f . 10.
rimi proliciat juc vel fìc amorem illorum circa fe provocet, A ne, à morte non tenerentur, fed haberent fiduciam eundi ad
dum non gravat cenfum illorum & au&oritatem potefta-; cxlos. Propter infirmitatem ergo noftcam occifus revixit
tis in arguendis vitiis non inclinat. Sine dùbio enim prodeft virtute Patris ; ut difcipulis prcrbaret, qua: docuerat effe
e i , qui corripitur , ut emendet : fi prxpofitus ideo oblata vera , exemplò in fé oftenib. Etenim nos infirmamur in ilio.
refutet, ut libere arcuar. Hoc ad apoftolòrum perfonam pertinet, qui eum, id e f t ,
Timeo enim , ne cum venero, non quales volo , invenUm Chriftum prxdicantes, infirmabantur ; dum injuriis age-
vos. Quoniam non omnes adhuc quos in prima epiftola bantur, claudebantur, cxdebantur. Sedvivimus cum eo ex
corripuic ,emendaverant f e , in quibus fueranc vitiis repre- . virtute Dei erg* vos. Manifeftum eft quia fi à perfidis infir- ,
henfi • ideo cum auèboritate vult videri iturus ad illos, ut mabantur apud credentes, non erat hxc infirmitas, fed proterridcorrigantur
; ut tales illos invefiiat, quales vult. Et fe&us ; quia hiric potentiòres fiunt fideles, dum infirmantur.
ego invernar d vobis, non qualem vultis. Hoc dicit ,ut tales e Iliaca ergo mors à perfidis, vita eft erga credentes ; vir- e *
fe priebeant, ut convéniat eis cum Apoftolo , ut invicèm tute enim Dei reiùrgent, ut vivant cum Chrifto.
congaudeant’ fibi. Ille enim invenit aliquem, qualem non g Vos ipfos tentate, f i eftis in fide : ipfi vos probate. Invi- - ir. 5.
vult, qui fé talem fa c it , ut difcordetab ilio. Ne forte fin t cem ut fe fratres ¡difcuciaht, prxcipic j follicitiores fiunt
inter vos contentiones, amulationes, animofitàtes, dijfenfioncs, enim , fi fecum invicèm conferant. Tentationem ergo hanc
detrattionis,fufurrationes, tumores ,feditiones. Nunc erro- probationem Voluit intelligi ; quia omnis probatio tenta-
res memorat, quos in fuperiore epiftola reprehendit ; quan- tio eft, non tamen omnis tentatio probatio. Si enim Deus
do perfonis deferentes, 8c alterum alteri prxponences difll- tentare dicicur, probatio eft : f fi autem diabolus tentare £
debant ab invicèm. dicatur, tentatio e ft -, quia evertere, nititur. Et homo, ali- .
Ne iterum cum venero, humiliet me Deus apud vos, & lu- ' quando tentar , ut probec; aliquando , ut capiat. A n .non ■
ge am rnultos ex iis,qui ante peccaverunt, & non egerunt poe- cognofcitis vos ,quodChrifius Jefits in vobis eft , nifi reprdbi
nitentiam fuper immunditia & fornicatione, & impudicitia, eftis ? Hoc dicit, quia fi probare vós invicèm nefcitis, non
quam gejferunt. Hòc prxmonet, ut non illos talès inveniat, cognofcitis quia Jefus Chriftus eft in vobis,& hoc eft repro-
quales ìdudum invenerat cum vitiis diverfis operum im- bum effe,nefcire religionis Se profeflìonis fux fidem. .Qui ■.
mundorum, vel magis nominum; » quia omne opus fineC enim fidei fux fenfum in corde habet, hic fò t Chriftum Je-
‘ crimine eft ’ fed inordinationis nomen fecit crimen. Tunc fuminfeeflè.
enim eft illicitum, cùm alicer fit, quàm conceflum eft. Illis Spero autem cognitùros vos quia non fìimus reprobi. Pro- - 6.
ergo peccantibus, fe humiliari dicit -, quia incipit, ut pius vocat eos ad feientiam fidei, Se reèfcx vie*. Cùm enim ccepater
peccata filiorum deflere. Quis enim pater non gau- perint feire apoftoli fui certam au&oritacem Se meritum ■
deat, bene agentibus filiis > Sic iterum necefle eft lugeat,b fi apud Deum, poterunt Se circa fe effe follici«,
prave verfèntur. Ideo admonet, ut fi qui prxceritarum Oro autem Deum , ne quidquam mali faciatis non
fornicationum , aut alterius immunditia:, vel impudicitia: ut nos probati appareamus, fed ut vos quod bonum eft, fa -
non egerunt poenitentiam , ficut quidam « quos fignificat ciatis : nos autem 1 ut quafi reprobi fimus. Eo aflè£ku quo
non eeiffè nunc agerent ; u t veniens fine triftitia elìèt cum femper orat prò eis , ut à malis remperent. Non ut nos >ineis.
Cùm enim dicit : E t lugeam rnultos ex iis, qui ante p c- quit, probati appareamus, id eft, non ut in auttoritate videa-.
caverunt,(fr non egerunt poenitentiam .probat quofdam ex his miir, vobis peccantibus.' Sed ut vos quod bonum eft, faciatis :
egiffè panitentiam, quofdam non egiife. Qiiod No variano j) nos autem, ut quafi reprobi fimus. Quid eft hoc ? O r a tA p o f
adverlum eft, qui dicit fornicatores non poffè peragerepce- tolus, ut reprobus fit; Non fané : fed hoc orar , ut his bene
C a p u i
X I l ì .
f . 4.
nitentiam, Se recipi in communionem. Hic probat peregiflèj
a c per hoc receptos efle in pace Ecclefiæ. Très ergo formas
peccatorum probat » cùm fornicationem , & impudi-
citiam, & immunditiam nominat.
T Ertium hoc venio ad vos. Superiùs prseparatum fe dixit,
nunc jam venturum fignificat. In ore duorum vel trium
teftium ftabit omne verbum. Hoc fecundum Legem d ix it , ut
aliquis duobus aut tribus teftibus, aut purgetur , autcon-
demnetur : ita& hi tertio adventu Apoftoli,ut purgati in-
véniantur, commonet.
Pradixi enim & pradico ,u i prafens fecundo advihtu, &
ah fens nunc fcribo iis , qui ante peccaverunt, & ceteris omnibus
, quia f i venero iterum, non parcam. Pridem ie dixiffe
•fignincat præfentem , ut corrigèrent fe ; ne cum pudore
corriperentur : & nunc iterum abfentem fe eadem dicefe
conteftatur ; ut poft fecundam correptionem, fi fe non emen-
daverint, parci eis non debeat.
Quomodo probationem quaritis ejus , qui in me loquitur
Chriftus? Probationem quærunt Chrifti loquentis in Apoftolo,
dum præceptis non obediunt, volerites probare, fi aufit
vindicarii ut per id intelligatur d eife fidæ auiftoritatis, ut
agentibus, dum non auderent corripere, quafi humilientur,
& humiltati vel reprobi apparearit. Probati enim à Deo
videntur, duni judicant peccatores, auttoritate concefla. Si
ergo quos judicent, non fint ,.ceffante in his auófcoritate ,
quafi reprobi videntur.
Non enim pojfumus aliquid adverfits veritatem , fèd prò
ventate. Hoc dicit ,quia poteftas non eft data eontra veritatem
j ut àrguant bene viventem : fèd prò ventate, ut
vindicent in eum , qui inimicus eft legis. Ideoque ceffkbit
poteftas, fi quod bonum eft fecerint. Undeic ad Romanos
E ait : Vis non timore poteftatem ? Bonum fac, & habebis laudem /
ex illa. Cùm ergo non timet bonum operando, evacuata eft
apud eum poteftas : hoc eft quafi reprobum effe j quia hoc
in eo ceflàt, unde proba tur poteftas.
Gaudemus enim,cum nos infirmamur',vos autem fortes eftis.
Hoc eft infirmari, non exercere poteftatem : hoy autem optar
fortes effe -, ut bene agentes vitia vincane, & prohis
beaiit à iè vindiólam aut correptionem. Hoc & orarnus &
veftram confitmmationem. Petit orans j ut in eo perfician-
«ir, nec pecceiit confummati in virtute bonx v ita , & in-
corrupca fide.
Idcirco hac ' abfens fcribo, ut 'non pr&fehs duritis agam.
dè cetero timea'tur. Qui emm magiftrum cohtemnit, emen- F Apertum eft quia ideo abfens commònet, S ut corre<ftiores
dari fe quxrit. Qui in vobis non infirmatur, fed potens eft illos inveniat, & non illic pofitus increpet cum pudore « ut
in vobis. Potens eft ili bis Chriftus j ' quia vidérunt in erubefeat, qui peccat, in ccetu fraterno. Secundum poteftanomine
ejus mortuos èxcitatos, dxmones fugatos, para- tem quam Dominus dedit mihi in adificationem, & non in defi
lyticos convaluiffè , furdos aiidiffe ,mutis redditum affa.- trùtttonem. H x c poteftas eft, quam fuperius optat effe otiotùm
, claudos cucurriffe'', exeos vidiflé. Hx c omnia vir- fam, his bene agentibus : fi quo minus, exercere fe in hac,
tutis funt, non infirmitatis : denique -hac cauià adtradi ad ut xdificentur correpti, non mortificati peccatores. Non
fidem funt. I enim dèftruuntur, quiàrguuntur , ut corrigantur : ièd xdi-
Nam etfi crucifixus eft ex infirmiate noftra, fed vivit ex ficantur ad vitam.
virtute D ii. Verum eft, quia propter peccata noftra cruci- De cetero, fratres , gaudete , perfetti eftote, confolatio-
fixus eft Chriftus j ut mortem deftruens , credentes fibi li- nem percipite, idem fiapite, ih pace agite ; & Deus pacis &
beraret ab ea. Infirmati ergo fe pàflus eft propter nos, ut dilettionis erit vobifium. Gaudium hoc de emendatione erit,
mortem vincerei nobis. Deicendens enim ad inferos,qui om- unde & poterit provenire perfedlio : fed ante erit confqnino
peccarum nefeiebat, & quafi peccator occifus, chiro- latio, ut fpe futurorum deferant prxfentem obiettationem.
•graphum Ada: delevit j .ut de cecero defungi fub ejus nomi- Idem fiapite : hoc a i t , propter veterem difeor diam ; ut .jam
ir. S.
a. Mf. Cotb. quin omne ofut bonum fine crimine efi.
b. Idem codex Cotb- fi f ervertantur. _ _ . •
c. Vet. edit, cum mff. non paucis , quoi fignificat egiffe. .
d. Mil', aliquot, ejfe fidet auSoritatit. Sequent! autem vetfu Rom. edit,
pofiicrat magijirum contendit, 8c qu*dam PariC *d magifirum contendii;
et. edit, ac mff. melius; ut-in tcxtu. Intecpretandum veto emendar
c cotripi 8C cailigari.
e. Corb. codex. In tales ergo mors d ferfidii 8cc. •
f. Mf. Corb. fi autem diabolm tentat, evtrtit. An non cognofcit
g- Nonnulli mff ut correSlio , quidam corteftio reSiorts illos invi
2op in Epiftolam ad Galatas. 210
unum ièntiant. In pace agite. Si concordes ftierint ,habo- A clefiaftica eft, ; quiaoicula hæc non carnàlia, fèd ipiritalia
bunt pacem. E t Deus pacis & dilettionis erit, inquic, vobifi
■ cum. Deus pacis eft Chriftus, qui dixit : Pacem meam do vobis
, pacem relinquo vobis. Ipfe eft & Deus dileófcionis, quia
■ iterum ait : Novum mandatum do vobis > ut diligatis invicem.
E t in hoc > inquit, cognofcent omnes quia difeipuli rnci eftis,
f i dilettionem, qua dilexi vos, habueritis invicem. Alia tarnen
pax D e i, alia mundi eft ; quia 8c maligni a 8c ipurici
habent pacem, fed ad damnationem; Chrifti enim pax libera
eft à peccatis. Perfidiam ergo fugit,dolum fpernic,fa£tis
malis repugnat. H.xc Deo placica eft & amica , diabolo
autem inimica. Hanc qui habueric, habebic 8c dileitionem
fimul & Deum eorum ad tuitionem perpetuati).
Salutate vos invicem in ofeulo fantto. H x c falutatio ecfiint,
qux complexu corporum animos copulant non defide-
rio carnis, fed ipiricus. Sa lutane vos fantti omnes. Provocar
eos ad fan&itatem, ut & ipfi audeant reddere vicem
fantftis in lalutatione; ideo enim à ianilis ialutantur,ut illos
imitentur.
Gratia domini noftri Jefit Chrifti, & dilettio Dei, & com-
mmicatio Spiritus fantti fit cum omnibus vobis. Amen. T r initatis
hic complexio e ft , 8c unitas poteftatis, quia totius
ialutis perfe&io eft. Dile&io enim Dei miiìc nobis Salvato-
rem Jefum, cujus gratia falvati fumus. U t poffideamus
hanc gratiam ialutis, communicatio facit fantfti Spiritus :
hic enim diie&os à D eo , & iklvaros gratiä Chrifti tuetur j
ut trium perfeótio confiimmacio fit hominis in ialutem.
. Omnes edit, ac mff. aliquot, (y fpurii habent factm : aptius alii cod. nonnulli y (y f f urei, hoc eli, impudici.
IN E P I S TOLAM BEATI P A U L I
A D G A L A T A S .
P R O L O G Ü S .
M n 1 s crodens in Chriftum, & obièrvans Le-
l gern fa&orum , male intelligit Chriftum : ficut
'i 8c iymmachiani, qui ex pharifxis originem tra-
hunt, qui iervata omni Lege , chriftianos fe dicane
, more Photini Chriftum non Deum & hominem, fed
hominem tantummodo definientes. Si enim Deum intellige-
rent Chriftum, nihil de Lege faótorum fperarent, id e ft , de
neomeniis, fabbaro, circumcifione, & diieretione eicarum;
quia qui Deum 8c dominum Legis co lit , fupra Legem eft :
nec poteft judicari à le g e ,qui cum legiflatore concordar.
Denique non illorum causa Lex data eft , qui Deum co-
lebant : fed eorum qui male 8c credebànt 8c agebant ad
contemtum creatoris. Unde dicit ad Timotheum :Nec enim
jufto lex poßta eft , fed injuftis , & male verfantibus. Et
Moyfes fic inquit: Ttmentes facietis filios Iffael. Unde &
G alata:, vel ii qui eos fubvertebant, adhuc erroris nebula
conteftum cor habentes, non cernunt fenfum Efaix pro-
phetx inter cetera dieentis. Verbum enim confitmmans &
brevians in aquitate ; quia verbum breviatum faciet Dominus
fitper terram. Si ergo hxc dièta intelligerent, à Lege re-
cederent, fciences, à prxdicatione Johannis Baptiftx Legem
jam ceffàre; ut fola fides fuificiatad ialutem, abbreviata
ex Lege. In Lege enim & de Deo P atre, 8c de Chrifto
Filio ejus , & de Spiritu ianèfco continetur prxdeftina-
tum in tempore, quod manifeftatum eft in prxdicatione ;
nam fifignaculi caufa circumcidebantut filii Iffae l,u t exin-
de apparerent filii effe Abrahx juxta carnem, rite celiare
debet circumcifio •, quia fignum habent credentes mortis
deviftx ,quo dignofeuntur filii effe Abrah x, fed fecundum
fidem ; Abrahx enim promiflus eft , qui veniens vinceret
mortem. Denique hunc exipe&abat Abraham , quem in
ipiritu ièntiens natum,gaviius e f t, feiens fe in brevi introduci
in cxlos. Unde dicic Dominus ad Judxos : Abraham
cupivit videre diem me um : (fr v id it, (fr gavifus eft; tempore
A dam, qui eleèti ab apoftolìs mittebantut ad Ecclefias ro^
enim quo fimul adhuc etant filii Ifrael in eremo, ante-
quam vicini effènt gencilium , non funt circumcifi. A t ubi
commifceti habebant gentibus, tunc à Jeiu Nave a circumcifi
funt de petra, qux lignificar Chriftum : Quia petra ,
inquit, erat Chriftus *> ut defignaret per Chriftum futuram
circumcifionem cordis, ficut dixerat Moyfes, 8c Hieremias
propheta : Circumcidite vos Deo, & circumcidite praputium
cordis veftri-, ut amputata caligine per remilfionem acceptam
peccatorum digni fierent viaere gloriam D e i, quam .fub
Lege politi videre nequiverant causà peccati. U t ergo &
Chriftum Deum lignaret, 8c non fe ab homine ea didiciffè
qux docebat, adlèreret, ita incipit :
P Aulus apoftolus non ab hominibus, neque per hominem.,
fed per Jefum Chriftum, & Deum Patrem , qui fufeita-
vit eum d mortuis. Apoftolum fe non...ab hominibus elec-
tum, & miflùm ad prxdicandum teftatur, ficut erant qui-
borandas ; neque ficut a lii, qui à Judxis mittebantur ad
difturbandas Ecclefias, quos pièudoapoftolos vocat : fèd à
Filio Dei miftum fé , quem in hac caufa idcirco hominem
negare videtur; quia prxcepta quafi Deus dedit, non quali
homo, b 8c quem elegit, divino judicio elegit. Per quod
idoneum & nrmum fe prxdicatorem fignificat ; quia multo
utique melior eft , quem Deus elegit, quam quem homo.
Neque, inquit, ccr hominem, fieut arbitrabantur de Chtiftoj
qui hos cogebant circumcidi : ied per dominum Jefum
Chriftum, id e ft , per eum, qui Deus 8c homo eft. Quod
ftatim aperit, cùm dicit : Et Deum Patrem , qui fùficitavit
B eum a mortuis. Hoc di«fto, duas hxreiès damnavit, 8c Ma-
nichxi, & Photini j quia Manichxus Chriftum hominem
n eg a t, & non negat crucifixum : & Photinus Chriftum
Deum effe non concedit ; & tamen ipfum i è , hoc e ft , corpus
fuum excitaflè à mortuis negare non audet : ut Manichxus
cùm crucifixum non negat, ftulte eum hominem non
fateri videatur:& Photinus impietate quadam Deum negarci
quem fe ipfum à morcuis excitaflè fatetur. Legit enim
dixiflè Dominum :Solvìte ttmplum hoc, & ego tribus diebus
excitabo illud. Hoc autem dicebat de tempio corporis fui.
Igitur iple excitans fe à mortuis, corpus iuum fignificat iè
à mortuis excitaflè ;& nihjlominus tamen à Patre fuo dici-
£ tur excitatus, propterea quod omnis virtus Filii de Patre
eft ; ut gefta Filii faèta fint Patris, ex quo flint omnia.
Et qui mecum Jùnt omnes fratres, Ecclefia Galatia Poft-
quam au&oritatem fuam commeitìavit , adhuc auget ad
caufàm ; ut ceteros qui fècum erant, omnes commotos ad-
verfus eos oftenderet. Quamvis fufficeret auètoricas ejus,
ne poflet refutari -, tamen ut gravet faétum illorum, quo à
prima fide deftiterant, multos fecum accenfos ad errorem
illorum arguendum defignat. Facile enim poterit quis intei-
ligere errare f e , fi à multis fe videac reprehendi.
Gratia vobis & pax d Deo Patre noftro, & domino Jefit
Chrifto. Ucriuique beneficio tam Patris, quam Filii ge-
pnu s hominum fublevatum oftendit. Nec minorem Filium
fignificat, cùm eum dominum noftrum vocat ; neque Patrem
majorem, quia eum Deum noftrum appellat; quia
non erit verus Deus Pater, nifi & Dominus fit : neque
verus dominus Filius, nifi & Deus fic. Si ergo una gratia
Patris & Filii erga nos eft,quid eft,inquic,« ut de Filio minus
ièntienteSjLegem illi xqueiis,ut partim Chrifto,partim Legi
ièrviatis, cùm legeritis Dominum dicentem : Quia dominus
eft filius hominis etiam f,abbati ? ut per hoc videanc
quanta contumelia ab eis Domino irrogetur, quando comparane
Dominum famulx.
Qui dedit fernet tpfitm pro peccatis noftris> Aperte often-
£ dit nihil prodeflè Legem, quando Chriftum dicit obtuliflè
f e , ut pro nobis pateretur, ut nos juftificaret, quos Lex
reos tenebat ; ut eruti à Lese per fidem Chrifti, jam non
. peccatores eflèmus : fed juftificaci fècunda nativirate, filii
Dei appellaci. Cùm enim d in dicione diaboli genus homi-.
m i f
a. Rom. edit, circumcifi funt ci
Chriflum See.
U. Codex Vali, (y quoniam divi
Appendix Tom.I/.
. ut fignificarttur fer
> judicio tltgit.
• c. Mff. aliquot, i
I d. Nonnulli mff
J-£eiw 8ìc. * ‘
t de filio hominis fentitnttj
n conditione diaboli vtlut