i r / , fm & "U ri. Natura mira c i ta mafa loluntas fap- Apro nobis.j ut non Í1U, ■ nobis profitera. Nos enta
ponítur, fit natura i r a , id e ft , ■ ultioni fubjicienda fit , Ë B W nobis non proficera , forte cogérerontmon pro
f r i n WÊE i„ .,oi„....... Uap nnifn infr» domino fervi : ouanto macis immutata non fubftantià, fed mala volúntate. Hoc enifri cum non iolum llUUS ,
■Efti. 1.4. deputatili' naturx , quod fequitur j unde ait in Eiaia. Semen
piffimum, Et quare fit femen peifimum , fubjecit : Reliquiftis
enim Dominum,ail,& ad iracundiam incitaftis Santtumr Jfraef,
ut natura qua: deferit Deum, peifimum femen dicatur. Degenerare
enim eft ab an f t ore recedere : Sc cùm malum exem-
plum ceteris prxbct, malum eft femen j frudtu's enim peili-
mos facit. Si vero redeat ad Au&orem, bòna érit natura, fe-
cundùm Apoftolum, qui immutatus , dum agnofcit Creator
^4S:9. if. rem fuum, vasele&ionis appellatur.
fy. 4. Deas autem,qui dives eft in mifericordia propter multamcalpfo
fervi:quanto magis foltlm illius,
fed Sc noftra mors nobis prxftet efFettum i
Jpfe enim eft pax noftra, qui fepit utraque mum»& medium
parietem maceria folvens. inimicitias in came fua.
Pacem fecit inter circumcifionem & prxputium paffio Sal-
vatoris. Inimicitiam enim , qux vefut paries media erat,
Sc dividebat circumcifionem a prxpucio, Sc prxputium a
circumcifione, hanc folvit Salvator, dans legem ut neque
Judxus prxfumens de circumcifione reprobaret gentilem,
neque gentilis fidus de prxputiq, id e f t , de paganitate,
lUtem»QHt awes */» il»/«»»'*» I//VI/*./ ™ a—bo.m...i.n are tur JJ udx.u m: fed ut ambo, i• nnoyati, 'uniusJ Dei
ham M* nufmus e/i n ér i. Hre vera divitiæ funt B (Mem fequerenrur in Chrifto,; Omnlji enjnp qure docult
J J i -i - .1_ HffiSH__ 1:«* CoU.A.or nmi' firmatiir. nim rpfiirrPTfir a mnrrnis. Parie-
^ 5-
v<8. J.IJ.
jr. 6.
f . 7.
ir. 8.
y - 9 -
jr. 10.
mifericordiarum , ut non quxrentibus ultro mifericordia
prxftaretur, ficut dicit Efaias : Pa!am fattus Jam non qua-
rentibus me jhoc enim eft abundare mifericordia , ut & non
poftulantibus tribuatur. Hxc tarnen caritas Dei eft erga nos,
utquia fecix nos, nolit pe&rë nos ^ diligit enim opus fuum.
Ideo enim fecit,vnt amaret, quod fecit ; nemo enim laborem
fuum odio haber./ ' .
Et cum mortai cjfemus peccaps,convivificavit nos inChrifto.
A Deo alienaci morcui erâmus : gratiâ autem fuá revocavi!
nos, hoc e f t , vivificavir nos in Chrifto. Quia enim per ipfum
nos fiÜÈit, iterum per ipfum nos reformavit in ipfo, id
eft, ut ejus membra fimus^ipfe eft autem caput noftrum ;
Salvator ,tunc firmavit, cùm refurrexjt à mortuis. Parie-
tem tamen, qui medius erat, dividens inter legem fattorum
& gentilitatem , maceriam five fepem fignincavit, id e f t ,
non parietem ftabilem, neque robuftum ; quia neque gen-
tilitas firma res erat, quafi ab homine inventa, neque cir-
cumcifio, Sc neomenix, efcarum, & facrificiorum vel fab-
batorum ftabilis & fixa obfervatio ; fic enim data fun t, at
ceflarent, adveniente Chrifto. Quamvis enim Deus hxc
dederit ,fed ad tempus elidei autem firma Sc fine fucceflore
eft prxdicatio.
Legem mandatorum in decretis evacuane, ut duos condtret
in fe ipfo, in uno novo homine facie ns pacem.' Hoc eft quod
ipfum enim habemus, Deo prxftante, auótorem v itx noftrx, Cfupra fummatim memoravi 1 quia legem , qux data erat Ju-
fXic ut dicit Petrus apolnc ol1 us : A.u lctol rem v_ ero vi■t a_ tnterje- Jm i, «M /iy/iim /iliA flP Sir in tiprtmpnuc Rr in p f r if i. Rr ir
ciilis.
Cujus gratia fa lv i fatti eftis. Huic dono addit Sc gentes.
fignificans a falvatos nòs elle gratia Chriffi.
Etftmul fufcitavit, &ftmul confedere fecit in caleftibus i:
dxis in circumcifione , & in neomëniis, & in efcis, & in
fiicrificiis, Sc in fabbato, evacuavit, hoc eft , celiare jam
juffit j quia oneri e ran t , Sc fic fecit pacem. Unde Petrus
apoftolus dicit in A6tis apoftolorum: Quid imponitis jugum
fupra cervicem fratrum , quod neque patres noftri , neque nos
Chrifto fé fu Hoc dicit, quod fupra memoravi, illic futuros pptuimus portare ?
fandos etiam ex gentibus, ubi & Chriftus eft caput eorum; ■ Vrexhiberet & reconcilùeret ambos in uno carpare Deo
V t oltenderet in ftteulis fupervenientibus fuperabundantes pTr crucem. Sublatà inimicitià , morte fua Chriftus prius
divitias grafia fua in boni tate fupernos in Chrifto Jeju. Hoc pófmlos inter fe reconciliavit, deinde Deo Patri pacincos
lignificar quia in futuro fxculo immortale donum Dei ap- -recit ; ut homines naturx unius, quia divedi tacci ruerant
parebit in remuneratione fidelium ; quod oculus non vidit, per errorem, membra efficerentur unius corporis n o v i, cuneo
auris àudivit, nec in cor hominis adfcéndit, qux prx- jus caput Chriftus eft.
paravic Deus diligentibus eum. H x funt fuperabundantes D Interficiens inimicitias in fernet ipfi>& veniens evangelizAvit
divitix , ut tantum detur credentibus, quantum inveftigare pacem vobis, qui longe, & pacem iis ,qui juxta \ quia per ipfum
non poceft mèns. habemus accejfum utrique in uno Spirita adPatrem. Idem fen-
Gratia enim falM fa S i eftis perfidem. Grafia fidei data eft, fus eft -, intetfecit enim inimiciciam in fe ,dum prò omnibus
ut credentes falventur. Et hoc non ex vobis ; Dei enim donum tam Judxis quam gentilibus mortuus eft. Omnibus enim
y-.**
ritf.'lj: IO.
■ft. li.
y.17 .
f t . li'.
eft, non ex operibus , ne quis glorietur. Nam ipfius fumus fig•
fnent uni, créât i in Chrifto Jefu in opera bona j qua prapara«
vit Deus, ut in illis ambulcmus. Verum eft, quia omnis gra-
tiarum a&io falutis noftrx ad Deum referenda eft , qui mi-
fericordiam fuam nobis prxftac ; ut revocatet b errantes ad
"vitam, & non quxrentes verum iter. Ideoque non eft glo-
riandum nobis in nobis ipfis j fed in D eo , qui nos regene-
nativitate cxlefti per fidem Chrifti, ad hoc ut bonis
proficit mors Salvatoris ; refutgens enim a mortuis, dam-
nata morte, qux tenebat omnes, oftendit quam fpem ha-
berent credentes in eum. Hinc mandavit prxdicationem,
qua omnes couvocarentur ad Deum Patrem in unitate Spiritus,
feifsä difcordiä, ut five Judxi ( qui prope ideo di-
cuntur,quia ipforum patribus fadla promiflio eft) five
gentiles ( qui ideo longe dicuntur, quia Dei legem non re-
a v i l llHilVillllLV VM.lV.kl L «Hk«* V1111.1.1 , —v. ----- --- —— —--- _ oeIp erunt datam Ip er Mo1 y1 fen)' fübla_tko *prxterito ritu, fufiperibus
exercitati, qux Deus nobis jam renatis decrevit, E ciperent fidem Chrifti,per quam efticerentur unum.
r ■ r T ■ - 1 r - . . 9 9 V— />/?.’. C Un f r t i t e r pfri i t i m i * - CrA fßit
fr. h.
f t . tu
promi fia mereamur accipere.
Memoria retinentes, vos qui aliquando eratis gentes in carne,
qui dicimini praputium , ab ea qua dicitur circumcifto in
carne manufatta ; quoniam eratis ilio in tempore fine Chrifto,
alienati a convtrfatione Ifrael, & hofpites teßamentorum, &
promifßonis eorum fpem non habentes, & fine Deo in hoc mundo
■ Commonet gentes ,uc reminifeentes quid fuerint ( eranc
enim carnales, & fine fpe, nullam promiilionis communio-
nem habentes Judxorum in Chrifto (Judxis enimpromiflus
erat Chriftus, non gentibus ) ut propenfius gr-atias agant
Deo per Chtiftum , qui mifericordiâ fuá fecit illos participes
fpiritalium , cùm eflènt carnales. Ideo tarnen cir-
cumcifio, ait, in carne manufatta, ut fignificarec aliam non
manufaftam fpiritalem.
Nunc autem in Chrifto fefii vos qui aliquando longe eratis,
fatti eftis prope per fanguinem Christi. Adhuc donum &gra-
tìam Dei commendar, cui nos femper velut obnoxios gradas
vult referre j idcirco enim in fanguine Chrifti próximos
Ergo jam non eftis c hofpites & incoia , fed eftis cives
fanti or urn , & domeftici Dei. Admonet illos , ut memores
fint beneficiorum Dei ; quia cùm longe eflènt à cognitio-
ne Sc timore D e i, mifericordia ejus adjun¿ti funt j ut fie-
rent participes eorum ,qui prope Deum eraiit, concives
fa¿li. filiorum Dei. Sicut enim quxeumque gens Romano-
rum pacem fequi defideravit, oblatis donis fufcepta. eft j
ut eflent cives Romani, quemadmodum Tharfo Cilicien-
f e s , unde Apoftolus civem Romanum fe dicit : ita 8c qui- 1
cumque fidei fe chriftianx fociaverit, fit civis iànótorum
Sc domefticus Dei.
Superadificati fupra fundamentum apoftolorum & prophe-
tarum, ipfo fummo angulari lapide Chrifto Jefu. Hoc eft fupra
novum & vetus Teftamentum Collocati. Quod enim
dapoftoli prxdicaverunt,prophetx futurum dixeruntjquam-
vis dicat ad Corinthios : Deus, inquit, primum pofuit in
Ecclefia apoftolos, fecundo prophet as. Sed hi alii prophetx
funt ; ilio enim loco de ordinatione Ecclefia: difputat , hie
vero de fundamento Ecclefix : prophetx enim diipofuerunt j
nam apoftoli fundamenta jecerunt. Unde dicit Dominus
nos Deo fa&os memorar •, ut quantum affèétum circa nos
habeat Deus, oftenderet, qui pro nobis Filium fuum mori
permifit j ut & nos in fide ejus durantes , omnihus exitiis ad Petrum : Super iftam petram adificabo Ecclefiam meam ,
pro ilio nobis illatis non cedamus , icientes plus ilium de hoc e f t , in hac catholicx fidei confefiione fia tua m fideles
nobis mereri, quam quxeumque ab inimicis poflunt infer- ad vitam ■, nam Sc David difpofuit domum D e i , 8c figna-.-
r i : ille enim cùm fit Domijius, Sc nullius egeat, obtulit fe vit locum ubi fieret : Salomon vero fundavic eam.
ft. !»•
efe &c,
Ad fient. *
. . f u fique feretri,
, ¿[loJfoU frxducermt.
In quo omnis frattura compatta, creftit in templum fin e - A Indigni ©nim inventi fiint Judxi tantum ac talem habere
tum in Domino, in quo & vos coadificamini in habitaculum do&orem ; fic enim Judxi credebant in Chtiftum , ut Le-
Dei in fpiritu. Hic fenfus eft , undè Dominus ait '. Super gem tamen fervarent ; qtiod edibile eft apud Deum. Deniiftam
petram adificabo Ecclefiam meam. Duos enim popu- que dicunt apoftoli ad coapoftolum fuum Paulum : Fides, .
los in iè fufeepit Salvator, Sc fecit unum in Domino, fi- f ratet, qttot millia fiunt in Judais credentium , & omnes ific
cut Sc lapis angularis duos parietes continet, in imitate amulatores funt Legis. Unde faftum eft, ut vas eleólionis
domus firmaros ; fideles enim fupcrficies funt templi D e i,
in fpiritu converfàntes ; ut poflìnt heredes fieri cx l’eftis ha-
bitationis.
ad gentes docendas miflus e f lè t,u tv e l ipfi fidei fux fpem
plenam haberent, nihil de Lege, fed in folo Chrifto ("pera
11 tes. Manifeftato enim facramento , Chrifti tale donum
datum eft, c quod perfeftx falutis haberet effèdtum ; ficuc
HVjus rei gratia ego Paulus vinttus Chrifti Jefiu pro enim in- magna vota maxima dantur apophoreta; ita Se
vobis fratribus. Quoniam difpofitionem divinx eie- magnifico manifeftato myfterio, gaudii 8c Ixtitix causi tam
mentix, qnx fueric ante mundum erga fàlutem gentium -B egregio munere donati funt homines, quod illis fatis fit ad
oftendit -, nunc fe legatione hujus doni fungi Dei provifio- copiam falutarem.
n e , Chrifto mittente , declarat. Dominus. enim poft refur-
reóbionem fuam apoftolos fuos vice fua mifit prxdicare ,
hunc dirigens ad converfionem gentium j fic enim dixit
ad eum : Fade, ego longe ad gentes mittam te. Dominico
ergo ufiis verbo eft, cùm dicit : Pacem vobis qui longe , &
iis qui juxta.
Si tamen audiftis difpenfationem. gratia Dei > qua data
eft nobis in vos. Vult eos feire quia Dei judicio à Chrifto
miflus eft prxdicare gentibus myfterium gratix Dei. Secundum
V t nota fiat Principibus & Poteftatibus in cceleilibus per
Ecclefiam multiformis fapientia Dei. Tam bene de hoc fen-
fit Deus , ut non iblùm gentibus hunc magi'ftrum daret j
verumetiam ut per eum veritas Chrifti innoteicat ipiriti-
bus in cxleftibus , qui funt Principes Sc Poteftates. Potefta-
tes id eo, quia porentiores funt inter ceteros ipiritus : Prin»
cipes autem, eo quod principentur P o te fta t ib u su t ag-
noicentes per Ecclefiam, qux multifarie ad vitam adtraâa
eft , in Chrifto unius Dei manere myfterium, definant ab
errore. Id enim agitur, ut prxdicatio ecclefiaftica etiam
revelationern noturn mihi fattum eft myfterium ,ficut _ .
lienl
antea fcripfi in modico, prout poteftis legentes intelligerepru- Q bis proficiat, 8c deferant adtenium tyrannidis diaboli, qua
dent tarn meam in myfterio Chrifti. Oftenfam fibi lignifica
revelationern myfterii D e i, de quo prius breviter fe memo-
rat fcripfifle , hoc eft , temperate , prout poterant capere
prudentiam Apoftoli in facramento Chrifti.
Quod in aliis f acuii s non fuit notum filiis hominum , ficut
nunc revelatum eft fantl‘s ejus & prophet is in fpiritu , gentes
effe coheredes <& concorporatas ■& participes promiffionis ejus
8 in Chrifto Je fit.Hoc acnerit oftenium à Deo tempore Chrifti,
quod latebat j quia gentes participes futurx eflent gratix
promiflx in Lege. Quod oftenfum dicit prxdicatoribus
faniftis & prophetis , id e ft , apoftolis & Legis explanatorife
adverfus Dei unius fidem impia prxiùmtione armavit.
Qui fenfus pialmo vigefimo tertio prxfcriptus eft,ubi Deus
univerfitatis Dominus défrionftratur, dicente Dei Spiritu
per David : Domini eft terra , & plenitudo ejus, orbis terra-
rum<,& univerfi qui habitantin eo. Et in fubjeflis : d Tallite
portas Principis veftri, & elevamini porta atemales , &
introibit Rex gloria. Quis eft ifle Rex gloria ? Dominus vir-
tutum ipfi esì Rex gloria. Dicitur ergo his Principibus ,
qui in errore funt in cxleftibus, live miniftris ejus in ter-
r is , ut auferant portas principis fui,id eft,diaboli de men-
tibus fuis , per quas multorum deorum adièrendorum error
bus ,11011 prophetis veteribus. Quamvis enim admitieren-j) intravit. Sunt enim temporales*, quia omnis fallacia temtur
prius ad Legem gentiles, fed circumcidi jubebantur
& prophetx fcierunt gentes participes futuras doni Dei
( nam Sc hoe fignificaverunt multis in locis ) fed hoc lärmt
, quod fine circumcifione, 8c fabbatis , & neomeniis ,
Sc ceteris talibus gratix Dei futurx eflent participes , 8c
abfque Lege fufciperent fidem Chrifti, & ialvarentur. Hoc
e ft, quod diciti In fpiritu effe gentes coheredes & concorporatas
, & participes promiffionis ejus in Chrifto. Qui enim
fpiritu Deum co lit, opere Legis opus non habet.
Per Evangelium ejus faElusfum minifterfecundum donum
gratiaDei,qua data eft mihi fecundum operationem virtutis ejus.
pore clauditur : Iter enim impiorum peribit. U t autem xter-
nas portas elcvent, hortante juftitia , admonentur *, quia
veritas in iempiterna fxcula perieverat. Unde ait in pfal-
mo centefimo decimo ieptimo: Hoc porta Domini , jutti
intrabunt per eam. Manifeftum eft enim quia jufti per fi-
dera intrant in cxlos , in regnum D e i , quod numquam
-corrumpitur, ficut Daniel propheta teftatur , dicens inter
cetera : Exfurget regnum aliud incoriuptibile : impii
autem propter incredulitatem intrant infernum tartareum.
Hic ergo Rex glorix Chriftus eft, qui devi&a morte refur-
gens apparet dominus efle Sc Rex glorix. Virtute enim
Ibidem ■
irfeq-
■Pßl. T.'i
-pfitl.w
Per prxdicationem minifterii fui ccgnitum adferit donum, E poteftatis fu x , qua fubegit inferos ,manifeftatur5 quia ipfe
quod difpofuit Deus gentibus juxta virtutis fiix operationem.‘
Operati© enim virtutis ejus e f t , quia Chriftum fufci-
tavit à mortuis , devidta morte, in qua omnes falvavit. Dii-
penfatio tamen Evangelii ejus hxc eft , qua agnita eft voluntas
Dei ; quia gentes fine opere Legis falvare decrevit.
Mih i omnium fanSlorum minimo data eft gratia hac. Humiliât
fe , cùm iè minimum dicit, fciens humilitatem pro-
fedtum habere. Nam tantam grâtiam fibi datam dicit ; ut
■donum hoc quod ante ignotum fuit prxteritis fxculis , fibi
adferat conceflum , ut' hoc manifeftaret gentibus. Unde
enim minimus fan&orum omnium videri poteft, qui aneft
Filius D e i, qui unius Dei regnum in cxlis Sc in terris
eflè ad condemnationem tyrannidis diaboli prxdicavit.
Secundum propofitum faculorurn in Chrifto Jefu domino
noftro , in quo habemus libertatem in confidentia per fidem
ipfius. Manifeftatum dicit-Chriftum fxculo,quo propofuit
Deus oftendere myfterium fuum prò fàlute humana, ut
cognitio myfterii Dei mortalibus conferret falutem ; ut quafi
dedicatio regni Chrifti hanc gratiam crèdencibus prò
apophoretis largiretur. Licer enim jam olim fadum u t ,
novum tamen videtur ignoranti creamrx.
Propter quod peto ne deficiatis in tribulationibus meis prò
jr. n i
t f . iu
tequam baptizaretur, vas ele&ionis appellatus e f tìbC7f in F vobis, qua funt in gloria veilra. Manifeftata fpe, qux eft Y» 13.»
nationibus e v a n g e lio inamrnabiles divitias Chrifti. B e c - ------ ----------------------------------------------------------
tum fe probat ad prxdicandum donum Dei in divitiis in-
comprehenfibilibus Chrifti, quas gentibus jam defperatis
largiri dignatus eft ; ut fine opere falvarentur per fidem.
Et manifeftum eft quia nemo egregium Se maximum mu-
«us per indignam mittit perfonam. Oftendens ergo quantum
a Deo mereatur, humiliât tamen i è , ut meritum ejus
concrefcat.
E t illuminem omnes , qua difpenfatio myfterii abfconditi a
facutis in Deo .qui univerfa creavit. Miifum fé dicit duplici
modo docere gentes myfterium, quod fuit in Deo , ex
quo fiint omnia -, ut per eum difeant ac intelligant Chrif-
tum fèmpet in D eo , Sc apud Deum, & quia fine circumcifione
8c ceteris Legis mandatis difpofuit falvare gentes.
a. Vocìbus in Chrifto le fu fubjungit 1
culurn feq fic cXordituc ■; Cujm fatti* _
b. Eadem cdìc..Rom. V t in gentibus
c. .Mff. nonnulli. quo
«dit, ac pluribus mil', in
edit, fer Evangelium. Sed verfi-
mir.illcr &c.
ncomprehcr.fibilcf 6cc.
in myfterio Chrifti, commonet ne fcandalum patiantur
propter tribulationes , qux iàndis à perfidis irrogantur.
Ad gloriam enim pertinet illorum , fi in tribulatione ma-
giftri non fuerint fcandalizati difeipuli, hac {pe firmati j
quia fidelium prefliux futuri fxculi gloria erigentur ;
hxc enim- fidelium probatio eft , fi fidei fux fpem ad-
vertant.
Hujus rei gratia fleño genua mea ad Patrem domini noflri
Jefu Chrifli, ex quo omnis paternitas in calis <¿r in terra nominator
; ut det vobis fecundum divitias majeftatis fua virtn-
tem confirmari * in Spiritu fiso. Hoc flexis genibus precari
fe dicit, ut quia dignatus eft advocare gentes ad cognof-
cendum myfterium voluntatis ejus, hoc etiam donet, quia
dives eft, ut nutu ejus firméntur in Spiritu, hoc e f t , ut
1. Se quidam tnfl. in magna vita.
d- MlU,..a'liquOc : Tollite portas, "Prirlipes, vtftràs &c.
e. Rom. edit. 'Propter quod ¡nonco, ne deficiatis ■
f. Eadem edit, per Sfiritum fuum in intcriore homine, Vnde vctfum ty. ita
incipit : Chriftum habitare ite.
jr. 15.
jr. i<s.