiabusje-
rufiilem pulchritudinem diledti fui , comparationem
pofuiteamdem,dicens : Oculi ejus ficut columba defuper
rivulos aquarum, qua laSlefunt lot*, & rejident fuper fluenta
plenijfima. Cant.v. 1 z.Hinc eft illa duorum mutua poftu-
m videri fcilicet, 8c videre. Audiamus modum.
Sanèdiledta nuper confopita inter brachia fponfi , qui
adjuraverat filiasjerufalem per capreas, cervofque cam-
porum , eo quod funt animalia fatis alacria , munda-
que, 8c folitudinis arnica, perfpicaciumque oculorum.
Adjuraverat, inquam, ne fufcitarent, neque evigila-
rent diledtam , donee ipfa vellet. Tune velut elapfus
ad horam dilectus regreditur, arderfs videre fponlam,
8c alloqui j quod latere non potuit fponfam, cujus per
amorem corevigilat. Exilit igitur^ Sc dicit: Foxdi-
letli mei. Cant. ix. 8. haec eft vox amici-mei. Con-
verfis confeftim oculis exdamat : Ecce ipfe venit fallens
in montibus ,& tranfiliens colles. E t cur , obfecro,
fiilit 8c tranfilit, nifi zelo fponfa: videnda: totus rapitur
atque tripudiat ad fimilitudinem' caprea:, hinnulique
cervorum, lafciviens,alacris,8cjocundus. Nihilominüs
tanquam zelotypus explorator, 8c verecundus amator
non irrumpit cubiculum fponfie, fed Jlat pojl pariétem,
refpiciens per fineftram , profpiciens per cancellos f . 9.
. Denique blanditur, dicens: Surge, propera , arnica
mea, colomba mea, formofa me a dr veni. Jr. 10., Sequi-
tur poft verni temporis gratam delcriptionem, quae
novam fignat gratiarum infufionem, adverfitate de-
pulfa: OJtende mihi faciem tuam. Sonet vox tuain auri-
busmeis: vox enim tua dulcis, & facies tua decor a . 14.
Difcipulus. Perfpicuum fecifti defiderium quod ha-
bent in Canticis fponfus 8c fponfa fe videndi, quo-
A niam vifio nuncius eft prsecipuus amoris cordialis.
Ubi eft amor, ibi eft oculus. Nihil amore amabilius.
Dabo tibi ( dicit Seneca ) poculum amatoriumfine her bis,
abfqueveneficiis. Sivisamari, ama. Hoc in amatoribus
etiam foetidiflimis locum habet, quanto efficacius in
pulcherrimis.
Magijler. Hic refpebtus Dei Mariam humilem jure
traxit ad amorem fuum, ut tota nedum gauderet „
fed prse amoris magnitiidirie fpiritualiter exultaret, id
e ft, extra fe faltaret in diledtum. Hic etiam relpebtus
corporalis in infantulo Jefu folabatur omnes illiuspe-
regrinationis laboriofiflima: dolores, 8canguftias. Sic
in pueritia, lie in adolelcentia, donee in cruce vidit
extenfum, quie vifa eft femel ab eodem, unde per-
tranfit gladius acerbiflimae paflionis amorofiflimum
„ cor utriufque. Penfent amicorum corda quam in to-
15 lerabiliter anxius fuit hic refpedtus , qui dici nequit
verbis 5 neque feriptis inferi.
Difcipulus. Super eft verb declarandum quid, vel
quale fit amoris objedtum.
Magijler. Videor mihi fas dicere, quod pulchri-
tudo, vel pulchrum: nihil enim amatur fub ratione
turpitudinis , fed tantummoao fub ratione pulchri-
tudinis 8c pulchri , velfpeciofi, vel formofi. Hinc
didtum eft de fapientia, quod pulchritudinem illms ad-
mirabitur oculus.
f Dijcipulus. Nunquid diverfa, vel adverfit eft pro-
pofitio tam Philofophis,quamTheologis,poneritibus
bonum efle, quod oninia appetunt; 8c ita ratio boni,
velappetibilis, eftamoris objebbum.
Magijler. Multa: funtrationesappetibilitatis, qux
in unam conveniunt pulchritudinis, ficut 8c boni, 8c
finis ^ 8c convenientis, vel perfebti, vel beatitudinis
! rationem. *
Difcipulus. Expone confequenter, qua: eft ratio pulchritudinis,
vel pulchri?
Magijler.t Pulchritudo fecundum Auguftinum eft*-
qualitas numerofa.
Difcipulus. Eft igitur pulchritudo in fob quantitat
e , cum numerus fit fpecies quantitatis.
Magijler. Accipitur ha:c qualitas nedum ex ratione
molis corporalis, fed perfe&ionis fpiritualis. Similiter
numerus non pro quantitate difereta realiter,
fed formaliter fecundum aliquos. Sed vel probabiliiis
fecundum alios,folius rationis,qualis in Deo perfonifque
divinis invenitur j quia alia ratione, 8c idea conditus
eft homo, aliaequus, fecundum Auguftinum, 8c hoc
fecundum modum intelligendi divinam eflentiam, per
relationem ad creaturas , five fit ifte modus intelli-?
gendi in intellebtu divino , five fit folum in intellec
t Angelico.
Difcipulus. Sufficit ha:c tetigifle de divina pulchri-
tudine pro verificatione definitionis illius quod pulchritudo
eft aqualitas numerofa. N unc adapta pulchri-
tudines fponfi 8c fponfe , quales pofuit Salomon in
Canticis j fimul apertum faciens dedifferentiistalium
nominum , pulchrum , formofum, Juave} JpecioJum,
decorum. Rursus de nominibus fponfe, quod eft a-
mica, for or, columba, immaculata, tota pulchra , 8c ita
confequenter per lingula membra difeurre tam fponfi
, quam fponfe.
Magifter. ; Rem exigis qua: fua prolixitate fafti-
dium, vel fua brevitate poterit obfeuritatem afferre
nifi fortaflis invenirem compendium.
Difcipulus. Placet invenias.
Magifter. Ecce tot pra: manibus habentur expofitiones
nes Doblorum, tot fimilitudinum hic pofitarum, tot fit jam matrimonium confummatum. Aliquando dicitur
infuper diftinbtiones pro qualibet diótione magiftra- conjunx & nupta ; fed in fpe funt contracta Sponfa-
les, tot demùm quadruplices fenfus , Scripturarum lia à fpondeo, fpondes, quamvis unum quandoque recipia-
adaptationes ad diverfa fpiritualium genera nuptiarum. tur pro altero. Soror appellatur propter natur* confer-
Supponamus hæc omnia nobis , 8c pauculas de pul- mitatem, maxime poll Incarnationem. Aut fiad An-
chritudine fponfi, 8c fponfe3 8c D e i , 8c animæ fi- gelos quoque transferatur, diceretur naturae confer-*
militudines hîc pofitas elucidare curemus. Dicentes A mitas non univoca, nec penitùs æquivoca 5 fed ana-
in primis, quod fermofitas, & fpecioftas\, & pulchri- loga , propter fimilitudinem beatiflimæ Trininatis»
tudo, & decor frequenter accipiuntur fynonimè. N i- Undè nominatur etiam alibifilia, u tillic : P f x l iv ,
hilominùs pulchritudo ultra formofitatem dicere vide-
tur quandam coloris fuavitatem, cujus defeétus non
tollit formam : TSJigra fum, inquit fponfa, fsd formofa..
Gant. 1.4.
Décor autem refertur ad modum , 8c decentiam
geftûs , 8c ornatûs cu'rn quadam jocunditate , læti-
tia, vel alacritate vultûs , totiufque corporisgeftûs.
Porro fpeciofitas omnia fimul dicit, ut ibi : Specio-
Jùs forma pr* filijs hominum. Pfai. xliv 3. Et illud :
Species fPriamt digna eft Imperio. Exemplum in
imagine, cujus polfemus prima lineamenta confide-
rare, quod numerofa fit fub æquali proporcione formata
, 8c formofitas indè refultat. Confideremus fe-
cundo colores fuperinduétos accommode fingulis li-
neamentis, undè redditur pulchrior forma. Confide-
1 1. Audi, Jilia, 8C vide. E t : filia ferujalem , quia in-
habitatrix pacific* civitatis. Et filia Sion, propter fpccu-
lationem divinorum. Et filia Principis. Columba dicitur
propter inhabitant em in ipfa Spiritus Janet i plenitudmem.
Dilecla dicitur ultra amicam, quod fit amor ex eleftionc
genitus, vel nutritus,
Difcipulus. Redi nunc ad prius quantum , 8c de
membns fingulis.
tJMagifter. Redeo, proponens pro regula, vel clave
dicendorum , quod nihil in Canticis pofitis re-
peries , nifi quatentis facit ad pulchritudinem, 8c
confequenter ad amorem, fecundum alterum genus
caufe quadruplicis, efficicntis, mat erialis, formalis, dy
finalis. Non idcircb quifpiam erraverit, fi dixerit,
fubjebtum Canticorum efle, vel amorem pulchitudiremus
tertio in imagine vivente , alacritatem faciei, g n is , vel pulchrum amorem. Quodutique Sapientia
?<r n rn ln n im fetitiam . 8c decentiam . 8c in omni
vidit, quae duo conjunxit , dicens: Ego mater pulchra
dilectionis. Eccli. xxiv. 14. Protinus ergo, dum occu-
8c oculorum ,,geftu modeftiam. Sic ait Poëta de Venere pro Æ -
nea.
Et latos oculis afjlarat honores.
E t de vulgo : Cefte Dame eft de beau maintien, &
eft bien advenante, elle eft ftmple, & cope.
Notemus u ltra, quod pulchritudo’ pi&uræ, vel
imaginis refertur ad ipfam tabulam , quæ proindè
pulchra nominatur. Addamus prætereà , quod pulchritudo
maxime refertur ad exemplar, fi per omnia
conformis eft imago, vel exemplatum fuo exempla-
r i, fit licèt exemplar iftud turpidiffimum. Sic dici-
mus bufonis imaginem indè pulchram, fie bubonis,
8c vefpertilionis. Ecce, inquiunt, bufonem pulchr'e pi-
Bum. Patet proindè ratio, cur fimia dicitur turpiffi-
ma, cujus tamen figura proxima eft pulcherrimæfi-
gurarum, fcilicet humanæ. A t verb quia deficit ab
imitatione perfeéfca, reputatur indè turpior,qubimirit
tibi verbum aliquod in Canticis, fi non fonetpulchritudinem
in cortice tranflumptionis , decorti-
ca illud , vel enuclea , quoufque decor amabilis, 8c
amor decorus, pulcher, atque formofus emineat.
Difcipulus. Enitar. Sed quid ex iftis inferendum
cenfesj utrum cognitio Canticorum fit fpeculativa,
vel pra&ica.
Magijler. Torquet mukös diverfus pra£ticx 8c
fpeculativa: modus accipiendi.
Difcipulus. Da modum qui tibi probabilior appa-
ret.
M agifte rDefinit Ariftoteles intelleblum fpecula-
tivum, quod eft folum refpebfcu veri , ut verum eft.
Intelledtus vero pradticus dicitur confefle fe habens
appetitui, id eft, conformis , 8c protenfus in appe-
titum, cujus objedtum eft non folqm verum fub ra-
^ tione veriv fed fub. ratione boni. Deindeconcludit,
tatione videbatur proximior. Qiiibus ita notatis de C quod Metaphyficaeft.tantum fpeculativa Ars autem *
pulchritudine generaliter,facilis eft applicatio ad pul- 8c prudentia, ^int pradtics , quiä refpiciunt volun-
chritudinem animae rationalis fpiritualis, quae imago ^ ....... •
eft benedidliflim« Trinjtatis , in qua potentfe tres
principales anima:, fcilicet memoria , intelligentia,
8c voluntas, funt tanquäm lineamenta , qualia funt
indelebiliter imprefl’a , nec tolluntur etiam à damna-
tis. Ceterum dona gratiarum variarum , virtutum,
Donorum, Beatitudinum, funt ficut colores fuperin-
dudti. Rursus operationes indè provenientes decorem
fuperaddunt. Tandem in omni pulchritudine fpiri-
tuali, tantb beatæ Trinitatis imago formofior eft, 8c
pulchrior, 8c habéns plus decoris, quantb reperitur
fuo exemplari, fcilicet eidem beatæ Trinitati con-
formior. Ex adverfo autem de turprtudine , defor-
mitate, defpedbu, dedecore conftat fentiendum.
Difcipulus. Naturam pulchritudinis ad oculum ( ficut
dicitur ) oftendifti , 8c quià turpis eft pars quæ
tatem refpedtu fadtibilium , vel agibilium,, nec fi-
ftunt in intelledtiva cognitione foiâ. Sed Theologia
ferutatur profundiùs , quæ fupremam feientiarum
feipiam aflèrit, 8c in Dei diledlione fuper omnia fi-
nem fuum ftatuit. Nam finis legis eft dileBio. 1 .Tim.r.r.
Et ideo fané dèbuerat confentire de Metaphyfica Phi-
lofophus, quod non in 'rliJ . . . co^gn itione nuda xp rim. æ_ _ca_u_i_æ
fiftebat, fed ad ejus diledfcionem extendebatur -, a-
lioquin deformabat pulchritudinem Mctaphyficæ
caudam ejus pulcherrimam, quæ eft finis divinæ di-
ledtionis evellendo. Datus quoque fuifl’et ni reprobum
fenfum , qui cùm Deum cognoviflèt, non ficut Dcum
glorificaflet, nec amaflet, nec gratias egiflet. D icit
tamen in Ethicis de contemplatione fèlici, quod
videtur Dei efle amantiflîmus, quià cognitionem e-
jus defiderat. Qualiter , oro , fieret 8c conjundlio
fuo toti non congruit, pulchritudoque totius ex uni- D optima: potentiæ rationalis cum optimo objedto Deo
verfa partium multitudine confurgit, reftat expone-
re pulchritudines membrorum fingulorum. Sedan-
tea diflere omnium diftindtiones vocabulorum, arnica,
fponfa, Joror, columba, dileBa , quoniam de aliis
anima: nominibus fatis conftat ex pra:miflis, ut quod
eft Jheciofky formofa, tota pulchra & immaculata: quia
bene colorata, 8c munda per omnia.
Magifter. sMmica dicitur ex mutua communicatio-
ne fecretomm, quafi animi cuftos, vel altera mea, cuius
eft idem velle, & idem nolb cum amico. Sponfit dicitur
propter fpcm foecunditatis prolis, ut fint unum prin-
cipium in produBione & educations filiorum ; non quod
Tomi IF. Pars. I.
percontemplationem, finon inde diledlio Scdeledta*
tio fequeretur, vel fi obfifteret perverfitas voluntatis.
Vocant aliqui Theologiam noftram , nec pure
fpeculativam, nec omnino pradlicam, fed affcdtivam-
quod epitheton aptiflime nofeitur Theologi^ myfti-
cae convenire.
Difcipulus. Perfpicuum eft illud quod loqueris
nec a Philofopho negandum , qui dixifle legitur :
Invent te primam caufam , fac me tibi placentem.
Verum quid inde vis concludere, manifefta.
Magifter. Concludo , quod vel Meraphyfica eft
pradtica feientia, vel quod nonomnis intelledfuspro