cfuriens fcribanim pharifeoHmqw; amaritud,nés dere-Aruafion¡bns,nccmmeriba5,drai»óbr.ftente providenm,
«em Tcceffit ad arboreo. fici ; ut ¿Item in plebe aliquam oblincte umquam porno ; quin « n o .pfe magus Doinvfiniret
dulcedinem : & aim non inveniffet nifi folia tan- mino os ejus aperiente, buna precatus eft populo, feliceftum,
-maledixit e i , dfcens : Nmupä» « ft fr» Ou, WÊÊ que prted.su fuccellus : ß u m fite r * , toquit , n a tem i .
í»é Colitemtus ergo terrenatUm dereftationum ad> cælunï Jucoi, fuhmMulA im , IfrMl, I g f »m v tUu obtmbrmtts,
oróoeranti aótirífiie neceffafiüs eft. Nam nifi voluptatum tam pm hm ifa ftr f lm tm , & ¡m jg j a jg jM Æ
Í lecebfas,&eaquæ in terris deléâare videntur, neglese- D o f» n s ;& in f« : Bmdicmns u bMdstti firn , & mo.
ritntìS ad cileftia ■ ipfoS erigere non poffumus. Ideo lidiantes te «ulediib p ut ; m ia : Or,if»r fieli» tu Jacob,
Apollólos admonet, dicerçs : Que fàrfttm fiait f r f t e , nod H R «* H E B ¡B B B—
« u lite r iter dm. Immofäpere terrena, confofio eft. Ita amore mulierum populas deferto vero D eo , ad idola difcribit
Apoftolus-: Gloria in pudendi* iffirum, qui terrena I verrèrat, Phinees EleaZar fillus, Aaronqtte nepos zelo ze„
fdpiturt. v e n to <[<ia mftraettnverjitio in calis eft , qui cum pro Danai«) «Hammam «MeqOam
Jacob » Ibidem 17.
'chf'ifió furreximus-, otnni cordis alacritáte calcátfc muiidi g P itia s gralTaretùi iniquités Wrmiït lurrextmus, oiiuu cuiu» ««u»««. u - , »,, H_ ebrxum & Madianitidem.
-iliecebli in eins manfioñis tabernacula ingrediamut, qua femiñam in formcatione còmprehenfos, & coram Moyic
publice evaginato pugione peremit : Cujitò exem-
** U furfìtm funt quaterna ■> übt Ckriftkt efi in dextera Dei fe - » «*nkl«ni * * * * * * * nuinone oéremlt : cantò exemdèns
: cotìtendanfiufqùe fivç ábfeníes five prxfehcés piacere
dornino Deo* nöftto.
Manfto quädrägefima prima fit à filiis Ifrael in mónti-
[TmT íloas Abarim •, nam fequitur : Et profitti ex Elmon debla-
>• 47- thàim , cafirametati funt fuper montes Abarim contra Nebo.
Vefum longe alienûm videciir hüic, quod alio in loco de
u. hat manfiöne legituf. Nam iñqitít : Cafirametati ftínt in
plo provocati plerique arreptis in fornicarios armis infur-
rexérunt, & ad internecionem c£cfa funt die illa yiginti
quatuor hominum millia. Quàre peremtis fornicariis, re-
conciliatus eft cum populo Deus : E t cejfdvit, inquit, plaga
dfiliis Jfrael. Infuper quia Gh’anariaiorum terra, ad quam
filìi Ifrael poifidendatìi per verbum Dei cendebant, è vicino
jam prominebat, iplìque terra: iànétse per quadraginta
& plures annos fugientis fere jam otas prendebant j & quia
non nifi armata manu, viribuique infra ¿bis, illam capere
valle Zared \ inde defeendentes , cafirametati Junt trans
Arnon in deferto', quod eniìnei a finibus Amorrhiormi. Ex * r j H i
qüibns verbis videtúr qnod filli Ifrad non in montìbns C ipfis prieftabatur S idcrco Eleafflr facerdos novam popnlt
4 . ^ a- 1 . r ... __n.ni knllnm anri rrtmnutarmiii'm farere Dei mandato decreadduétos
lofefh. lib.
X L I l.Man
Wdahìm.
A bar irti', fed in deferto trans Arnon mànfionem poft Elnion
habuerint. Sed nulla eft diverfitas , quoniam Abarim in
deferto eft -trans Arnón. Quod èrgo alibi fub communi,
hic fub proprio nomine Scriptnra éxpreflìc.Unde fubjungic :
Eft e'nim Arnon ad fines Moab inter Amorrhsos -, & ibi
fiabetur mons Abarim , ad cujus radices juxta Amorrhxos
Arnon labitur amnis. Dicitur vero mons Abarim trans
Arnon, ñon ad tranfitum H e b rx o rum , fed ad fitum terrx
fan íb i, ficùtmós eft Moyfi in hac deferiptióne -, nam in
libro Déuteronòmii legitur : Hic i/erba qua loqùuttts efi
Moyfis oinni 1 frati trans Jórdanem in deferto ad occidenad
bellum apti computationem facere decre-
v it , in qua prxter tribum L e v i, ad fpecialem Dei cultum
deftinatam , & mulieres , fexcehtà millia, & mille feptin-
genti triginta v ir i, à viginti annis & fupra, ad bella parati
, ut Scriptura inquit, numerati funt. Alia vero quam- :
plurima ad religionem Deique cultum, nec non ad rem publicara
bello paceque moderandam fpe¿bantia,Moyfes Elea-
zarque facerdos in hae manfione in ordinem redegerunt :
qux ne in ñimis longum nóftram protraherent ledtionem ,
vel quia fiepius aliis in locis ea digeffimus, nunc omitten-
da cenfemus. Silencio tamen prxtereundum non duximus,
rn. Moyfcs tarnen Jordanem nullatenus tranfivic: erat D quod Moyfes extremum fibi tandem per verbum Dei infta-
o citra ad HebrxorUm viam, frans vero ad terra: fan&x ^ ns I declarato iibi fucceftore ! DöDulioue
ficum. Sub hac manfione ad Seoii Amorrhxorum- regem
legaros Moyfes deftinavit, Ut ei cum pópulo per fuas térras
commeatum praiberet , abfque omni fuorum prorfus
Ixfione: Tranjibimus ,inqm\int ,per terram tuam, non de-
iclináblMus ñeque ad agrura, neqtte ad vineam, ñeque bibemus
aquam de puteo ; vid regia tranfibimus. Seon vero id om-
nino recufans dura reípondit: immo valido exercicu arma-
to ,ad fiuvium A rnon, qua Ifritel tranfiturus e ra t , ut viam
impediret, oppugnantique refifterét, protmus deicendit.
Sed divina faétum eft virtute, ut rege in prxlio extiníbo.
diem agnofcens, declarato fibi iuccefiore , populique
duce, mandato D e i, Jefu N a v e, prxfcriptifque benedic-
tionibus ac maledióbionibus, quibus obièrvatores prxvati-
catorefve divinx legis inturrerent, nec non prxnuntiacis
fingulis tribubus qux in illos fingillatim fuperventura fo-
rent, fuper montem Nebo conicendit, indeque ampi am ,
optimamquè Chananxorum regionem, terram utique Iadbe
& melle manancem , Patribus rcpetitis etiam oraculis re-
promiiT.im , mónti Nebo ex adverfo pofitam , & oculis
perluftravit, & animo' confideravit, & ut Apoftoli verbis
longe falutavit. Quo denique peraóto , dixit illi
H e b r ìi Amotthicoruni popnlum in' occifione glad.i per- E Dòminus : Ofiendi terram hanc ecnlis tuis, fed ìllius non
eufiérint, eorumque cerras vaftanfes depopularint. Interim
O g rex Bafan, ut auxilium Amorrhxo prxberec amico, ingentes
copias armar, quibus Ifrael hólbiliter impugnacuruS
-aggreditur. Sed Ifrael fuperna dimicans ope , & ipfum in
bello regem pcremic, exercitum omnem extinxit, univer-
fitm deniqtie terram eorum fubegit; unde cum infigni victoria
grandes divitiarum copias reportavit. Qu x omnia
Jofephus fufo fermone perfcripfit.
Manfio quadragefima fecunda habetur in campeftribus
Moab apud Jordanem;ideo dicit : E t profetti de finibus
Abarim > venerunt ad occidentem Moab, fupra Jordanem
ingredieris. Et confeftim per verbum Dei mortuus eft, &
fepultus in valle : Se ièpulcrum ejus nemo novic ufque in
hodiernum diem. Hic finis Moyfi , manfionumque populi
juflii Dei jn ordinem recenfitarum. Ceterum nonnulla myf-
tica nunc explicanda forent, nifi horum pleraque per crac-
tatum prxfentem fparfiflèmus , alia vero in aliis locis ex-
plicaflèmus. Illud denique obfervandum operx pretium
judicavimiis, quod univerfis hic tranfitus ideo commemo-
ratur,proptereaque omnis hic curfus confummandus pro-
ponitur ; ut ad Jordanem Dei fluvium demum pervenien-
te s , divinx undis fa pienti irrigemur j ut per omnia puti-
Deut-H.i
Hebr. u . 13.
Deut. 34.4.
y ivar tm > v en e ru n t aa occmemem jvL oao , ju p ra jo ru a n em w » , — 0— — > — r " _r—
juxta Hiericho ; ibique cafirametati funt apud Jordanem inter F ficaci, promiifionis terram, Deo tandem miferante, intra-
Bethfimon. ufque Belfachin, in occidente Moab. Alio in loco
manfionem eamdem meminit Scripturä,dicens : E t difidentes
fitti Ifrael, cafirametati funt ad occidentém Moab > apud
Jordanem, juxta Hiericho. Denique poftré'ma hujus labo-
riofi diuturnique filiorum Ifrael itineris à Moyiè per ver-
tnim D e i deferipta manfio hxc eft. In qua licet plurima
-diéba geftaque fint memoraru digna, pauca tamen hxc enar-
rabimus. Primum Balac Moabitarum rex cernens filios Ifr
rael tanto proficere incremento , tamque iècundis eorum
xes profperari fucceflìbus , magnam rerum fuarum formi-
dinem concepir, ut in iis qux ad populum Madian prx-
loquutos eft, appai et. Inquit enim : Nunc linget congrega-
tío hic omnes-, qj¿ in circuttu nostro funt, ficut lingit vitulus
virentiu ex campo. Quare armis haud so's palam invadere
aufus, deliberavit, ne faltem pòtentiores efficereiitur, ad
occulcas arces confugere. Unde Balaam magum ad fe ac.
cerfitum rógavit, ut imprecationibus, maleficifque ejus ar-
tibus populum jnalediceret, perderetque. Quod ab ilio né#-
re , & Cum Apoftolo dicere valeamus : Bonum certamen
cenavi , curfum confummavi , fidem fervavi » & jufiitia corona
quam Dominus jufitts judex reddet in illa die i i s , qui
diligunt advent um ejus, reponatur nobis per Jefum Chrif-
tum dominum noftrum , cui cum Patre & Spirita fanfto
omnis eft honor, gloria, & perpetuitas in fxcula fxculo-
rum. Amen.
b-dl Tnfld
Q V a n tum ohm multis fa cu lh confpiratum eft, u tfequens Opus fan tfo Ambrofio tribù, retar ; tanta confen-
fione quotcjuot nunc njiri eruditi au diunt, illu d cidem volunt abjudicatum. Etenim jam inde À nono iaculo
Htncmarusf Ecclefia Lugdunenfisfi concilium Aquifgranenfe tertium f Amalarius,Prudentius, Haymo & plures a. Tn
a lt i ejufdem temporis auBores multa ex his ipfis Cotnmentariisfub Ambrofii nomine protulerunt. Rabbanus Hinc- P i
marifynchronus inExpofitionePaulinarum epijìolarum e x Patribus collettaplurimos locos in quinque priore s e p i i br<"”-
tolas adducit tamquam vere Ambrofianostqui re vera exfiant in his noflris Commentariis. Inde quoque nonmi-
la in priorum ejufdem Pauli epittolarum explicationem tranfiulit Sedulius, Ambrofii nomine fem e l adferipto.
Lanfrancus etiam in fu a Compilatione fantto Dottori adtribuit eafragmenta, qua e x hoc Opere mutuatus cjì.
Denique hoc Opus prò Ambrofiano admijfumfuità Grattano, P. Lombardo, Ivone Carnutenfi,aliifque innumeris.
Vtrumtamen cum tam univerfalis opinio Erafrno, r um a n o , aliifque non ufque adeo certa v i fa e ffe t, illam
deinceps , re penittus exam in a ta , uno calcalo omnes proferipfere.
guamobrem attuta agere nobis videremur,fi longius in probanda re fa n é quàm exploratilfima immoraremur.
Non filebimus tamen ftylum Operis tantopere abhonere ab Ambrofiano, u t piane mirum ft t tam tarde deprehen-
fam effe illam diverfitatem. Sed nec leviu s inter utriufque auttoris dottrinam dìfiìdium efi^ quippe in Ambro-
fiafiro non folum occurrunt quadampiatita extraordinaria,& a v e r i Ambrofii opini onibus immane quantum d if-
crepantia ; verum etiam in adfierendis dogmatibus maxime catholicis interutrumque nonfiatts convenir, & iis
refellendis qua Arriani objicere folebant, ab ilio adhibentur ea refponfa,quibus neglettis, omnìno diverfa propo-
n i t fdn ttu s Dottor. A d hac inutile fu e r it id , quod nemini non efi obvium , objervare, nimirum in gr&ca lin gua
prorfus peregrinum exfiittffe illumfcriptorem. £ )uìà vero f i fubjungamus non tanta ptrfpicuitat s effe, num
omni no Commentarla in Paulumfecerit Ambrofìus ? Verum u t maxime hujufinodi expofitionem v ir S anttu s edi-
d e r itfa ltem admodum credibile efi eam Cafiiodori temporibus jam periijjè yhoc enim conjici potefi efequentìbus
ejufdem verbis : d D ic i tu r e t iam ,in q u it, b e a tum Àm b ro fium fubn otatum co d icem cp iito la rum omnium
fanéli P au li r e liq u if ie , fuaviffima e x p o fition e comp letimi jq u em tamen ad h u c in v en ire non p ò tu ic f&
In eo ergo tota dijficultas e f i , u t verus parens hujus Operis invefiigetur. placuit nonnullis compilatorem fu ijfe
ittum , qui fcifsijex^ktyfpfiomo & Hieronymo laciniis centonem inde confecerit. Volunt atti prologos fingulis e x -
fpfitionibus prafìxos inepfì confarci natoris effe ,potifiimum e x Hieronymo frufiula multa fu fu r a t i. Attamen in
Operum eorumdem Palruw collattone hoc nequaquam deprehendimus. Lontra vero fa t i s frequenter animad-
vertimus ab illorum opinìonibus hunc difiidere, alias explicaiiones adferre , interdum non eodem modo, quo
i l l i folent,Apofiolicum textum citare, ac tandem ficu b i cum ipfis conv'eniat , i d inde fa ttum , quod eoi qui commentarla
lucubrant in eumdem lib rum , ubiqtte diferepare impofiibile f i t . Neque tamen ibimus inficias auttorem
nofitumab Hieronymo mutuatum quadam vide r i ,fe d etim propterea compilatorem,quo quidem fenfu itti intei-
ligunt,habendum efie non arbitramur. E x a liis autem qui horum Commentariorum auttorem eruere conati fu n t ,
qui eadem Remigio adtribuerunt ,frufira fue re. Etenim cum ipi Bibliotheca Patrum, tum in manuferiptts non
paucis Remigiana exfiant ab his noftris piane diverfa. Non defuérunt etiam qui hanc commentattonem v c l
J u lia n t v e l alterius cujufpiam Pelagiani effe contende rei, sed in v en ti fun t fim i li ter fcriptores, quibus illius
auttor videretur liberandus ab ifia n o ta ,& f i quid forte quod illis bare ti ci s favere pofet, illic occurrat,hoc eo
referendum, quod cum ante exortam eorumdem harefim Me ferìberet, minus caute confide rat eque effet loquutus.
ZJltima tandem , qua & communior, eorum opinio e fi, qui Hilarium Romana Ecclefia diaconum, qui cum
Luciferiano fchifmatt adhafi.fiet, ab Hieronymo tam afpcrofiylo c ex c ep lu s fu it, verum hujufce Operis Auttorem
dicunt. A t cum fin t quoque d quibus huic fententta contradìcatur , illud accuratius perpendendum ejì. ,
Obfervabimus in primis v ì x ullum veri Ambrofii Opus effe, cujus plura exemplaria omnium atatum ab atting
enti s annis reperiantur, quam hujus Ambrofiafiri :fed eorum nonnulla ab aliis difitdere haud mediocriter.
Enimvero in bibliotheca Corbeienfi unum habetur tornis duobus comprchenfum, quo nullum aliud f iv e an ti-
quitatem ,f iv e charatterum elegantiam fp e t te s , prafiantius videre nobis licuìt. A t cìim in eo Commentarla in
omnes Pauli ep.ittolas, ì li a excepta qua adHebraos tnfcrìbìtur ,fu b nomine Ambrofii contine antur, cum a liis
codicibus fcriptis atque editis tantum modo in priores tres epifiolas confienttt, diferepat vero in ceteras. Rab-
banus Maurus in Commentario fùo e x Patribus colletto ulterius progrefius, ea omnia nomine Ambrofii donat,
qua e x Ambrofiafiro in epifiolas quinque priores petita c ita i : fed in reliquas quidquid inferii fitb titulo fa n tti
Dottoris, ea in f i lo Corbeienfi codice reperire efi. C itantur i quoque ab Ivone Carnutenfi e x prologo expofitionts
epifiola ad Philemonem verba nonnulla, qua non nifi apud Rabbanum & in Corbeienfi codice reperias.
lfiac omnia quifquis ad tenie confideraverit,jam mirari de fin e t multa in Auttore noftro defiidcrari,qua a Larii
franco tamquam ex Ambrofianis Commentariis in Apofiolum proferuntur :fa c i le qu e animadvertet va r iis Pau-
linarum epfiolarum enarrati onibus Ambrofii nomen ab antiquarii s inditum effe. I llu d infuper adjittendum efi
eofdem librarios magna licentta faltem in tres priores epifiolas abufosefie ¡quandoquidem abeis non raro Longa
fragmenta ibidem in fe r ta fu ife probabile efi,qu a in vetufiioribus manu fcriptis non in v en iu n tu r , ut in variis
le tti onibus adnotabilur. Indeque duci potefi vehemens confettura con tra hujus Operis integrìtatem ac fincerita-
tem \nec expediti ju d ic ii rem effe cognofcitur,utrum unius an plurium auttorum lucubratiofit, affermare.
Ceterumfi negabimus plurium e f f f im u l etiam fatendum v idebìtur antiqui effe comrnentatoris. jpuod enim a it b- tn cP‘f i "
de Ecclefia,% cujus ho'die re£tor e lt D am a fu s,aut interpolatori tribui d ebet(&Jkne illorum temporum ufum non '
fa p it,n eq u e fen fiii necejfarium efi) aut planurn f i et eumdem Auttorem ante annum 384. quo idem Papa v ive re
d e f iit , Commentarlafta feripfife. H ine etiam potefi id confirmari, quod marcìonifias adhuc fupcreffe illic tefia- h Itidf
tur",11 quam vis, in q u it, pcene dèfecerint.CVT/'«w quidem efi ex Epiphanio'ac Theodor et 0 k tarde admodum e x - ejp- 4-
tinttos effe hos harcttcos : fed con fiat etiam pluribus locis haud agre illos in rnanìchaorum, qui frequentius hic
memorantur, partes tranfijfe. obiter quoque obfervandum vid e tur in hoc Opere1 mentionem fieri legis cujufdam
adverfuseos à Domìttano promulgata, quam in fo la C o l le z io n e legurn M o fa ica rum & R oman a rum inven
t a s i llud adhuc Auttoris antiquitatem magìs de fign a t,quod m patri ciano s,quorum Philafiriusn AugufiinufiqueJu-
perfiitum meminere,nonpratermittit-,cum ultra faculum quintum neutiquampervenerint. Praterea ceterorum ha-
rcttcorum,quos aggredì tur longe plurimos, nullus refertur palilo rccenttor.Cumque in donalìfiis, novatianis, arria-
Appcndix Tom. I I . B ij
DUI ädv.
f ‘r. Hi ■
t.Oecrtf.f'Xrl, 16, cap .
rcfifabul.
3 3 !
n. Ih Li
de ¡lai ili