Si Commentaria 31z
-eras linens nofiiy qua pojfunt te erudire ad falutem. Mul- /
■•turn prodefle fignihcat veteris Teftamenti habere notitiam;
ipfas enim facras litteras dicit, qua; Chrifti perfonam in-
'finuant, & incarnationcm ejus ad iklucem hominuni rcdi-
mendam declarant. Hortatur autem cum, ut in bis proficiac;
antiquicas enim hxc robur eft novicatis , feiens quia à quo
■tiidicit* firma eft au&oritas ; figna enim Sc prodigia vidic
fa ¿la ptfr eum , quibus omnis fermo fuccumbic.
ffr. 16. Omnis fcriptura divinims infpirata units eft ad dottrinar»,
, ad eorreptiontm, adredintegrationem, ad redargutionem, ad
W"l7‘ erudii iotttm, qua eft in ip fa juftitia, in par at us fit homo Dei,
1 *ad omne opus bonum confimmatus. Manifeftum eft quia
omnis fcriptura, cujus Deus audlor oftenditur , ucilis eft ; j
ad hoc enim data eft , ut proficiat imperitis , & inftaurec
deformes, adtrahens iniquos ad juftitiam » ut homo Dei in
omni opere bono perfe&us fit ; in novo enim homine gra-
datim proficiens, conftituit ilium hominem Dei.
■Cap. IV . * T 'Eftor coram Deo & Chrifto Jefu , qui judicaturus eft
ft. i . X vivos & mortuos> per advent urn ipfius , & regnum ejus:
■i'. z. pradica verbttm , infta opportune importune : argue » h or tare,
increpa in omni magnanimitate & dottrina. Tam foliicite
mandat inviolate prxdicandum Dei donum, ut cum teftatio-
jie Dei Patris & Chrifti Filii ejus hocmoneat curandum,
inftandumque in eo ; ut affidua prxdicatione & crebra ob- ^
jurgatione cupi opporcunitate provocet ad meliorem pro-
fectum : & ut faäilius arguenti adfencianc, fine amaritudine
hoc agendum hortatur.
jp' -y Erù enim tempus, ckm fitnam dottrinam non fuftinebunt ;
i> fed ad fua de fideria b magifiros fibi agger ent .prurient es auri-
4. bus : & d veritate quidem audit urn avertent> ad fabulas vero
convcrtenturdcx hxc fimili modo prophetia eft fan£ki Apostoli
, qui prxfeius futürorum, inftandum in do6lrina foliicite
prxcipic j ut formati in fide Sc bonis operibus, eruditi in
difciplina fana, robufti maneanc, ut poftremo tempore cùm
quidam à veritate ad errorem converti cosperint, immobiles
perièverent. Tales .enim futuros'dicit, qui pro defideriis
-ibis aoceri fe velint ; ut à magiftris conftandbus atque ve- *
racibus ad hos convertantur, qui hxc illos doceant, qua:
libenter audiant ; quia veri ras illis afpera videbitur , ut re-
licta fua dottrina , fabulis vacent. Nolunt enim argui maligna
opera fua : quare tales volunt magiftros, qui ierviant
moribus eorum ; pruriunt enim aures eorum , ut audiant
fabulas vanitatum compofitas fub nomine dottrina:, qui-
bus dele<ftentur. Quod nullis tarn proprium eft, quam ma.
liichxis, qui nefeio qua habent diverfa commenta inflatis
nominibus nuncupata ; cùm lint res frivols , Se quxdam
delira menta.
ft. 5. c Tu vero fobrius efto, in omnibus patiens » opus fac evanc
gelifta , minifterium tmm exple ; ego, enim jam delibor. & ‘
^ • tempus folutionis mea inftat. Admonet & hortatur ut vigilet
in difciplina ecclefiaftica , viriliter agat, Scripturas ex-
planet,ut prudentes & eruditi inanes fabulas vitent. Apof-'
tolus enim iciens paflìonem fuam imminere, exemplum pix
converiàtipnis & fans dottrina: in fanéto Timotheo vult
relinquere} ut per traducem numquam deeifent do ¿lores
idonei : paflìonem tamen fuam delibationem appellar •, Deo
enim immolatùr, qui pro ejus juftitia patitur.
Ü. 7. Cer tamen bonum decer tavi, curfum confiummavi, fidem ferir.
S. vavi. Quod reliquum eft, repofita e ft mthi corona juftitia,
quam reddet mihi Dominus in illa die , juftus judex ; non
folum autem mi h i , fed & iis qui diligunt advent um ejus.
Omnia qua fibi & ceteris utilia eflènt Se prolpera,lèrvalIè
le memorat ; non folum enim in verbis, led & in operibus
formam fe prxbuic audientibus ; ut Se aiiébori fuo veri-
tate prxdicationis fidelis difpenfator exifteret, & contra
mundi principes & poteftates omni follicitudine Se peritia
collii ¿bar us, exemplum quomodo vincerentur, relinquerec j
ut inviolata dottrina, Se agonis legitimum cercameli dignos
illos faceret coronari -, quia Deus juftus judex dabit arn-
pliflìma prxmia diligentibus fe, Se exfpettamibus Filium
ejus de cxlis.
p. Sollicitus efto venire ad me quamprimum \ Demas enim
ft . 10. me dereliquit, diligens hoc faculum, & abüt Theffalonicam ,
ir. il« Crefcens in Galatiam , Titus in Dalmatiam > Lucas eft me~
ir. i l . cum folus. Marcum adfìtme & adductecum ; eft enim mihi
utilis in minifterio : Tychicum vero mifi Bphefttm. Cùm cona.
MIT. nomatili, ad omne bonum inßr„3 „ i. i
b. Rom. cdic. magtßioi fibi ¿¿gregeiunt.
ftetd omnem inftruitionem viri ecclelìaÌtici in epiftola con- J
tineri, propter multam tamen caritatem prxientiam ejus
defiderat : Marco autem idcirco teftimonium perhibet, quia
memor eft prxteritorum ejus laborum.
Penulam quam reliquì Troadeapud Carpurn. venìens after I3»
tecum, & libros , maxime autem mtmbranas. Apoftolus natura
Judxus fuit,nec quidquam habuit alienum. Undeer-
^o illi penula ? Sed quia erat à Tharfo, quos conftat in
ibeietatem Romanorum receptos,uc de cetero appellaren-
tur cives Romani j idcirco necellè eft eos Se curiam habere
, in quam more Romanorum penulati cònveniant. Qùj,-
cumque enim ilio tempore cum muneribus obviam exiflènt
Romanis, immunitate perpetua donati, cives Romani &
fratres eorum nuncupabantur, tefte eodem Apoftolo. Poteft
ergo fie’r i, ut fi non fuam ; quia totum fe Legi dederat, patris
fui haberet penulam.
Alexander arar ut s multa mala mihi oftendit • reddet illi f t - 1£
Dominus fecmtdum opera fiua. Quem & tu devita ; valde ' .
enim reftìtit verbis noftris. Alexander ifte Se Demas fupra- IS‘
dittus collegx fuerunt. Hi prius cum Apoftolo erant, fi-
mulantes illi amicitiam -, & quia fallaces tempore proban-
tur, ambo ab eo receflèrunt. Hic aucem xrarius, qui au-
dacior erat in malis ; fic ab eo receflìt, ut & contradiófcor
verborum ejus exifteret. Qui ergo Apoftolo aufus erac
, contradicere, non immerito evitandum hunc admonet, Dei
J judicio iftum dimittens.
In prima mea defenftont nemo mihi adfuit ; fed omnes me y I(j4
dereliquerunt > non illis impute tur. Prefturas & tributa ti'ones
fibi illatas defenfionem fuam nuncupat ; pallio enim chril-
tianis vita e ft , & perfecutio defenfio : preflura enim illata
pro juftitia defendit illum in die judicii, reos conftituens
perfidos. Inter ipia ergo initia illatx prefturx derelic-
tum fe conqueritur : Se quia icit hanc elle confiietùdi-
nem , non illis vult imputari ; quia & Dominum à Judxis
apprehenfum dilcipuli reliqueriuit ; quippe cum fcriptum
fit in propheta : Pcrcutiam paftorem. & aifpergentur oves z*cl. i}. 7.
gr'gù-
1 Dominus autem mihi adftitit, & confort avi t me5 ut per 17,'
me pradicatio tmplcretur, é" auàirent omnesgentes. Propter
quod Domini noftei auxiliis munitum iè dicit, Se au6tum
virtute,ut pradicationem impleret in omnibus gentibus :
idcirco ignofei petit eis, à quibus derelibtus eft in necellì-
tate ; ut bene acceptus à D eo , vindiétam noii quxrat. Hac
enim caufa amplius adjutum fe credit à Deo ; quia derelic-
tus eft ab hominibus.
E t liberatus fum de ore leonis. Liberabit me Dominus ab ir. iS.
omni opere malo. & falvum faciet in regnum fuitm calefte:
cui gloria in atemurn, amen. Similiter dicit Se Petuus co-
apoftolus ejus : Quia adverfarius nofter diabolus circuit » 1.
’ fremens ficitt leo , quarens quem devoret. Sed quia in Apoftolo’
occalìonem non invehiebat, qua illum deciperet, per fì-
lios luos prelTuram illi excitabat Se pcenas j ut fi non quali
peccator , vel quali juftus de hac tamen tolleretur vita,ne
mulios hortaretur ad fidem. Quod cùm prope impleret,
Dei providentia liberatus Apoftolus, infulcac illi, inlirmum
illum teftificans, quia de ore ejus ereptus eft ; quia quod
cupivit, implere non potuit. Igitur Dei -auxiliis morti fe
ereptum gratulatur, Se de providentia Dei tam lècurus eft,
ut de futuris tentationibus liberari fe credat : Se non iolum
liberari ad prxfens , verumetiam falvum fe futurum in die
judicii, Se regnaturum cum domino Chrifto in xterna fx -
cula.
Saluta Prifeillam, & Aquilam . & Onefiphori domum. f t . if.
Eraftus remanfit Corimbi : Trophimum autem reliqui infir- ' ir. zo.
mum Mileti. Sollicitus efto ante hyemem venire. Aquila & V*
Prilcilla hi funt, apud quos holpitatus operabatur mani- Mt‘ i!i-i-
bus. Onefiphorus autem hic e f t , cui teftis eft in fecunda uThn.i. iì.
epiftola. Quid eft tamen,ut prxfente Apoftolo,qui mortuos
excitabat, Trophimus infirmaretur ? Sed figna propter
incredulos fa ¿la funt : Se quia e* diverfis cauhs meritum
cóllocatur apud Deum ; ut five in tribulatione., five in •'Egritudine
, qui Deo gratias a g i;, nec ab adverfa parte fulrra-
gium quxrit, ut proficiat mericis apud Deum. Propter im-
bres autem Se frigora commonuit, ut autumno ad le venire!.
Salutai tt Eubolus & Pudens, Linus & Claudia , Ó"
omnes fratres. More confueto completa eft epiftola falu-
tatione fracrum.
c. Eadem Rom. edit .Tu -vero viriln, in omntbui •viriliter are.
I d. Mff. aliquot , omnem inßmäitnem jnrit ecclefiaßiei. '
m u n i s
5 A P. I
ÿÿ.
i.
\fti-
^•4*
f 5-
t 6.
% T
t. S.
! Ÿ. f ï
ÿ. 10.
y. h.
Wif-i.ij
: 9
Dominus Jtfus Chriftus * cum Jpiritu tuo. Hx c fubïcrip- A & Chriftùs : ût Se homo fignificeïur & Deùs, duobùs iïo-
> Apoftoli eft, quod fignum elle dicit in omni epiftola. minibusnuncupatur. Ucroque tamen nomine dignitas de-
Et quia Filius Dei idem filius hominis eft Jefus dicitur
a Rom. edit, cum jpiritu tuo. Gratia vobifc
fignatur, qua ratione funt polita nomina.
IN E P I S T O L A M B E A T I P A U L I
A D T I T U M.
P R O L O G U S .
I Itum Apoftolus * creavit epilcopum ; & ideo com-
BSai monet eum , ut fit follicitus in ecclefiaftica. ordi-
s natione : id eft , ad quolHam qui fimulatione qua-
* dam dignos fe oftentant, ut fublimem ordinem te-
neant ¿ fimuique Se hxreticos ex circumcifione corripiendos.
P Anlus fervus D e i. apoftolus autem Jefit Chrifti fecundum
fidem elettorum Dei , & agnitionem veritatis ejus’, quo
fecundum pietatern eft in fpem Vita aterna , quam promifit
Deus "vtrax ante tempora facularia: manifeftavit autem
A Cretenfium. Tam vera ehimbilnc iflis adíerit loquutum -,
ut prophecam ", falli enim prophetam impoflibile eft.
Quam ob caufam argüe illos dure, ut fani fint infide ,
a non intendentes judaicis fabulis,(ír mandatis hominum aver-
fantium fe a veritate. Infiftendum prxcipit in correptione
illorum ,u t convertí poífint, Se illa íé¿lari qux juila funt,
& lege Dei condigna, avertentes fe á judaicis fabulis ;quia
in Lege nemo jullificatur apud Deum, quanto magis in
mandatis hominum ? Quidquid enim adverfum veritatem
opponitur , humana inventio eft ; neícientes enim vim
Scripcurarum , & interiora verborum Legis , colorem íeporibus
fuis in pradieatione verbum fuum , quod creditum eft quuntur , non iàporem. Ideo fabulas dicuntur narrâre ,
mihi, fecundutn praceptum falvatoris noftri Dei > Tito germa- B non veritatem > putant enim numquam recedendum ab iis,
noftlio fecundum communemfidem. Gratia Ö" pax a Deo Patre,
& domino Jefu Chrifto falvatore nqftro. Decretum donum ä
D e o , quod ante fxcula promiferac, tempore Salvatoris in
prxdicatione apoftolorum manifeftatum declarat; fic enim
promilerat. Quod etiam fibi creditum dicit, ut gentibus
infinuaret prxdeftinatam niilericordiam D e i; ut Sc Titus
verus ejus filius , id eft , fecundum Evangelium ( hoc eft
enim verum > quod xternum eft ) hanc Dei voluntatem Sc
foliicite fufpiciens prxdicacet gratiam Dei Sc pacem, ut ac-
cepto dono pacifi'ci fiant cum Deo Sc Patre •, quia omnia ex
ipfo funt, & Chriftó Jefa Salvatore noftro , quia Sc ipfe C quod ñeque patres noftri, ñeque nos potuimus portare ? Nam
liberavit nos à morte.
Hujus rei gratta reliqui te Creta, ut ea que défunt, corri-
gas , & conftkuas per civitates presbyteros, fient & ego tibi
difpofiti. Si quis eft fine crimine , unius millier is v ir , fil'os
habens fideles , non in qccufatione luxuria , aut inobfequen-
tes. Oportet enim epiftopum fine crimine effe, fient Dei difpenfatorem
: non protervum, non iracmdurn, non vino dedi-
turn » non pereuftorem > non turpia lucra appetentem : fed hofi
pitalem, benignum. prudentem, juftum. fanttum , commentera
, tenacem ejus fermonis, qui fecundum dottrinam fidelis
qux Moyfes tradidit, ut puta de elcis, aut conjugiis , aut
neomeniis, aiit languinc m uftellx, vel domo immunda die-
bus feptem •, cum lciant primores lubs Abraham, Iläac &
Jacob fine his juftificatos, & Dei amicos appellatos: &
Ezechiele propheta conteftante, quia propter quod legem
Dei Sc juftificationes ejus profanaverint, prxcepta accepe-
runt & mandata non bona, in quibus juftificari non pof-
fenc. Undc Sc Dominus ait Judxis : Quia hac ad duritiam
Cordts veftri feripfit Moyfes. Hinc eft unde Sc Petrus apof-
tolus : Quid impenitis, inquit, jugum fitpra cervicesfratrumy
li utilia fuident, tunc data eilènt, quando Sc Lex in tabuli?
data eft : led quia poll tanta ugna prodigiorum, Sc
Legem editam irreverentes & diffidentes & cervicofi inventi
funt, talia ac tanta acceperunt mandata, in quibus
relpirare non poflent. Hinc fadum e ft , ut & boni labora-
rent cum malis, accepturi mercedem. Hx c ergo pro vin-
d ^ a data fune, ita ut tempore quo proniiflìim advenit donum
D e i, milèricordia Dei relaxaret omnia, qux prius in-
terdixerat. Quod non intelligentes J ud xi, fiib jugo permanent,
& quorumdam libertatem his volunt vinculis obligarc*
eft j ut potens f it exhortan in dottrina fana, & contradicen- rj ideoque hos objurgandos admonet, ut ab his avertantur.
tes revincere. Sunt enim multi non obedientes, vaniloqui &
fduttores, maxime ii qui funt ex circumcifione, quos oportet
redarguì : qui univerfas domos fitbvertunt , docentes qua
non oportet turpis lucri gratia. Manifefta lune , qux le¿la
funt ; epifeopum enim & fan¿lum in operibus , & verbis
prudentem ordinari vult ", ut & fratres exKortàri pollìt, &
contradicentes convincere, maxime eos qui erant ex Judxis,
qui fub nomine Chrifti judaizare docebant, quos
alibi falfos fratres appellai. Renati enim in Chrifto , non
Qmnia quidem munda mundis : his vero qui contaminati »l
« Ó" fine fide > nihil mundum ,fed inquinata eft eorum &
s & conjcientia. Iftos mundos elle lignificar, qui & qui
/«
causa,»«^¿¿la fiunt, norunt, Se qua causa concella fune
poftea. Nam fi in Genefi legitur quia omnia qux fecic
Deus , bona funt, dubium non eft quia & munda flint : qui
vero non intelligunt,immundi funt; acculàtores enim Scrip-
turx funt. Si enim bona f ^ a leguntur ; cur interdicun-
tur quali exfeccabilia ì Si exfecrabilia non funt, quia bopuri
erant chriftiani •, partii» enim Legem, partii» Chrif- na funt j propter duritiam cordis interdi¿la nofeuntur, quia
tum venerari volebant. Hos dicit, qui domos fnbvertebant indigni habiti funt tota uti Dei creatura-. Nam qui à^melioribus
probibiti videntur, horum mens Se confcientia inquinata
eli;quia creatura!» Dei accufant, ut exculènt fa.
ptava ifta do£lrinà. Duplici enim genere turpibus lucris
ftudebant ; quia ideo hxc magis agebant, ut placerent Judxis
, à quibus fumtus fperabant, ut pecuniam lucrifàce-
rent & prxputium. Hi erant quxftus eorum , ficur Dominus
dicit Judxis : Ambulatis mare & andata , ut faciatis
unum proftlytum. H x c duo turpia lucra appellati quia qui
fub nomine Dei docet, & non devotionis causa, fed quxftus
, turpis lucri captator eft : fimiliter Se qui per circumci-
fionem aliquem vult adquirere. Unde alibi ait: E t gloria
in pudendis eorum.
Dixit quidam ex ipfìs proprius eorum propheta : Cretenfes
femper mendaces,mala beftia ,ventres pigri. Teftimonium hoc
verum eft. Quidam ex Cretenfibus melioratus per difcipli-
nam Dominicani, quid fentìendum clfet de Cretenfibus in-
do¿lis exprellìt, quod & mali elTent, & otiòfi vellent co-
medere ; malitia enim pafei- volebant, qui cùm nihil profint,
geftiunt & nocere. Duplex ergo malum eft., Tales erant
Cretenfes ; unde iftum prophetam appellar, fed in caulà
* Cùm h ic in epiftolam ad Titum commcntiria in mil'. priora fint commen- |
tariis in uiramque ad Timotbeum , Temei admoiiendum videtur alias quoque I
non eodtm , quo in Bibliis, ordine collocali. Nani poli cpiltolam ad Philippen- 1
met iplòs.
Deum profitentur fe nojfe , fattis autem negant ; quoniam
funt exfecrabiles, inobedientes , & ad omne opus bonum reprobi.
Quamvis ad omnes hxreticos pertineat diiftum, hoc
tàmen de Judxis intelligitur loquutus,qui le Abrahx Deum
folos dicunt feire , operibus vero abnegant, ficutdicit Do-
p minus : Si filii Abraha ejfetis, opera Abraha faceretis. Quo-
modo ergo pollunt Deum Abrahx feire, qui myfterium
Se fidem ejus ignorant, non Evangelii opera fe¿tantes, fed
legis ^¿lorum in neomeniis circumcifione , & ceteris,
perturbatores, impii Sc irreverences. Hx c fune opera, qux
Deum nefeiunt.
T XJ autem loquere qua decent fan am dottrinam. Hxc
feit Deum, qux appellatur fana doélrina ; Dei enim
do ¿Irina falutaris eft.
, (èquuctur dus ad TheiTalonicenfes > deinde ea qui eft ad ColciTenTes, ac
munì qua: ad Titum. Quem ordinem et ¡am iecvarunt Primnfius fic Seiulius.
a. Rom. edit, ne» adlcndenta. . . . bumtmtmu-icrtcnttxni ¿foce
V iij
ft. IÓ.
C a p . IL
ft . i.
M I
mm
■ r
.IR ,