6° 7-
cùm primum voluptas otiofâ, 8c acediofa, eos am-
plexa eft, perdiderunt cor,6c fortitudinem omnem.
Sed etiam Dominæ, 8c Matrorçæ omnes, quantum-
cunqiie benè honoratæ , fæpius ftatum fuum amit-
tunt, 8tvitam. Semiramis, Cleopatra, Rofemun-
da , Medea Bruchildis Franciæ Regina, 6c aliæ fine
numéro Dominæ funt in exemplum. Princeps quibrofuo,
6c Valerius, decern homines armati vince-
rent centum, 6c centum luperarent millia. Omitto
Epaminundae contra Xerxem hiftorias , 6c aliorum
plurium. Ideo dicebat Scipio Africanus, quod bellum
incipiendum eft minime ab eo qui taliter rem
ordinäre nefeit, ut aliquid melius, five prasrogativam
majorem , quam inimici fui habeat > aut fi necefiitas
dam Romanus audivit quoflam Athenienfes P h i - , non cogat , ad defenfionem feftinantem compellat.
- - - . -n • \ jj£c reprehendendi funt hi qui parvipendunt , ut
nobiles pueri e Libris, aut ex dobtis addifeant Hiftorias,
aut pradiorum Chronicas. Mihi quidem vide-
tur, nullum debere efle Principem, aut aliorum Dominum
, qui non pro fe , fuifque filiis Librum de re-
gimine Principum, aut aliquem confimilem, in ufu,
6c manibus familiariter haberet.
lolbphos earn dobtrinam dare ut voluptatem omnes
fequerentur j quod ille vehenienter admiratus e ft,
6c omnibus adverfariis Romanorum earn dobh'inam
eft imprecatus. Qua de caufa ? • Quia feiebat, mox
eos debiles futuros, 6c faftidiofos , facillimeque eos
fuperari pofle. Sed delebhitio voluptuofa ut magis at-
trahat, 6c decipiat, fecit taliter, ut boni umbram la-
tenterinduat. PropterDeumoro,Ingenui viri, noli-
liter fidere. Dicit Juvenalis, nihil in divite fecretum
efle.
Secret um divitis nnllttm ejje put es.
Confeftim omnia feiuntur, omnia his plena flint.
Exemplum de Mida , quern ejus famulus alininas
aures habere celare non potuit. Experientia docet ,
fervitores omnia di cere quæ ab êis petuntur 5 immo
verb fi nullus eos audire vellet. Eft mala eorum conditio,
libenter detràhere. Eft id per quodvolunt ag-
nofei Dominis efle pioximi, 6c faciunt quandoque
eorum fervitores quemadmodum A&æon corrofus,
6c dilaniatus à fuis eft e-ambus , quamvis proprius eorum
effet magifter. . Eft etiam de malo homine in
altum ftatum elevâto ficut de homine , qui fealas
afeendit altas, mitram gerens in capite j quanto plus
cognofcitur , tanto magis ab omnibus digito often-
ditur, 8c irridetur , 6c venit mox in Sardanapali e-
xçmplum, qui propter tales voluptates Regno priva-
tus eft per Præpofiti lui invidiam, qui eum delitiosè
nimis inter feminas viderat converfari. Proptereà
dicit Ariftoteles, cautelam d. ndo tyranno, ut faélum
fuum continuet,ne fe deleélationi voluptuofæ dedat :
aliter enim continué flocci penderetur. Etfumemus
aliquas confiderationes contra delebtationem volup-
tuofam pro fortitudine 6c conftantia in militibus,
Conjîderatio Secunda.
î y f IL i T a R i s ftatus in frugalitate confervetur, om-
■*■*■■■ nis in omnibus hoc eft dibtum, menfiira, 6c me*
diocritas abfque luxu, 6c fuperfluitate, fit in vino, fer-
culis 6c veftimentis quæ poflùnt vertere corpus, 6c
animum ad lafeiviam , pigritiara , 6c delebtationem
voluptuofam: qui fe adeb vino, aut cibisreplet, ut
vacillet, aut in lutum cadat, quomodo firmus eflet
B contra lanceam, aut mucronem : qui ad dulcem unius
cicadæ fonum evigilare vult} quid faciet ad horribi-
lem unius tubæ fonitum ? Si tunica ad duos pedes poft
fe in terra trahatur, 6c manicæ à finiftris amplæ fint
equi quoque ipfi dimidii pedis fint longitudinis, quid
proderit omne illud ad vigorosè hoftes perfequendos?
Dicebat Marius , quod taies parvæ munditiæ , 6c
fuperfluitates Dominabus , 6c Domicellis con-
gruunt.j pondera verb 6c labores , viris. Auguftus
Cæfàr, Carolus Magnus, Ca to, Fabritius, 6cmulti
alii probati viri valdè fobrii fuere, tam domi,
quàm in bello, in tantum, ut eorum aliqui non nifi
eundo, 6c redeundomanducarent, panem quidem
manu geftantes : non aflidebant tribus horis men-
fæ, nec exquifitè præparata manducabant. Princeps
quidam Romanus , Metellus nomine , cum contra
Jugurtam effet pugnaturus , éxpulit domo aquarum
latores, 6c prohibuit ne quicquam cobli venderetur,
ioquendo aliqualiterficutClericusdearmis, exle&u- præcepitque unicuique militi, ut fine famulo effet,
.0 ' Rr oii/^irn nnriîi«; *inàm ner exDerientiam. fine equo, fuum quoque ra; & auditu potius qüam perexpçrientiam. cibum , 6c arma ipfc
Conjîderatio Prima.
MI l i t e s exercitati fint 6c inftru&i äjuventute
fua in pcenis, 6c laboribus, 6c bellandi exercitiis,
tam per experientiam, quam per fcientiam Chronica-
rum, Hiftoriarum, praxlara veterum facinora. Siju-
ventus delicate fuerit enutrita, quid in fene&ute faciet?
Manus molles 6c teneras difficulter tenent gla-
dium, 6c caput comptum ac calamiftratum malègerit
galeam. Saiil, Gedeon, David, C y ru s, Alexander,
8calii probati, 6c validi laboriofiflimamha-
buerunt juventutem , ut per hoe magis exercitati,
& in armis effent valentiores; Ad quod utiliflimaeft
confuetudo ä juventute, adeb qubd ob talia in laboribus
exercitia evenit qubd homines rurales, 8cpa-
aut opiliones , funt nonnunquam in prseliis
portaret. Claufit caftra , 6c exercitum fuum foflis,
veluti fi jam Jugurta praefens fo re t , propter quod
viblores extiterunt. Non trahebant poft fe tres aut
quatuorSaumarios, feuquadrigasonuftastunicis, ori-
namentis , tapetis, caligis, calceis, fubtentoriis te-
lis. Non ferebantur polt eos ferrei furni aut ftanneas
fornaces, ut parvas facerent paftas, aut placentas}
tale onus quid valet nifi ad impediendam celeritatem,
feu feftinationem. Et optimum lucrum eft inimi-
cos aggredi, 6c adoriri improvifos: ibimus ad fecuros.
Julius Cadar, 6c bonus ifteftabularii Comes duGues-
clin cognominatus, lucrabatur omnia per iftam celeritatem.
Sed excrcitus aliquis portans farcinas, 8c
pondera fua inftar teftitudinis, aut tortufie, quomo-
do feftinaret ?
gani , lu n t iiom n u iq u a u j m pitcmj, Conjideratio Tertia.
plerifque militaribus fortiores. Proptereä accidebat,
ut Romani vocarent aliquem ab aratro , qui eorum D T N militari ftatu-, ante omnia difeiplina fervetur.
eflet Imperator: bene quoque illis contingebat. De Generatur per difeiplinam Principi, aut Capitaneo
hoc loquitur Vegetius, 6c Valerius. Per quod apparet
qubd tales homines non funt omninb ä pulchris bel-
lorum facinoribus repellendi, quodque juventus non
lorum i --------- 1 -, .. - q-,-
debet otio effe dedita , aut delitns affluens.
H Bonas
M H inftruftiones in antiquorum fa£tis audaciam
generant. ' Faciliuique fit quod quis feit bené fe
didicifle. Nos feimus, quod per unum ftratagéma,
hoc eft, per .unam belli cautelam, ficut per unum fo-
phifma in Logica, aut per unam inventionem feu ordi-
nationemfubtilem, de quibus loquitur Fronttnus in Liobedientia
, abfque h oc, ut quifque proprium velit
fequi defiderium , aut dele&ationem voluptuofam.
Saîuftius quærit, quam ob caufam Romani mundi
Monarchiam conquifierint ? Per fortitudinem? Non:
nam ut dicitur, Galli fortiores fuerunt, 6c in militia
magis exercitati. Per audaciam ? Non : quia
Romani fuerunt timidiffimi, plufquam alii. Con-
cludit ergo, qubd id eis dedit militaris difeiplina. Ta-
lis, inquam, erat difeiplina, ut fæpiùs hic puniretur qui
Capitaneo fuo minus obediret, quàm qui adinimicos
con-
■ confugeret. Pofthumius Torquatus proprium occi-
dit filium, eb qubd contra prceceptum ejus duellum
fufeeperatbeontra Gallüm quendam, fblus contra fb-
.lum ;,' ri quamvis eum fuperaffet. Similiter alius quidam
Poftliumius filio fuo fecit. Nohne Saiil proprium
filium fuum Jonatham occjderè voluit, ideb
qubd .contra Ediblüm.fuum (quad.tarnen non audiemortem
, qubd funt mille, 6c mille , 6c plufquam
decem millia qui, per hoc Regnum, pejora quàm dixi,
{èntiunt, 6c fenferunt.
Provifio moralis fuper illo quod dibbum eft. Al-
tiflîmi 6c excellentes Domini, ad hæc verba nobile
veftrum cor penitùs benignum, non dubito adeom-
paffionem jure optimo verfum, 6c affebtum elfe. O
rat Jonathas) pauxillum mellis gijftavitr Timeo, neA Deus, quid contingerct, fi oculis intuereminihorri
.-..ISA biliflima, 6c crudeliffima fàcla, eo quo fiunt modo }
non credendum e f t , quin feftinantimmè, antequam
unquàm fomnum altum caperetis in lebto, de reme-
dio provideretis. Hæc incommoda non fiunt veftris
juffis, fcio } fed non fufficit erga Deum , 6c ratio-
nem. Parcite, fi libéré loquor 5 non fufficit, inquam,
nifi hos malefaétores realiter, efficacitér , 6c de fa-
6to impediveritis. Quidam benè dicûnt famulisfuis,
cum de eis fiunt querimoniæ, nihil attuleris} fed in-
teriiis aut in occulto alia verba dicent : rape omnia.
Heu qualis fervitus eft fubje&orum aliorum, fi hæc
fit libeftas. Ubieftpulcher ille Regis titulus: R e x
Francorum ? Multis in locis hujufmodi titulus , ut
mihi apparet, deletus eft. Sblet dici de quibufdam
patriis per tyrannos^ubernatis, qubd opprimant, 6C
iubje£los eorum explument 5 fed refiduum fecurum
g eft, 6c benè fervatum, taliter ut nemo fit qui fub capitis
poena pullum , aut gallinam unicam auderet au-
ferrc. Nunquid res tolerabilior eft fubjeélis, quàm cum
nihil tutumeft, nec in corpore, nec in bonis . nec
in confcientia -; quia timida cura , tremebunaus timor
rne fpolientur per Principes , aut armigeros,
eos afficit graviffimo , impatientiffimo , 6c doloro-
fb tormento, ut noftro tempore plus fint qui defpe-
rarint, öe fefeocciderint. Deus ! Qualis horror feoc-
çiderunt, unus per fufpendium, alius per fubmerfio-
nem, alius cultrp cor fuum perforando. Heu quid
refpondere poterunt in diftri&o Dei Judicio hi qui
perditionis talis Chriftianorum in corpore, 6c, quod
pejus eft, in anima ( nifi Deus fuam eis impartitus
eft mifericordiam) occafionem dederunt ? Si Deus
hismiferieprdiam non impartiatur, qui mifericordiam
non fecerint ? Quälern rigorem his oftendet qui ta»
lem prbcuiaverunt crudelitatem ? Tueanon agismajnultb
aliter. ^pud. Gallos fit difeiplina fervata, immo
verb devaftata. Cleicus Lacedtemoniorum Dux,
cum. bejlum in ire t,:fuisdicebat: Plttstimete, inquit,
Capitjmei^m veftr.tim , cjiuim vejlros inimicos. Et re-
vera exercitus fine obedientia , quantumcunqUe co-
piolus,. iion. eft. nifi turba-quxdam hominum ad mortem
, 6c omnem occifionem deditorum, quemadmodum
oves fine ordine 6c paftore.
Conjideratio Quarta.
A D auferendam omnem ftatus militaris occafio-
nem ne fe delectation; voluptuofie-jungat j ar?
migeri;, 6c ftlpendiarii fua recipiant falaria, ut bene
fatisfacere poflint pro his qua: ab aliis accipiunt.
Hoc enim eft fanCti Joannis Baptifta praceptum.
Content i , .inquit, efiote Jhpendus veftris , & neminem
concutiatis.Luc. 111. 14. Si perfolutio deficiat armige-
ris , fi nihil folverint } fe deperfolutione excufa-
bunt , expoliabunt, 6c furabuntur , maximo cum
detrimento ., a pauperibus 1 hominibus. : De alte-
rius corio largas corrigise. Deinde eos invadityolup-
xuofa deleCtatio. Sed quid accidit pauperi populo ?
ut ante eos fugiant necefle:eft, quemadmodum oves
coram lupis. Nonne.melius eflet populo abfque de-
fenfione efle,. quam tales habere protebtores, .immo
expoliatores ? ProfeCtb non eft lingua qua fufficiat
miferrimam hujus negotii deferibere indignitatem.
Supplico, ut benignifljmus, 6c. piiflimus vefter animus
peragat in mifericordia , 6c compaflione hoc
quod nunquam quibufeunque verbis aut lamentatio-
ne, exponipoflet. Heu mfler aliquis homo, fi etiam
fatisfecerittaxze fu^jfuze impofitioni,fu£e quarto tem1pe
r f al ve-n--d--a-s-,. -A--n--n--o-- e--x--a--6.t--i-o-n--iJ,c--a-l-c-a--r-i-b--u--s--.-R- e7g0i is’,c—in _( 5tu- p ", I ----- ----------- - . » UVHUUI1 « g U UIA*
ræReginæ, theloneis adfluvios folvendis,& quibufeun- ^ la } verum eft : fed ea fieri permittis , 6c iùffers.
que aliis exabtionibus, parum illi remanebit rnihilomi’
niis reftat adhuc alia exaCtio. Vendent enim fatellites
arripientes ollas , 6c patellas : mifer homo nihil ha-
bebit ad.manducandum, nifi fortaflis modicum fili-
ginis, authQrdei. Mifella uxor audietquatuor, aut
quinque. parvos pueros apud furnum, fi furnus adfit
calidus , qui quærent panem , clamabunt ut rabidi
præ fame. Mifera mulier nihil habebit quod dentes
eorum conterant, nifi fit paululum panis habentisfa-
lem. Sufficere profebto deberet hæc miferia , fed
venient raptores, omniaque quæ invenient rapient,
fortaflis unam gallinam, aut quatuor pullos ejus, quæ
egena uxor nutiierat vendenda, ut reliquum exabtio-
nis poflet perfolvere, aut aliquam aliam exaétionem
fuperventuram , omnia capientur , 8c abfumentur.
Quærite quis folvet ? Et fi v ir, aut uxor aliquid di-
xerint, vilipendentur, arguentur, 6cinjuriisafficien-
Sic Deus judicabit juftè contrà t e , 6c dicet : non
te puniam, fed infernales diaboli te cruciabunt,
eos ego non impediam, quia malum pro te eflet.
Nunquidmirabile eft, quomodo homines, qui nihil
Fidei, nihil Leg is, 6c nihil confçientiæhabent, non
cogitant, qualem abfolutionem habere, aut qualem fa-
tisfàétionem fàcere in prædiétis poffent cafibus. Non
eft adeo fapiens Confeflor, quin quandoque dubitet
dc hujus rei exitu-. Deus provideat. Non dimittitur
peccatum nifi reftituatttr ablatum. Neceffe eft reftitue-
re , aut perdere : quod Samuel verbo 6c faClo de-
monftravit evidenter. Hîc fundo , 6c fumo duas
fa&as petitiones} unam pro confervatione ftatus Rè-
g ii, 6c alteram pro defendenda contra inimicos Regnj
Juftitia. Si Regi fint pauperes 6c pauci fubjeSi,
quid fibi proderit dominium in fubjeaos? E t fubje-
ä:i quid profunt, nifi ut R e x 6c ipfi vivant juftè.
tur. Quid fi jure eorum velint profequi perfolutio- In mult itu dine populi dignitas Regis. Prov. xiv. 28.
nem , dietas amittent fuas, 6c duplum debiti expo-j-j Quantas familias exiftimatis Regnum hoc reliquifle
, 6c finaliter nihil obtinebunt, nifi fortaflis fche- per talia opprobria ? Quantæ mortalitates in filios ,
dulam unam continentem, quod tanta fumma debe-
tur tali. Ita dicit alius,- 6c debebitur. Quid vobisvi-
detur , poteftne pejus bono. illi homini contingere?.
Certè adhuc :reftat gravius : verberabunt armigeri,
nec contenti funt nihil capere ubi nihil eft , fed minas
injicient verbis , 8c opere, \ irum cum .muliere
percutient, aut domum igneconfumunt, nifi eorum
locuios repleant, 6c peçuniam extorquent quacun-
que injuria, nifi etiam vina 6c cibosminiftrent. Ta-
ceo de uxorum, 6c viduarum oppreffione. Videre-
tur fortaflis parum, eo quod fblo de uno homine fer-
naonem feci. Crédité , Domini, adeo certè ficut
Tomi IF . Pars /1.
viros , . 6c beftias accidemnt propter nutrimenti ca-
rentiam. Ea qua: laboranda 6c colendaeflent, abfque
labore 6c cultura dimittuntur. Miferum eft ea cog-
riofeere : pauperes enim non habent unde feminent,
aut nec equos , nec boves habere audent propter
Principum 6c armigerorum timorem j aut ad labo-
xem parum afficiuntur , quoniam. eis nihil relinqui-
tur } nec filiis eorum per quos antiqui jam parentes
fuftentari, 6c adjuvari deberent : continuo abeunt.
Malumus, inquiunt, tempus terere fruftra qudm abfque
fru£tu laborare : neceffe eft interdum homines
lenio confe6tos aratrum trahere , cum potius re-
Q.q quiem