a. DtÈxcef- ^ re ^Ambrofius ita loquatur ' a N e c ip f i , ait , nos f io t t ì i A litteris apprime inftitutiis , màxime Vero g rsc is ,
num. i f .
b. ibidem
num. i«*.
hujus delettabant honores , quod, nos a nobis invicem divide -
bunt. Tanta vero. prudentia & manfuetudine hanc admi-
niffxationem obivit Satyrus, ut ipii jam mortuo tefti-
monium hoc reddac fandus frater : b Sine offenfione alia
& gubernafti fratris domum, & commendajli facer dotium.
14. Quapropter expeditus ac liber a rebus terrenis
novus Epiicopus, csleftium adquifitioni totus incubuit:
'3c quamvis ante fufceptum facrum baptilma tam ho-
nelte tamque chriftiane vitam inftituiflet, u t vix aliud
quod adderetur , eulminis epifcopalis perfedio yidere-
' tu r exigere ; nihilominus tamen tanta animi conteng
Confejf.
i. 6. cap. 3,
quibus inter latinos Patres uni Hieronymo primas con-
ccdebat ; mirum non videbitur, fi Patrum tam Græcorum
, quam Latinorum Operibus indefeflà manu vol-
v en d is , & facris utriufque linguæ codicibus inter ie
conferendis, tantos progreflùs tarn brevi habuerit. Nam
quod contendit magnus m Gardinalis Damafum pont,
max. ubi comperit Ambrofii adhuc catechumen! eledio-
nem , Simplicianum , qui eum .primis epifcopatus fui
annis in ecclcfiaftica fcientia erudiret, Mediolanum mi-
fiffc, haud fatis idoneo nititur fondamento ; quodenim
Ambrofius fuam ad eumdem Simplicianum epiftolam
rione operam dedit virtutibus omnibus , quanta fi nul- B his verbis concluferit: » Nos parentis affetta dilige ; & Auc.
Efí/F;io.
d. tritt Am-
bref num.
ì ' i .& M -
lam fibi incffe perfuafum habuiffct. Qua ratione talis
•effedus , quale-m unumquemque fubditorum fuorum
effe peroptabat, eifdem aa bona opera facem numquam
non prsferebat. In primis autem ita fe manciparat cul-
tui iacrorum altarium , ut nullis negotiis quo minus
-quotidie c divinum ofterret facrificium, avocaretur. Sed
cùm Paulinus fatis accurate Ambrofianas -fingulorum
dierum exercitationes <fonarraverit,ut e s minutatimi hoc
lo co exponantur , nihil eft neceffè. Ceterum fandus
Prsful adtente confiderans gubernacula ejus Ecclefis
fibi eredita , quam Auxentius, qui earn totos io . annos
guftinus ipfum vocitarit o pairem in accipiendagratia tunc
epifiopi Ambrofii, & quern -vere ut patrem diligebat ; id
aliunde non effe fa ¿turn jam oftendimus , quam quia
ilium idem presbyter adhuc juvenem primis fortaflè
religionis elementis Roma imbuerat, vel quia eum poft
eledionem ad facramenta regenerationis ordinationif-
que fufcipienda parare ftuduerat.
16". A Mbrofius comparand* rerum ecdefiafticarum,
jL \ .& c Scripturarum.potiflimum cognitioni non alio
confilio defudabat, nifi ut implere pofiet dodoris muoccupaverat
, arrianorum dogmatum veneno inficeré C nus,quemadmodum aperte fignificantp h s c ejus verba:
'~r~ ........... Sed tantummodo intenfionem & diligentiam circa fcripturas
divinas opto adfequi . . & hanc ipfam ut doceniis ftudio
pojfim difiere. Hanc ob rem ftatim à primis lacerdotii
annis feftinavit iilud aggredì ; non enim obfcure id
ipfum declarat, dum tanta cum modeftia & fui demif-
fione profitetur fadum fuifle, q ut prius, in q u it, decere
inciperem. quam difiere. Difiendum igitur mihifimul & do-
cendnm-,quoniam non vacavit ante difiere. Clerici porro quos
hic alloquitur, non foli exftiterunt, ad quos .prima: illius
cura; pertinucrint ; in catechumenis etiam ad genitalia
omni ope conatus fo e ra t ; e contrario ipie arbitratus
eft fibi nervis omnibus efle connitendum, ut non tno-
do ejufdem ’Arrians dementis, fed & omnium aliarum
hsrefeon . prava germina ftirpitus ex populorum men-
tibus evelleret. l-’aftoralis hujus foliicitudinis efFedum
declaravit fandus Hieronymus in ilia v erb a : e Poft Au-
x en tii, in q u it , firam mortem , Mcdiolani Ambrofio confti-
tuto , omnis ad ftdem reilam Italia convertitur. Tantus autem
Ille fuccefliis eo dignior eft admiratione, quo ad
ilium adipifcendum breviori fpatio vir fanifus indiguit;
ipfe fiquidem per Arrians tempeftatis tempora, id e f t , ^ facramenta parandis erudiendifque plurimum laborabat-.
anno jSy. aut 38^. fic jam fcribebat: * Prodire de Anianis Et tot ejus libri ex fermonibus ad eofdem habitis coin-
nullus audebat; quia nec quifquam de civibus erat, pauci de pofiti , abunde probant vix aliud ipfi fuifle antiquius ,
familia regia , nonmlli etiam Gothi. Hoc -fimiliter tempo*-
■re Auguftinum àManichæorum cafllbus liberavit fanâus
Antiftes : neque etiam dubitaverimus plures alios non
tam pervicaces quam Auguftinum, Ambrofio jam ante
debuiffè primi fui erroris depulfionem.
iy. Verum tamen uberes illi fruifus magno ftudio
multifque laboribus conftitere novo Præfüli ; nam lic
e t à nobis obfervatum fit liberalibus ilium litteris ac
difciplinis ab adolefcentia inftrucfom fuiffè, ecclefiaftiquam
ut idoneas redderet halbe teneras plantas, qua
pietatis radicibus altius abtis, frudfus uberes aliquando
ferrent. Indefeflùs erat in hoc muncré, & omnino 1 in
rebus divinis implendis, ut Paulinus ìocpìmr, fortiffmus,
in tantum ut quod filitus erat circa baptizandos implere,
quinque poftea epifiopi tempore quo decejftt, vi-x empierent.
v j. Superiora duo conditionum genera fanno episcopo
populi oblivionem haud induxerunt : is enim iè-
dulam operam dabat non mòdo illius moribus virtutum
cam tamen doftrinam , cum ad epiicopatum prove&us E omnium ornamento excolendis ac decorandis , verum
•fuit, ei defuifle negabit nemo. Ut igitur hanc icien- etiam ipfius animis contra tecnas ac perfidiam hsretitiam
fibi compararct, quidquid temporis fibi ä nego- corum prsmuniendis. Hoc ejus liofcitur fuifle propotiis
munens f u i , aiit neceflaria corporis cura vacuum fitum, quando librum fuum De Paradifi, quem hoc
e r a t , incredibili afliduitate fcripturs facrs meditationi
totum impendebat. Teftem habemus hujuice rei magnum
Auguftinum , cujus h s c verba funt : g Secludentibus
me j inquit, ab ejus aure atque ore catervis negotioforum ho-
minutn , quorum infirmttatibus firviebat, cum quibus quando
■ erat, quod per exiguum temporis erat,aut corpus reficitbat
ipfo anno editum putamus, ea de re in lucem emifit 5 ne
Apel-lis difcipuli, aut Manichsi potius [fimplices mentes >
inqu it, malttiofa interpretatione traducant. Huic libro
alios duos adjecit, qui de Cain & A b e linfcripti fun t,in
quibus faciliori adhuc negotio deprehenduntnr ii lermo.
nes , qui chriftiani oratoris non -ita maturi ingenium
necejftriis fuftentaculis, aut Ictlione animum. Sed nec fide- referant, licet hi ipfi prarccptis ad bonos morés appoliffìmus
ille difcipulus negligendum tacendumvc exif- fitiflìmis paflìm adfpergantur.
t im a v it , quam rationem in legendo teneret przeeptor F 18. Ambrofium fingulis diebus Dominicis ad popufilUS
} eodem enim loco ifta fnbjungit ; h Sed cìtvi legebat, Inm v<*rha fare*rp rnnfiipviiTX *><1- a _
aie , oculi ducebantur per paginas , & cor intellettum rima-
b.ttur, vox autem & lingua quiefiebat. Neque vero diurna;
lucis curriculum ejus fiiificiebat aviditati ; fed no<fte
diei hoc in opere propemodum continuata, redux à
facris v ig iliis , leétionem quamprimùm refumebat, fi-
cut ip'iè cariflìmo fuo Irenso ingenue fatetur hoc modo
fcribens : • In ter legendum, inquit, cum paululum requie-
viffim animo , quia lucubratione desliteram, verficulum tllum
capi mecttm revolver e, quo ve/peri in vigiliis ufi fueramus.
Quin etiam poftquam state jam erat proveéfior, de
tam improbo ftudio nihil remifit, quemamodum ex
una ejus epiftolartìm Sabino amico fuo & familiari
icripta cognofcere eftjin ea quippe 1 hsc verba legimus:
Non enim dittamus omnia, & maxime notti bus , quibus
nolumus aliis graves ejfe ac molesti. Atque ita qui labori
fuo numquam parcebat, parcebat alieno. Quapropter
cùm acerrimo ingenio prsditus eflèt & humanioribus
lum verba facere confueviflè teftis eli Auguftinus , cùm
profitetur: t Eum quidern in populo ver bum veritatis rette trac-
tantern omnidie'Dominico audiebam.Scd verba illa non nifi
de fermonibus per anni curfun? ex communi moreha-
beri folitis accipienda funt ; in feftis celebrioribus, nec
non in diebus extraordinariis quotidie, immo vero in-
terdum etiam femél & itcrum eodem die ibggeftum
confcendebat,uficut a nobis fuis locis obfervatum eli.
19- Primis quoque Ambrofiani epifcopatus annis ge-
nerofam illam libertatem , quam Sacerdos Chrifti ad-
verfus principes magnatefque fsculi adhibere confti-
tuerat, expertus eli Valentinianus Magnus. Etenim ut
illam enarrationem Theodoreti,cui eam ^ebemus ,v er-
bis ipfis reprslèntemus : x Paucis poft: diebus, nimirum ab
ordinatione, Cum divinas Ambrofius multa cum libértate
imperatorem allequens , nonnulla reprehendijfet, qua d ma-
giftratibus haud rette fatta ejfe videbantur, refpondit imperatore
Hanc tuarn libertatem jampridem cognitam habe barn-,
m In V .
Amor. t¿> in
373.0*383.
n E p-'ft.gf;
Augufl.i.S.
Conf. cap. V,
o A d epifc
6f.
A n n u ì .
37Í-
p Lib. 1. d ì
offic. cap.i .
q Ibidem,
t In Vita
38.
ILib.de Pa-
num.xt.
t Lib. 6.
Confi cap.}.
u Admon in
lib. de My f i.
& in Ub.,
Hex.aem.
X lib : 4.
Hifi. E ccl.
c»t- 7-,
fed licet earn probe noffem > non filufn nbn contradixi i immo A illam re tu lit , quam dum illi fandimoniali velum im»
adfinfum prabui ordinationi tua. Proinde delittis anirnarum p on ere t, habuit Libcrius.
tofrarurn medicinara adhibe , quernadmodum divina lex pra-
cipit.
z o . Hic imperator x v . Kal. Decembtes diem o b fft ,
re liá is duobus fiíiis,Graciano fcilicet acValentiniano:
quorum illc^prior jam impleverat annum statis x v ii. &
die 1 x. Kal.* Septembres anni 367. Auguftus fucrat fa-
lutatus : Valentinianus vero adhuc quadrimus fexto die
poft obitum paternum imperator declaratus eft. Utrum^
que horum principum femper Ambrofius tenero quo-
dam & vere patrio amore complexus e l i , quem & illi
24. Non ita multo p oll librum de Viduis, f qui fimiliter
conliat è fermonibus , in vulgus edidit. Viduarum
chriftianarum commoda & merita illic p rsd ica t, nec
non earum conditionem proxime accedere ad virgina-.
lern appofite probat. Dederat autem eidem Op ells ©cca-
fionem quadam vidua, qus cum haberet ex filiabus alias
nuptas, alias vero nuptiis maturas , eum confuluerat an
ad fecundum conjugium tr^nfirc fibi expedi ret?
4.}. Huic ipfi tèmpori librum de Tobia etfi non argu-
mentis neceflariis , probabilibus tamen conjetfturis g adviciflim
parentis propri! loco numquam non coluerunt; B tribuimus. Ex hiftoria Tobis ab eoque mutuò dats
quod enim fub junioris imperio vexationem atrocilfi-
mam fuftinuit fan<ftus Epifcopus, id in fororem hsre-
a orat. de t ic s fem in s , q u s puerili filii state abutcbatura, rejicien-
Obit.Valen. dum eft t
41. Uantumcumque porro quslibet vit-s ratio beato
V ^ P r s fù l i cu r s fu e r it , nullum inftitutum foliicitudinis
fu s laboribus ei umquam dignius vifum e f t ,
quam virgine-um. Jam inde ab initio epifcopatus lucu-
brationes fuas domini fui fponfis devorandas putavit ;
cùm non tardius hoc anno ineunte ad eas habiti videan-
A N m
n 6'
Gabelo pecunis anfam arripiens , in ufuram infurgit
ea tempeftate immuniter grafläntem, quam ejufmodi
rationum momentis impugnat & p rofligat, ad qu s memo
r is noftrs homines vitam componerc optandum
eflet.
a^ ./^ VU i libcllum deplrginitate paulo adtentius exa-
V ^m in a v e r it , nihil aliud efle comperiet quam con-
•tinuationcm libri de Viduis, h eumque fimiliter compofi-
tum efle ex lermonittos, quos ut commotam memora-
t s vidu s mentem placaret, compofuit. Verum priufb
Ztb. de
Virg. c.io.
num. 5 7 . ,
c lbid.lib.sy.
cap.6.
tur clegantifllmi illi fermones, ex quibus libri de Vtrgi-C quam eamdem viduam alloqueretur, fufe difputat de
nibus concinnati funt. Quant us autem horum ciim pro*-
nuntiati funt, fruftus eruperit, ex eo fatis colligi da-
t u r , quod vir alioqui modcftilfimus ilium premere non
potuerit : b De Piacentino , inquit , facranda virgines ve-
niunt, de Bononienfi veniunt, de Mauritania veniunt, ut hic
veleniur. Q u s quidem verba tempus etiam quo illi fermones
habiti foe re , fatis innuunt ; cùm enim Ambrofius
c triennalis fac-erdos eofdem reaegerit in librorum
formam , hinc intelligas unius, ut minimum, anni Ipa-
t io fuifle opu s, ut iilarum concionum fama in loca tam
dilfita , & maxime in Mauritaniam ufque pervadens,
velandas virgines Mediolanum inde pertraxerit. Quo-
circa fi fellum beats Agnetis x x 1. Kal. februarias ce*-
lebrabatur, ut nunc moris e f t , haud fine caufa credi-
derimus eorumdem fermonum prirrtum hoc ipfo anno
in natali illius martiris , alios ver© aliis diebus ex intervallo
didos fiiilfe. Hoc autem Ambrofius tanta cum
facundia & ornatu , fimul vero tanta cum vehementia,
& efficacia perfuadendi p rsllitit ; ut & nimiam oratio-
nis luxuriem ipfemet excufaret, & matresne filis fine
tanti dodoris e-loquentia perfuafs, virginitatem Chriftó
conlècrarent, eas in conclavi fedulo incluías ad eum
audiendum in Ecclefiam venire non paterentur.
Arriani, cum novum Antiftitem hsrefi fus belinftituto
virginitatis, illudque ' me improbum effe , nec
vum, nec inutile argumentis evincit. Et hac ratione tam
de virginibus , quam de viduis illic agitur , maxime ve*-
ro de his ultimis. Cùm autem liber de Viduis abfolvi
nifi vertènte anno fuperiore non po tuerit, hinc evi-
dens .eli eum librum quo de agimus,confcribi ante hunc
annum non potuiflè.
27. Intcrea dum Ambrofius tam feliciter hsrefi de-
bellands , vitiis exftirpandis , ac inferendis virtutibus
operam navabat,Valens imperator, qui catholicos afflic»
tabat tam atrociter, maximas à Gothis clades pertulir»
Contra vero Gratianus ejus ex fratre nepos , r e d s fi-
dei beneficio ubique triumphabat. Is igitur comperto
patrui periculo, in Orientem eidem laturus auxilium ,
tranfire conilituit. Itaque ut adverlus adeunda pericula
potentiori prsfidio communiret l e , aut- fuperiore anno
excurfte,aut ineunte p rsfenti rogavit Ambrofium 1 ut fibi
commemationem, qua Filii Dei divinitas adftrueretuf,
lucubraret ,• quo icilicet regiones arrianorum contagio-
ne infedas aditurus , alexipharmaco non privaretur.
Ambrofius tametfi magis optaflètm cohortandi adfidem fu-
bire officium, quam de fide difieptandi, principis VOtis tamen
obtemperans, priorés duos libros de Fide ad illum mifit,
Qu o f a d o , fuam omnem follicitudinem eò convertit
{ Admon.ìit
lib. de v i daitr.
p Admon.in
lib. de Tobi
».
3.-*.
h Admon.in
i D ì Virg,
cap.è.n.i 7.
& fe q .
I Admon. ìit
lib.de Fide.
m Lib i - de
Fide cap. 6.
Æ.X. . IdUl ) I.UUI ..«WAV... .WWW WV*- _ 3 _■A
lum indixiflè, ac nullam à primo die accepts ordina- ut fofis ad Dominum continuis fervidifque precibus ei»
tionis occafionem eorum oppugnandi prstermittere
confpicerent | coeperunt ferio inter fe confulere, quibus
machinis adverfario partibus fuis perniciem proxi-
mam minitanti le fe opponerent. Eo animo > ut quidam
prudenter exiftimant, Valentem elegerunt fororis fui
miniftrum idoneum , qui Petavione , cujus thronum
epifcopalem , ejedo M a rco , per vira occuparat, tur-
piter expulfus, in Italiam ad perturbandas illius Ec-
clefias fe contulerat. Sed reprelìa eft ejus amentia Gra-
tiani audoritate -, legem enim adverlus illum ab eodem
dem principi felicem impetraret expeditionem ; quem»
admodum in epiftola fuper ejus reditu ad illum data
iplc teftatur, his verbis fcribens : « Tuum quotidianum iter n Epift. it
legebam , notte ac die in tuis caftris cura & finfu locatus » num-x-
orationum excubiis pratendebam ; etfi invalidus merito, fed
ajfettu f i dui us.
28. Valcns autem cùm didiciflèt fccundùm Danubii
ripas Gratianum ad le properare ; ne juvenem illum
principem cujus virtuti maxime invidebat,fociufo v id o -
r is haberet, feftinavit funeftilfimum illud committere
A sm i
Î77I
d Lib. de
Virg.cap.u
principe fuiflè jatam ex primis verbis 1. 1 v. de H m t . F prslium , in quo una cum omnibus orientalis imperii
difeamus licet. viribus profligatus e f t , ipfe vero in agrefti tuguriolo
die i v. Kal. Augufti vivus combuftus.
19. Barbari in quibus erant Taifales, q u s natio p rs
ceteris aliis impudicifis turpitudini mancipabatnr, ufi
v id o r ia in plurimas imperii provincias maximeque in
Thraciam & Illyriam fada irruptione, ufque ad radices
Alpium Julianarum omnia pervaftarunt. Explicari non
poteft quanta crimina-perpetraverint, quemadmodum
cun da mifeuerint esdibus atque incendiis , quantum
denique captivorum numerum abduxerint, quos pecu-
dum more paflìm venales exponebant. 0 Nota funt hac.
nirnis , inquit Ambrofius, Illyrici vaftitate & Thraci* :
quanti ubique venales erant tota caglivi orbe. Ex his com-
plures redemtos eflè ab Eccleliis idem fignificat : fed
ipfe omnium caritatem fuperavit in hoc officio3 quippe
qui non pecunias tantum in redemtionem illam lubens
impenderit, fed ipia quoque Ecclefis vafa comminuerit,
* * » jjj
23-TAm fupra narravimtis quam late Ambrolìaftorum
J de virginitate fermonum fama fe diffudillèt. Inde
fadum eft ut virgines fa e r s , q u s propter locorum dif-
tantiam illas adhortationes auribus haurire non pote-
ran t , eas faltem chartis traditas legere percuperent.
Nec profedo credibile eft Marcellinam Ambrofii foro-
rem , & ante multos annos id v its genus publice pro-
felfam, ferre potuiflè , ut ab alia in hoc expetendp
prsverteretur : fandus autem P rsful lubentiflìme obièr
quutus eft eorum votis ; quod ipfe manifello de fe teli
tatur , his verbis loquens : I Rogantibus virginibus ne hoc
quidem put a vi negandum.Iliade caula eoldem ièrmones.jn
tres libros de Virginibus is transformavit nondum trien-
C Admon.ìn nalis facerdos , ut jam didum eft. Marcellins forori hoc
lib. de virg. idem Opus infcriptum v o lu it , in quo & c orationem