8 n
Efficiens caufa fecunda libera libertate arbitrii
qualis ell anima rationalis, eft cauia ieipfam movens
6c determinans in adbibus fuis contradicborie libens.
N e c determinatur ab objedbo, nec a Deo-, quia fic
earn inftituit, ut earn proprios motus agere finat j 6c
clefiam, quàm ad peccatorum temiffionem} propte-
rea jungi poteft cum utroque.
Deus voluit ut plus auxilio gratiæ fupernaturalis
inniteremur, quàm fubfidiis influentiæ naturalis cceli
vel ftellarum. Ided non multa fuper his in antiqu*
ad hoc influât iibi & coagat., & libertas fua fufficit A vel Evangelic» Lege nobis dedit.
fibi ad {hum curium. Et ad finem poteft diccre il-
lud Satyrici: Sic in h , fa j«bio '■ fi‘ fro ™i,me mlKn~
Efficiens caufa fecunda folùm inftrumentalis fequi-
tur influxum caufe principalis. Proptereà efficiens
caufa inftrumentalis videtur alfumi polfe à Deo ad
cvcationem , led non poteft fibi communicari talis
potentia primitive ôc ex fe$ quia répugnât ratio cauæ
Efficiens caufa virtualis, fecundùm habitus inffifos
fupernaturaliter aut naturaliter acquifitos , agit qui-
dem neceffitate naturæ, fed apphcatur a principio li-
bero quod eftDeus: 8cà libero arbitrio in holmne,
Deus voluit ut ad obediendum fibimeritoric, ne-
dum fecundüm voluntatem, fed&fecundum intell?-
Éfcum, captivaremus omnem intelledtum in obfequium _
Chrifti, & hoe potiflimè in Fide & cultu benedidti
Euchariftite Sacramenti.
Deus voluit ut in omni quseftione Legis fuse plus va-
lerét au&oritas fua quam aliaqusevis ratiocinationum
vivacitas; atque fu fficerct pro ratione potdbs facien-
tis & mbentis au&oritas , dum cathólicè diceretur:
Magifter ita dich, exemplo difcipulorum Pithago-
r x , quibus non licebat per quinquennium aliquid in-
quirere prater id: an Magifter hocdixilTet. Voluit
denique ut obfervaretur illa fententia: Qnicqmd agat
ad Contrarios a&us, pro voluntate dirigentis , ut adftfitpienter agas, & refptce finem. Quia rerum exitus &
dare nunc eleemofynam, vel non dare. I fines fapientiasmetitur, qua: attsngu c'.eemoly.i^BB . afine ufipue ad /?.
Efficiens caufa prima principahor eft & admirabt-
lior, dùm agit in fuas creaturas lecundum potentiam
obedibilem , quàm dùm agit fecundùm potentiam
paffivam hatutaliter inditam. Nihilommus creatio
lecundum potentiam abfolutam atteftatur majori potential
, quam operatio, fecundùm potentiam obedibilem
qualis eft tranflubftantiatio panis in Corpus
Chrifti.
nem fort iter. Sap. vnl. I. In cUjhs mantt funt Qrnr.es
fines terra. Pf. xciv. 4. Quorum finium duo con-
ftituerunt duas civitates, unam Babylonis, alteram
Dei.
In feptim, fpecialiter de fine , per ordinem ad
huchanflisc Sacramentum.
Hk fiexto, de fine , per confiderationem divime
providentite circa generis humani Reli-
gionem & falutem.
DE u s fua providentia non fruftra conftituit in £
principio ereare coelum Sc terram , Sc omnia
qua: 10 eis funt. -Sumitur ratio ex parte finis} quia
cum voluerit Deus manifeftare potentiam aetemita-
tis fuse, Sc eminentiam majeftatis fuper omne crea-
bile, voluit mundum non ab arterno producere, tie
videri poifetin teternitate creatura fuo pareffe Crea-
tori. . .
Deus non minus liberè agit modo qliam dum pro-
duxit primo mundum j 6c ita pofl'et modo creare novum
ficut tunc ab initio, mutatione in eo nulla fa-
&a , quia ftabilis manens, dat cundba moveri: hie
eft lapfus Philofophorum 6c fapientium hujus
mundi.
Deus ad oftenfionem fuse libertatis voluit referva-
re produdbionem miraculoforum effedbuum praster fo-
litum nature curfum, non contraj & hoc in confu-
tationem ftultè philofophantium, talem potentiam a
Deo tollentium.
Deus ftcut non conftituit vane omnes filios homi-
num, fic voluit eis dare media pro confecutione finis
ultimi fui, quod ipfe eft.-
Deus ficut inftituit hominem ad finem fupernatu-
ralem j fic adjutoria fibi fupernaturalia condonavit.
.-Eft autem finis fupernaturalis ultra & fupra cetera
viventia, ut apprehendat Sc capiat Deum obje-
ftabiliter per memoriam , intelledtum 6c volunta-
tem.
Deus voluit ut eflet aliqua communitas hominum
obediens Leg i fuae , 6c hanc nominamus Ecclefiam
Catholicam, de qua in Symbolo: Et mam fahttam
Catholic am Ecclefiam. Nam non eft alia ad quam ire
debeamus. Patet difeurrendo ficut Petrus refpondit:
Domme ad quern ibimus? Joan. vi. 6p.
Deus voluit ut fifcut eft una Fides 6c unus Domi-
nus, fic efiêt unum Baptifma , 6c univerfaliter una
Communio San&orum ideft Sacramentorum. Inter
quae nimirüm ponitur Euchariftia, quae antonamati-
cè Communio nominatur, quae fpeclat tam ad Ec -
S U mitu r ex fine ratio inftitutionis Sacramenti
Euchariftiae. Primo, ad oftenfionem fuperadmirabi-
lem per excefium charitatis divine 6c dignationis ad
homines. E t hoc propter nimiam char it atom <jud dile-
xit nos, ficut dicit Apoftolus. Ephef. ii. 4.
Sumitur iterum ratio finis propter oftenfionem
incomprehenfibilis fapientis fuse, cujus non eft nu-
merus.
Sumitur iterum ratio finis ad manifeftationem di-
vinse pietatis 6c bonitatis, cujus majeftas ita eftincli-
nata, ut acciperet fervi formam.
Sumitur 6c iterum ratio finis ad obedientiam , ut
in captivitatem redigatur omnis intelledlus in oble-
quium ChriftD
Sumitur praeterea ratio finis ad earpendum fru-
£lus fuaviftimos hujus Sacramenti qui funt in primis
tres principales. cJnus in Sacrificium oblationis.
Secundus in Sacramentum communionis. T e r -
tius in Viaticum refedfcionis. Primus quoad Deum.
Secundus quoad proximum. Tertius quoad feip-
fum.
Sumitur autem ratio finis quoad Viaticum refe-
dtionis propter tria fpecialiter j propter deperditi
reftaurationem , propter roborationem , 6c propter
augmentationem in fenlu 6c motu fpiritus no^
ftri.
Sumitur rursiim duplex ratio principalis ex fine.
D Unus finis e ft , ut caro ferviat fpiritui, liberataa lege
fomitis in toto vel in parte. Alter eft , ut fpiritus
6c mens in animse regno dominetur.
Sumitur proinde ratio finis ,ut Sacramentum Eucha-
riftiae deleftet 6c fatiet.
Sumitur amplius ratio finis in inftrudlione Sacramenti
, ut ttansformet 6c uniat.
Sumitur demum ratio finis) ut animam fponfam
fiiam inarret , hoc eft, ut fibi delponlationis arram
aflidue donet 6c renovet ad confolationem, contra,
delolationem quam patitur in hoc exilio multam ni-
mis.
Verfus fuper duodecim ffu&ibus Euchariftias.
Sacrificat; fociat, reft our at, roborat, auget
Scnfum cum motu, caro fervit, mens dominatur,
Delettat Jatiat, transformat, inarrat & unit.
Hie
813 Cmtilogium. De Caufa finali. 814.
dum Filius datReenum omncPatri.ficut 6c omne quo ’
Jiîc otfavoy de fine ipet oïdirtem ad caufam ob-
jeftàlenî.
O Bjedtalis caufa vel ratio non videtur idem elle
convertibiliter cum aliquâ caufarum à Philofo*-
pho ppfitarum, quæ funt: efficiens, materialis,formal
is Sc finalis, fed communicat aliquando.cUmfin-
gulisj aliquando cum neutra, ftriótè loquendo.
Nota de caufa conferyativa^ fi fitaliquacum præ-
didlisj ' vel om nes, inciüdat, vel ad eas rediicatUr.
Objedfalfs: caufa vel ratio non eft idem, converci-
biliter cuih Caüfa ëxempîâri vel idéali vêl förtïia artis,
licèt in aliquo conveniant. Denique femper eadem
eft ratio objeóïalis Sc final is. ipfius voluntatis j prop-
tereà voluntas pénétrât 6c intrat.
Objeftalis caufa vel ratio folùm attenditur per ref-
psdtum ad potentias perceptix^as cognitive 6c affeéhi-
vè, quales funt animales-aut intelledtuales potentiæ
6c non aliæ. ‘ *-
Objeótalis caufa vel ratio non eft penitiis idem
cum objeólo, qubniam objedtüm eftquafi materiale,
ratio autem obje&alis quafi formate. Denique ineo-
dem öbjeQiö- Hint objeciales diverfæ 6c è coiiverfo.
Objedbalis caula vel ratio fe habet in dnplici differentia
: nam aliquando per fëipfam objicitur immédiate,
6c aliquando per lpeciem feu formam fuafn
mediate. Exemplum primi, in coloribus qui obji-
ciuntur vifui per fpecies fuas. Exemplum lêcundi,
de fpeciebus quæ objiciunt fe pei' fe iplas fenlüicom-
mUni vel phantafiæ, fed intèlligibiles fuo modo.
Efle objedtale læpè diftinguitur ab objfeóto, ficut
omnis res habet elfe objectais in D e o , etia^n d.um
nihil eft in proprio genere vel in eflè vel in exiftere.
Elle objedtale in fuo modo eflendi diftinguitur fæ-
piùs à modo quo ob jedbum exiftit. Patet ex præce-
dente : 6c quia fæpè exiftit nmterialiter, contingenter,
dependenter, mutabiliter divifibiliter tempora-
liter, circumfçriptibiliter.
Ëffè verb objedbale nee materiale éft, nec con-
tingens Scc. Patet in Deo, Sc fimiliter etiam in in-
teliedbu creato in concèptu qui univerfalis e f t, non
autem illud quod concipitnr.
Efiê objedbale magis dicit rationem relativam feu
refpedbum ad aliquid, utpotè ad potentiam percep-
tivam quam dicit abfolutam efle, Pcèt omnis ratio
objedbalis fit aliquod abfolutum elfe , vel in aliquo
fundatur. '
Elle objedbale dicitur aliquando univerfaliter elfe,
non tarnen hoe eft in eflendo, lèd in fignificando,
ficut conceptus fpecificus fignificit univerfaliter in-
dividua, qui tarnen res eft: aliquafingularis in anima.
Sic de complexe fignificabilibus-h6c privative 6c dif-
curfivè. Unde Deus intelligit omnes complexities
terminorum , fillogifmos 6c dèdudbiones argumente
rum, non tamen componit aut dividit. Sicut incël-
ledbusBeati dùmobjedbaliter videt Deum, cogtiol'cit
alia complexe fignificabilia redba ôc reflexa, intuitu
fimplici 6c redbo. Hic eft lapfus formalizantium circa
Deunl.
Elle objedbale unicum 6c idem eft: in D e o , tàm rc-
fpedbu fui quàm refpedbu creaturarum. Et hoc per
eminentiam 6c virtualem feu fecundam continen-
tiam. N ec oportet ad particulares objedbales rationes !
attendere, tanquam fint formalicer in D eo, fed tantum
fupereminenter, 6c ita niilktenùs ex parte rei di-
ftinguntur in ipfo > fecùs in creaturis j fecus de ra-
tiotiibus objedbalibus ab anima rationale fabricatis.
Oportet itaqueomiiem pluralitatem rerum vel forma-
rum fetiformaliraturareducere ad unitatem ; quoniam
omne multum reducitur , lecundum Dionylitim 6c
Boëtium, adünum. Quid autem erit illud unum,nifi
Deus? etiameum Filins 6c Spiritus fandbus reducant
fe (ut ita loquamur) ad congregantis Patris unitatem,
fuum eft. Sic enim impletur oratio fua, ut omnes u-
num fini 6c confummati in unum, Icilicet in Pâtre qui
eftfontalis divinitas^ quâ nihil ultra vel fupra.
^ Hk nono'i de fine, per ordinem iterum ad caufam
feu potentiam aut formam objettalem.
p N s eft objeebum intelledbûs 6c voluntatis. Et fi-
militer unum, vel aliquid, vel res > fed non fub ratione
entis abfoluta, vel uniusj velalicujus, vel rei. Sed
refpedbiua, feu denominativa, vel connotativa,quæ non
eft aliud ab ente, led alio modo confidcratur.
Ens ut verum feu ratio ven , objedtum eft intelledbûs
yelpouiùs eft ratio objedbalis ipfius.
Ens fimiliter ut bonum, objedbum eft, vel objedbalis
ratio voluntatis.
Ens ut verum , dicit conformitatem ad intellec-
tum5 6c ens ut bonum, conformitatem dicit ad ap-
petitum: unum verb, dicit indivifibilitatem à lë.
Aliquid autem dicitur quafi aliud quid, quafi divi-
fum ab alio.
Ens ut bonum fimpliciter, eft beatitudinis ratio
objedbalis, 6c non verum nifi . bonum vel juftum}
B quia ut fic non dicit finem univerlâliter perfedbum -,
6c ita de reliquis attributis.
Ens ut bonum fimpliciter debet à Viatoribus fuper
omnia memoriter 6c fortiter tenerij continue veraciter
intelligij perlpicuè, finceriter 6c luaviterdiligi præci-
puè. Hic eft enim finis rationalis créature , hic mitia>-
tivèin via, confummarivè in gloria. Sic demum colli-
gitur veritas memoranda, quod idem eft objedbum voluntatis
6c fuus finis, immo finis omnis confummationis,
fciliîet félicitas ipfa vel beatitudo. Et ita abfque
ambiguitate voluntas (ut fic) perfedbior eft quàm intelledbûs
qui non poflet beatifice confummari fine aebu voluntatis
, ad quem adbus intelledbûs folùm prædifponit,
prælertim ubi finis boni non prælentatur vo-
luntati, nifi per fimilitudinem fuæ formæ, non per
realem objedbi boni præfentiam in fëiplb. Unde fi
balneum materialiter eflet in anima, voluntas non
quæreret extra fe illud.
Felicicas hominis, fecundùm Philofophos, præfertim
, Platonicos, conftimmabatur in conjundbione intellect
"'tûs cum ente primo, fed ad illa multa prærequirc-
bantur, quæ redigit Albertus ad tria, conformité!*
fatis ad Dionylîum, fi gratiam ille non naturam lë-
queretur. Hæc funt, amor pulchritudinis ; fecun-
dp , comparatio multi luminisj tertio, vigor fuble-
vatioriis ultra continuum 6c tempus. Tandem feque-
retür unio perfedbæ cum Deo aftimilationis. Hi funt
correfpondenter tres adtus hierarchici, purgare, illu-
minare, perficere.
Félicitas à Philofophis pofita, vel impoftibilis eft,
aut multùm imperfefta : quare fie ? Quia non adipi.-
cimur tria quæ prædidba funt per feientias naturaliter
aequifibiles. N ec poflùmus etiam eum habitibus vir-
tutum Sc donorum fupernaturaliter infufis adipifeide
communi L e g e , fed tantùm in patria.
Félicitas à Philofophis pofita vel quæfita plus erat
ad illulbrationem-inanem intelledbûs, quàm ad pie-
tatem affedbûs erga Deum-, proptereà dati funt in
roprobum lènfum 6c pajjiones ignominie. Quia cum
cognovijfent Deum non ficut Deum glonficavermit, nec
amaverunt neegratias egerunt : Rom. 1.2.6. Quid ultra?
Sciamus quid adjungit Apoftolus : Evanuerunt in
cogitationibus fuis. f . i l . Cui concinit in cantico fud
Maria: divitesdimifttinanes. Luc. 1.5*3. Magnapror-
sùs Philofophorum inanitas, qui poll omnia dixerunt
hoc unum fe feire quod nihil; feirent > quippè qui
veritatem unicam 6c fummam ignorabant.
Félicitas Chriftianis tradita per Chriftum,lbli pras-
cipuè charitati Dei & proximi vacat 6c intendit per
devo