i l l
' f - H -
m 15.
: f i . ' l 6.
f i . fS.
'Manifeftum ell q u a (I/(deli<?him {illorum profuit mundo , A Tu autem fide Slits. Quia Jiid®i per diffidentiam lapii
dum horum difpendio plures habet bonos j quia multo plu- funt, hos fide dicit ftare ; quia cum prius perfidi® caufa
tes funt eentes , quarn lud®i: Se diminutio eorum, quod jacerent, credendo ftare easperunt. Noli altum fitpere, f id
. „ , & -rfc . S§8 j : t J ____•- I I .. TJ „ A .___ I: C.____1___C „ J __________ eft damnum promiflionis diviti® gentium , per id quodlu- _ a . . . „A? i
c r a t i funt-vitam ®ternami; quanto magis plenitudo eorum ?
Apertum eft quia ma'gis dives erit mundus hominibus bonis,
fi'& -ii qui excxcati funt, conVertantur ; ex magna enim
parte falvabitur mundus. Mundo homines fignificat, ficut
diiftum eft de Salvatore : Ecce mundus totus abit pofi tllum.
' Vo bis enim dico gentibus , quamdiu quidem ego fum gentium
apoftolus , minifierium meum honorificabo ;f i quo rnodo
dmuler carnem me am, ut falvos faciam aliquos ex illis.
'Oftendit gentibus quo afiedhi diligat Judxos : ham minifl
time Id eft, noli fuperbus eil'e, fed ca ve, ne & tu ofifendas.
Si enim Dens naturalibus ramis non pepercit; ne forte
net tibi pare at. Verum eft, quia fi illos , qui prxrogativi
Patrumc digni erant , quibus etiam fa£la repromifiio eft
Deo in filios adoptari, incredulitatis causa excxcavit j quid
his fi dubitaverint, aut f i fe extulerint, faciet, qui nulla
commendatione fublimati funt: quippe cftm nullius dignitatis
eflent, honorati funt ?
Fide ergo bonitatem fir feveritatem D e i: in eos quidem qui
ceciderttnt, feveritatem :in te autem , bonitatem ; perman -
f i . » .
terium fuunv,quo apoftolus gentium e f t , honorificat; fi Bferis inbonitate : alioquin & tuexcideris. Bonum Deutn
propter affedkum generis fui datâ opera etiam Judæos ad- gentibus elle teftatur jquia cùm idola fequerentur, digni
qnuniirra.pt ad fMidaemm . HR nonnnorriiffiiic'fe’nnrtiionrr emniinmi fliiwe t , ifii SHcr illos , ada ri u utique t in i ie m mortis,o r r is , nnripnriâ patientiâ fn fuá â PxfnptQ-exfpedtavit avir illrtillos,« Hr & nec. nec a adhuc
d h u r
quos hon milíus e f t , lucretur ad vitam : Patribus enim in
requirentes f e , ultro vocavit illos , Sc peccata eis remifit.
làiide'máxima e r it , fi fratres invenerit, qui perierant.
Judæis autem feverus eft ; excæcavit' enim eos , quia' donum
' S i enim amiffio eorum reconciliatio eft mandi : qua eft ad-
Dei fpreverunt. Hos tarnen nunc fignificat Judæos,
fumtio. nifi vita ex mortuis ? Hoc dicit, quia fi non credenti-
qui propter malevolentiam fuam in perpetuum cæcati funt ;
bus Judæis gentes réconciliât® funt Deo , ad incrementum
unde Sc cecidilïè eos dicit : illos autem quos fupra memo-
mundi circa fidem Chrifti -, qua: erit in hac parte, & quan-
ra v it, offèndiflè, non tarnen cecidilïè ; quia ad tempus cæ-
>ta plenitudo falutis, fi adfumantur Judæi ad fidem Chrifti,
catos illos oftendit : ac per hoc feverum Deum in eos
nifi ut ex mortuis vivificetur mundus in hominibus ? Quia
fuiflè, ut in perpetuum cæcati e lient apoftatæ.
ergo prófeftus e ft , dandam dicit operam, ut credant ; qua
V i. -iv*. , . . . . . . . . . j - —S-e-d-- &— illi f i n on Jp. e- r m a- rnjfe-r .i.n..t in incr.e.d..u..l.i.t.a..t.e ,, .i.n.Jf e.1r e.n..t.u..r.-,
niam excitatis obtufio tempore compenfati debiti aufertur, potens eft enim Deus iterum inferere illos. Oftendit jufti-
Ut voluntatis fu® rec’ipiant liberum arbitrium. ‘ r-\_. r—i» . idMi
Quod f i delibatio fantta eft , & mafia. Manifeftumeft,
quia quodunius fubftanti® eft,unum eft: ac per hoc non
poteft delibatio fahéta efiè, & malfa immunda j » delibatio
■ enini de malfa eft. Ideoque oftendit non polfe indignos dici
ad fidem'lios, quorum jam parres adepti funt fidem -, quia
li pafs Judxorum credidit, cur non & alia pars polle credere
dicatur ?
Dei non in ièveritate mànere circa illos, quos exaecà-
v i t d ad tempus j quia non fic illos excidit, ut non poifit
illos iterum inferere, fi convertantur, qui per propnétam
dixit : Revertentes ad me replantabo > ut hòc feientes chrif-
tiani gentiles non infultent Judatis, certi refervari illis quali
lapfis mifericordiam Dei.
Nam f i tu ex naturali excifus es oleaflro, & conira nata-
ram infertus es in bonam olivarn : quanto magis hi , qui fé -
cundum naturam, inferentur fua oliva, e Olivarn fidem per
quam Abraham juftificarus e f t , accipiamus :oléaftrum vero
E t f i radix fanfta , & rami. Immutatis verbis , eadem
repetit, utfenfum commendet dùobus exemplis. Quod fi
aiiqui ex ramis fratti funt : id e f t , fi aliqui non credide- , quia . agreftis & infrudkuofa natura e f t,- i perfidiam , f
0
runt ex eis , excifi à promiflione. Tu autem cùm ejfes oleafter, D nificatam : ac per hoc fi i i , qui ièmper inimici Dei fuetiam
t - n ,
infirtus es in illos, & fociusfattus es radiéis & pinguedinis
oliva. Hoc fignificat ,quia non credentibus multis Ju d s is ,
gentes infit® funt per fidem in fpem promiífionis; ut dolori
•eflet Ju d s is : fed non juxta íegem agricultura: ,quia bonum
•’furculum inferurit in non bonam arborem ; hi enim cum
elíént in radice mala, inferti funt in bónam arborem. Ideo
óleaftrum dicit infertum, utfrudtum furculus radicis affé-
■fat, focius ejus efféítus.
Noli gloriari adverfus ramos, hoc eft , noli gaudere in
incredulitate illorum-; diíplicet enim Deo , fi quis exlultet
in malis alterius, ficut dicit Salomón. Nec enim causa
converfi in fidem Abrahæ inferri funt, ex cujus' origine
non funt ; quanto magis Jûdæi, fi poft diffiiefitiam
credant, paternæ reddendi funt naturæ , inferti iterum in
fuam promiflionem ?
Nolo enim ignorare vos, fratres, myfterium hoc \ ut non fitis
ipfi vobis fapientes ; quia obtufio quadam ex parte Ifrael facta
eft, donec plenitudo gentium intraret : & fic omnis Ifrael
falvus fier et, Non eft obfcurum, quia ad tempus cæcitatis
* obtufio data eft Judæis iis , qui dum æmuli Legis funt ,
non viderunt donum veniflè promilfum à D eo , quod præ-
dicabatur à Chrifto. Zelo enim excæcati funt , putante
f + ì . 6.
gentium abjééti funt, ut gaudeant ; fed quia non credide- £ k g em fa<ftorum numquam debere celiare ; unde labbatum
iunt, occafionem dederunt, ut prsedicaretur geiftibus.
Quod f i tu gloriar is , non tu radicem portas, fed radix
te. Id eft, fi te extuleris fuper illos, in quorum infertus es
radicem ; infultes generi, quod t e , ut ex malo bonus ellès,
lulcepit : nec ftabis, fi illud per quod ftd?, deftruis.
Dicis itaque : F tatti funt rami. ut ego inferer. Ex perlò-
fta gentilis credentis loquitur ; quia exfultandum putat in
cafu Judxorum diffidentium, dicens : Illorum reprobatio locum
fecit gentilibus. Sed non funt reprobati à D eo , ut
gentes intrarent : fed fe ipfbs reprobos fecerunt, fpernentes
donum Dei : unde & occafionem dederunt gentibus ad falu.
zeiabantur. Qua offenfione ex parte obtufi funt-, ut pro
incredulitate fua cruciarentur, videntes gentes profiteri cum
gaudio confequutos fe repromiflionem Abrahs : copia tarnen
admifsä gentium, abftergeretur caligo ab oculis mentis
eorum , ut pollini credere ; ut fpiritum compunftionis
prohibens à cordibus eorum , qui eis prsftat cucita rem ,
reddat eis arbitrium liberum voluntatis ; quia non de malevolenza
erat incredulitas, ièd de errore, emendarentur,
ut poftea làlvarentur.
Sicut fcriptum eft. U t probaret donum illis relervatum à
D e o , cxemplum Efai* prophet® in fubje&is poriit : ut hac
tem. Quam éxtollentiam reprimi vult, ut-magis falutib con- f gratia qua liberati funt Judsei credentes , Se nos liberati
gaudeatur , non egritudini infultetur ; facile enim decipi- pollè doceret ; quia non erat exinanita, fed femper abundat.
tur, qui gaudet alienis malis. Dicit ergo »:
‘ Bene , id e f t , re£te dicis, quia fradtis ramis ìniertus es : • Veniet ex Sion, qui eripiat, & avertat impietatem ab Ja-
fed in incredulitate fratti funt \ hoc eft , non propter te , fed cob : & hoc illis a me teftamentum,cùm abftulero peccata eorum.
fuo vitio ■; quia illis diffidentibus, ad xmulationem ilio- Exempli hujus ratio femper manet, quamdiu lunt, qui ere’-,
rum tu vocatus es ad falutem. Ideo gratias debes agere do- dant. Hic enim dominus Jefus,qui de celis venturus pro’
no Dei per Chriftum , non illis infui tare : fed Se petere, fi ^
malum illorum tibi contulit ad falutem; ut Se ipfi redeant
ad òriginem.- Tunc placebis Deo , qui tui mifertus eft ;
ideo.enim te advòcavit.ut per tuam xmulationem redu-
■ceret Se illos ad gratiam.
a. Delibali0 enim de ma
m yecfu pro quorum jan
b. Corb. codex, decipi,
c. Ita mil*, longe plurii
dune nonnulli nifi' ubi legii
eß, in m(T. plcrifque. o niflura fuit. Ï
taires, mlT. non pauci legunc, quorum
qui infililat peccami.
¡edit, vero, dignilafi erant, ad quas
ir , digni tonfi crani. Rurfus auccm,
•,.& mlT. g.uibufvlara , .
onnullis paulo melius, adoptai is -, oprime re'
d. Nonnulli cod. ad lempas , lite qaidem ci
dopi.
, qui nolani crediti ,ß ere
miiTtis eft ad liberationem fiumani generis, ipfè quotidiere-
mittit peccata converfis ad fé : nec ftatim non credentès
condemnat, fed exfpedbat, feiens pofTe proficere ad agnitio«
nem Dei.
Secundum Evangelium quidem inimici proptervos.CnuQi indanti
quia non fic excidit ItuUos &cc.
e. Eraf. & fcq. edit, olivarn . Rom. oleam , fidem. . . . accipimus : 0leafier
vero. . . . perfidiam fignificat : Amerb. ; u’ tm & mil'. leUionem noltram con-
(lituunt, nifi quod nonnulli habent, Cr infraHuofus natura c/l, nonnulli ty in-
fruBuofic natura eft-, tc continuo poft Amerb. cum paucis tnlT. perfidiam.fig-
nificat. e .
f. Sic Amerb. Eraf. ac plures mlT, Gill, vero Sc edit. Rom. cum mlT. qui-
bufdam, obtufio falla e f i ludais.
f a 7.
ÌTa.%.
credulitatis' inimici funt Evangelii, ut error Se delidlum illorum
gentibus aperiret viam. ante tempus intrandi ad fidem,
ficut fupra memoravi; prius enim ubiqueomnibus Judxis
prsedicandum era t, tunc demum Se gentibus oportebat credi
verbum Dei. Sed quia non crediderunt, ablatum ab eis
regnum datjum eft gentibus. Itaque non infiiltandum bis
prxmonet, quorum deliftum profuit gentibus ; illi enim
infultandum eft , cujus peccatum obfuit aliquibus. Non
enim in perfidia illorum gratulandum eft, fed dolendum, fi
tardant converti ; ut quomodo peccato illorum gavif® funt
gentes , quia fàlvat® funt : fic converfione eorum lxten-
tur ipforum enim occafione Dei gratiam citius percepe-
runt.
Secundum elettionem autem diletti propter Patres. Quam-
vis gcaviter peccaverint Judxi reprobando donum D ei, Se
digni fint morte ; tamen quia filii fùnt bonorum, quorum
prerogativa & merito plurima à Deo beneficia perceperunt,
regreiu ad fidem fufeipientur cum letitia ; quia diledio in
his Dei exfufcitacur memoria Patrum.
Sine pcenitentia enim funt dona Ó" vocatio Dei. Verum eft,
quia gratia Dei in baptiimate non quxrit gemitum , aut
plamftum , aut opus aliquot ; nifi folum ex corde profellìo-
nem. Neque enim quia graviter deliquerant non recipien-
do promiilum D e i, Se quia qua: graviter peccantur, non
nifi fletu Se gemitcKadveniam pertinent-; ne ideo illos non '
pollè jam accipere mifèricordiam putarent, quia dolere illos
non videbant; oftendit hoc inter primordia fidei nonre-
quiri ; donum enim Dei gratis donar peccata in baptifmo.
Sicut enim 0 “ vos atiquando non credidiftis Deo, nunc autem
mifericordiam confequuti tftis propter illorum diffidentiam :
ita & ìfti nunc non crediderunt in veftra miferatione, ut & ipfi
mifericordiam confequantur. Incredulitatem gentium memorar
, a ut ìpfo rubore non fe ja&arent infultafites Judsis ,
qui non crediderant : fèd obleékarent illos agnofeere pro-
niillum Dei. Quia enim vos, inquit, gentes ,ciìm his elo-
quia Dei eredita fint, repugnantes fuiftis : nunc autem mi-
fericordiam accepiftis, hon veftro merito, fèd ad horum op- t
probrium ; quàre non magis ifti converfi aecipiant mifericordiam
, qui prius in lege Dei converfati fun t, Se quibus
fed a pròmifiìo eft ?
Conclufit enim Deus omnia in incredulitate , ut omnium mi-
fereatur. Gentes porro ab antiquis'temporibus in impietate
Se ignorantia verfabantur, ut potè fine Deo : propter quod;
manifeftata Lex in litteris eft, qua pollènt infrxnari prce-
cipites. Et quondam verfutia adverfarii cumulati peccata
cceperunt, b ut per interdidum m'agis reus homo coniti--
tiieretur ; Deus clementià bonitatis fu® fèmper homini pro-
curans, ut Se quod fine lege peccatum erat,& in Lege pof-
ièt deieri; hoc decrevit ut folam fidem ponérec, per quam
omnium peccata abolerentur ; ut quia nulla fpes per Legem
omnibus hominibus erat , Dei mifèricordia ialvarentur.
Hoc eft omnia conclufillè in incredulitate,ut tunc decretum
donum à Deo veniret, quando omnes diffidentia Iàbora-
rent ; ut gratia muneris ellèt gratiflìma. Itaque nemò iè
ja d e t ; mifèrum eft enim fuperbum eilè eum, cui igno-
tum eft.
O altitude divitiarum fapientis. & feientia Dei ! Quam in-
fcrutabilia funt judicia ejus, & inveftigabiles via ipfius ! ■
Excelfùm & immenfum Deum in divitiis fapienti® Se icien- '
ti® fu® cum omni laude gcatiarum adionis teftatur ; eft
enim confilium Se judicium ejus incomprehenfibile. Nam
feiens ab inirio converfàtiones Se opera hominum ; quia neque
fòla feveritate juftiti® fàlvari pòflìt hominum genus ,
neque fola mifèricordiac ad profèdum meritotum pervenire,
unoquoque tempore decrevit quid eflèt prxdicandum : ante
tamen permittens unumquemque ilio judicio ; quia natura
ipià duce, cognoicituc juftitia. Et quia audoriras na-
turalis juftiti® obtorpuerat eonfùetudine delinquehdi, data
eft Lex;. ut humanumgenus terrore manifeftat® Legisfre*
naretur. Sed quia non fe cohibentes, rei tenebantur à Lege
; prxdicata mifèricordia e ft , qu® ad fe confugientes
falvaret, refutantes autem excaret ad tempus, ad promif-
fionem eorum gentes invitans, qu® prius juftitiam Dei per
Moyfèn datam fèqui noluerunt ; ut hórum faluti dum ina.
Rom, edit, ut perfufi rubore. ...fe d obiettarmi illos', ut arnofeerent pro-
miffum Dei. Sequentem vero locum codi Corb. ita contrahit : g/uia enim vos,
inquit, genici fuiftis : nunc autem miferitordiam Sic.
K. Mf- Cotb. ut per indiBum. Non multis .autem intcrjeUis (ìc legitur
ih- Ròm. edit, homini falutem procurans, decrevit ut quod fine lege peccatum
erat, & fine lege poffet deieri, &• folam fidem pofuit Sic..
i c. Corb. ac Thuan. codex > ad pcrfcB'um nstritunf.
A vident, ipfo zèlo ad radicis Salvatoris originem fè reforma,
rent promifl® in Lege. H®c eft altitudo divitiarum fapien-
tia O‘ feientia D e i, qui tam Jud®os quam gentes multife-
rià providentià adquifivit ad vitam.
Quis enim cognovit fenfum Domini ì aut quis confiliarius ^.34..
•illi fu it ? aut quis prior dedit illi, & rctribuetur ei .? Hoc in f . fe .
Efaia fcriptum habetur. Manifeftum eft foljim Deum ellè Ef.<.4o..j.
qui noverit omnia confilia , Se hunc unum ellè qui nullius
égèat; quia ab ipfo funt omnia: ac per hoc confilium ejus
a nullo nec tomprehendirur, nec meritar ; d quia in info- d
riora fiiperioris fenfum feirenon poflunt. Denique Jud®is
eredentibus-imponibile videbatur confilium ellè Se volunta-
} tem Dei ad redemtionem gentium : limili modo Se genti-
bus ardüüm & incredulum videbatur Jud®os , qui non
crediderunt, polle converti ; aut credentes fufeipi, ut fàlva-
rentur. Inter cetera hoc eft confilium D ei, quod latuit,nec
potuit comprehendi.
Ottoni am ex ipfo,& peripfum, & in ipfo funt omnia:
ipfi gloria. Qua rarionefenfus Se confilium Dei inveftigari
non poteft, declaravit : E x ipfo enim, inquit, & per ipfum,
& in ipfo funt omnia : ipfi gloria. Hoc didto aperuit fenfum
,qui occultus erat munda ; quia enim omnium creator
eft Deus ( fecit enim ea qu® non erant, uteflènt ) ideo ex
ipfo iunt omnia. Et quoniam ab ipfo funt, per Filiam ejus,
a qiii ejufitem ucique fiibftanti® eft , ?llè Cceperunt, cujus
opus Patris eft opus. Quia ergo ipfe operatur per Filium,
per ipfum funt omnia. Et quoniam qu® funt ex Deo, per
Deum funt ■: poft renata in Spiritu fan ¿io fun t, itì ipfo
funt omnia , quia & Spiritus fàndtus de Deo eft Patré ; un-
de & feit qu® in Deo liint. Ergo Se in Spiritu fanètò pater
eft ; quia quod de Patre eft Deo, non poteft aliud eilè,quam
eft Deus Pater.
Ac per hoc ipfi gloria, quia ex ipfo , & per ipfiem, & in
ipfo funt omnia. e Itaque qu® ex ipfo, Se per ipfum, & in «
ipfo ut eflènt, eilè casperunt, fenium & confilium ejus foi-
re non pollimi. Ipfe autem feit omnia j quia in ipfo funt
, cundta. Patefecit myfterium D e i , quod fuperiiìs dixit non
ab eis ignonya debere.
O Bfecro itaque vos , fratres, per mifericordiam Dei, ut Cap.XII.
exhibcatis corpora veftra hoftiam vivam, fanti am , Deo f i . 1.
placentem , rationabile obfequiumveftrum. Et nolite con/or- fi. 1.
mari huic faculo : fed reformamini m novitate fenfus veftri \
tu probetis qua f it voluntas D ei, quod bonum, & placitum ,
& perfettum eft. Per mifericordiam Dei f illos adhortatur. f
per quam iàlvatur humanum genus. Poft tradtacum enim
Legis Se fidei populi naturam Judaici & gentilis ad bonam
vitam agendam hortatur ; per hanc enim fpes fidei ob-
: tinetur. Commonitio eft ergo h®c, ut memores fint quia
mifericordiam aceeperunt : & vigileni circa obfequium
èjus, à quó illis data'eft, per quem ex impiis gratis jùftifi-
cati funt, feientes hanc eilè hoftiam vivam , fan ¿tam, &
Deo- acceptabifem, fi corpora ttoftra incontaminata ferve-
mus , diffimiles à fiecularibus , qui voltiptatibus ftüdent.
tìac eft voluntas Dei, fanttificatiò vefira. Nam corpora fùb- *• Thcjf.^.
je¿ta peccatis non viva naoentur, fed" mortila ; fub defpè-
ratione enim promifl® vif® funt. Ad hoc enim peccatis do-
. no Dei abluimur; ut de cetero murtdam vitam agerités, Dei
amorem in nos provócemus, non irritum facientès opus
grati® ejnS. Nam apud veteres ideò oblata óccidebatur
tìoftia, ut homines peccati cacfsa morti fubje¿tos fignifica-
ret. Nunc autem quia per dònum D ei purificati funt homines
, Se à morte fecunda liberati, vivam hoftiam debent
óffèrre, ut fignum fit vit® ®tern®. Non enim, ficut tunc,
corpora s pro corporibos immolantiir : nunc vero nòn cor- 6
pora , fed vitia cocporis perimenda funt. U t autem óbfe-
quii noftri eflèdtum habere poflìmus, fervati juftitiä, pu-
dorem cuftodiamus ; nihil enim proficit pudor, nec ratjo-
nabilis poteft viderr>negle¿tä juftitia. Hoc erit conformem
fieri fpiritualium, renovatum in fpiritu ac fide hoc feire
quod placeat Deo, nec aliud bonum & perfe¿tumeflè.
Dico enim per gratiam, qua data eft mi hi,' omnibus qui
funt inter vos » non plus fapere quam oportet Jopere : fed fa-
pere ad fobrietatem,&'unicuique ficut divifit Deus men furata
d. Edit, omnes, ac pauci mil quìa infcrìora ftptrioris : nonnulli, quia inferiores
fnptrioris -. alii multo plures » ut in contextu.
e. Rom. edit. Itaque quia ex ipfe.. . . omnia ut cjfent, &c.
f. Thuan. cod- Gill. & edit. Rom■ orat illos : ultima vero fola , pofi iraBa-
tum au tcmLcgis & fidei credente! ad bonam 8C6. Edit, autem vet. & mil' hoc
folo cTift'nt quod pro r.atqram , Amerb. Eraf- Se. quidam miT..lcuunc, natura.-
g. Rom. edit, pro corporibus immolanda , fed vitia ice.