«ir
f . 4.'
Pf.,I. 84.
Mdtlh.17.¡4
credentesin fea jufiificaret. Sed non contra Legem,fed pro
Lege eft ; ¡pia enim hoc dicit futurum,dicenteEi'aia proplieta
; Veniet ex Sion, qui eripiat & aver tat captivitatem ab Jacob
>& hoc illis k me teftamen tum,curn abftulero peccata eorttm.
Ioiuir fi lex Dei data eft per M oyfen, Si przdicatio nova:
Legis Dei eft ; quid eft quod differt, ut à Lege quam
Deus dedit, tranflatuni fe dicat in Evangelium Dei > Sic
eft hoc , quomodo qui à fecundo gradu accedit ad primum,
ut à bono ad melius. Lex enim à Deo data eft ad corre
ftionem difciplinz , Evangelium aucem Dei eft, per quod
myftei-ium Dei manifeftatur , quod latuit à ficeulis in Deo :
quòd eft'Chriftus. Ad quod omnes invitati apophoreta du-
qilicia confequuntur ; remiflam enim peccatorum accipiunt,
8c filii Dei fiunt : ut jam mori non poilitit fecunda morte.
LI ine eft quod Dominus in Evangelio : Hac eft, inquit, vita
sterna, ut cogno/cant te folumverum Deum , & quem miftfti
Jefurn Chriftum.
Quod ante prorniferat. Uc probet raramb & integram fidei
ipem eile in Chrifto , jam priiis Evangelium ejus dicit à
Deo promiflum : 8c ut ex eo idoneum illum fponforem v itz
doceret, priufquam veniret, teftimonium ei datum often-
dit, paria adteftante Petro apoftolo : Nee enim aliud datum
eft,inquit,nomenßubedo, inquo oporteat nosfalvosfieri.
Per prophetas fuos. Ut manifeftius falutarem eile adven-
tum Chtilbi Lignifica ree, etiam perfonas, per quas promif.
-iionem fignaveric, deraonftravit ; ut quam vera 8c Magnifica
fit promiüio, ex bis videretur. Nemo enim rem vilem mag-
nis precurforibus nuntiat.
In Scripturis fein Bis. -Hoc ad cumulum verte proreftatio-
nis adjecit, ut majorem fiduciam credentibus faceret, &
Legem commendaret -, fan£bz enim funr feripturz ,q u z 8c
-vitia damnant : 8c facramentum illic uiiius Dei, 8c incarna-
tionis continetur Filii Dei pro falute humana , teftibus fig-
norum prodigiis.
De Filioßto. Dignum fuit, ut quia Deus Filium fuum proprium
mundo promittebat, per claros viros illum promit-
teret ; ut ex iis quam potentillimus eilet, qui przdicabatur,
polfet feiri, ut feripturis lanftis adventum ejus futurum
infereret, ~8c ut falfum non polfet videri, quod à fanóbis
predicatimi eft feripturis.
Qui fatlus eft eiexfeemine David (ecundum carnem. Eum
qui erat Dei Filius fecundùm Spiritum fanttum, id-eft ,fe-
'cundùm Deum ( quia Deus fpiritus e f t , 8c fine dubio fanc-
tus eft ) fa ¿bum dicit juxtä carnem c Dei Filium ex femine
D avid, juxra illud : Et Verbum carofaBum eft ; ut jam unus
fit Dei 8c hominis Filius Chriftus Jefus, d ut ficut verus
Deus eft, verus eilet & homo : verus autem non e r it , nifi
fit ex carne 8c anima.; ut fit perfeftus. Qui enim ex sterno
Dei Filius erat, ignorabatur à creatura ; dum vult autem
manifeftari pro fiumana falute ,.vifibilis debuit & corporeus
fieri ; quia 8c c-ognoici fe voluit per virtutem, 8c hominem
à peccatis abluere in car-ne, morte deviéta. Et ideo ex femine
David fit,ut ficut de Deoe rex ante fiecnla natus eft;
ita & fecundum carnem ex rege ortum regium caperei,
faftus opere Spiritus fan dii de Virgine,hoc eft,natus : ut re-
verentià ei relervata, ex hoc ultra hominemcognofceretur;
quia ab humanz legis nativitate diftaret, ficut predi cium
fuerat'ab Efaia propheta : Ecce virgo in utero concipiet,
ut cùm nóvutii fadlum-videretur, ac laude dignum ,provi-
dentia qusdam Dei circa vifitationem humani generis futura
dignofeeretur.
Qui pradeftinatus eft Filius Dei in vèrtute fecundum fepiri-
tum JanBificationis ex refeurreBione mortuorum Je fu Chrifti
domini noftri.Filium Dei dicens, Patrem fignificavit Deum :
addico autem fpiritu fandtificacionis , oftendit myfterium
Trinitatis. Hic ergo f qui incarnatus , quid eilet, latebat;
rune przdeftinatus eft fecundùm fpiritum fàndlificacionis in
■virtute manifeftari F-ilius D e i, cùm refurgit à mortuis, ficut
fcriptum eft in plàlmo oftogefimo quarto : Veritas de terra
onaeft Omnis enim ambiguicas & diffidentia refurredtio-
ne ejus calcata eft , & compreflà ; fiquidem adhiic in cruce
pofitum, centurio videns magnalia, Dei Filium. confùetur.
a. Rom.edit. curi» mlT. nonnullis quidguid i verbo j ufi,fi, arei ufque ad Igi-
•».q'iod nos è pluribus mff. & ani. edit.'
mi. iotum illud quod ab eifdem vocibus
lituit, quod nos éa.umdem lcfiionum ,
Rutf
cipic
. jugulave
idem edit.
..... ¡, aliis illis b ï yams Jeflionibus Gill, in i.t o
c mf. Corb. auâoritatc retinuioi
b. Eadcm Rom. edit- fola-, & ii
c. Mfi". aliq 'ot, Dei Filium ex
d. !■ t f.cu.
A Nam 8c difcipuli in morte ejus dubitaverunt, dicente Cleo-
pha in Emmaus : Nos putabarnus quia ipfe erar, qui incipie-
bat liberare Ifeael. Et ipie Dominus ait : Cum exaltaveritis
Filium hominis, tunc cognofcetis quia ipfe ego feirn ; 8c iterum :
Cum exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me, id eft ,
tunc cognofcar omnium eile Dominus. Ideo autem non dixit
ex refurredlione Jefiu Chrifti ,fed ex rèfu rie di ione mormorimi
■ quia refurredlio Chrifti generalem cribuit refur-
redbionem. H s c enim major videtur virtus in-Chrifto 8c
vidloria, ut ea poteftate operaretur mortuus , qua operatus
fuerat & vivus. Quo fadto apparuit illufille mortem, ut redimerei
nos ; unde Dominum noftrum hunc vocat.
B Per quern accepimus gratiam 0 “ apoftolatum ad obedien-
dum fidei in omnibus gentibus pro nomine tjus. Poft reiurrec-
tionem manifeftatus Filius Dei in virtute, gratiam dedit,
juftificans peccatores, g & apoftolos nominavit, quorum fe
hic focium dicit ; ut apoftolatus cum gratia eflèt doni Dei,
non ficut Judsorum funt apoftoli. A Deo ergo Patre per
Chriftum dominum hanc acceperunr poteftacem, uc vice
Domini fignis dodbrinam Dominicam acceptabilem face-
rent ;ut virtutem, quam in Salvatore zelarencur perfidi Ju-
d s i , hanc in iervis ejus à turbis admirari vidences , vehe-
mentius torqueremur. Teftisenim dodbrina: virtus e f t , uc
quia quod prsdicatur, incredibile mundo eft , geftis fieret
q credibile. h Miftos igicur apoftolos vocat, uc prsdicarenc
fidem omnibus gentibus, ut obedirent, & falvarentur ; ut
donum Dei non jam iblis Judsis.,. verum etiam omnibus
gentibus conceifum videretur: & hanc eilè Dei volunta-
tem , ut in Chrifto, & per Chriftum omnibus mifereatur,
vicariis ejus prsdicantibus, hoc eft : Pro nomine ejus ; ficut
alibi dicit : Pro quo legatione fungimur.
In quibus eftis & vos vocati Jefu Chrifti. Hoc eft , legatione
nobis fungentibus in omnibus gentibus pro nomine
Jefu Chrifti, inter quos eftis 8c vos vocati ; quia donum Dèi-
omnibus miifùm e ft , ut cùm audiunt fe inter cereros yoca-
to s , feirent iè fub Lege agere nòn debere, quia fine lege
.Moyfi iuiceperunt cetera gentes legem Chrifti.
D Omnibus qui fu n t 1 Poma , dilcüis D e i, vocatis fetnBis.
Quamvis Romanis fcribac, illis tarnen fcribere iè fignifi-
c a t , qui in caritate Dei funt. Qui funt h i, nifi qui de Dei
Filio redbe fentiunt? libi iàndbi funt, 8c vocati dicuntur •
fub Lege enim agentes, male intelligunt Chriftum : Se in-
,• juriam Deo Patri faciline, cùm an in Chrifto perfedba ipes
falutis f i t , dubitane. Ideo fandbi non funt, neque vocati
dicuntur.
Gratia vobis & pax à Deo Patrc noftro , & domino Jefeu
Chrifto. Gratiam & pacem cum iis dicit elle, qui redbe cre-
dunt. Gratia eft, quia à peccatis abfoluti fiint : pax vero,
quia ex inimicis reconciliati fune creatori, ficut dicit Domi-
nus : In quameumque domum introieritis, & receperint vos ,
dicite :Pax hui$ domm. Et uc fine Chriftcvnullarn eilè pacem
8c fpem docerec, adjecit gratiam Se pacem non iòlum
à Deo Patre e flè, fed & à Chrifto Jefu. Deum Patrem
noftrum dicit propter originem , quia ab ipfo funt omnia
Chriftum autem Dominum , quia ejus ianguine redemti
fadbi fumus filii Dei.
Primum quidem gratias ago Deo meo perjefìtm Chriftum
pro omnibus vobis ; quia fides veftra annuntiatur in univer:fi
mttndo. Finita pradatione ante omnia gaudium fuum elle
teftarur,ut potè gentium Apoftolus, quod cùm Romani
regnarent in mundo,fubjecerin.t fe fidei chriftiame, quie pcu-
dentibus V feculi humilis 8c fluita videtur. Cùm ergo multa
eilenc ex quibus gauderet in Romanis ( 1 eranc enim dodbrina
memorabiles & boni operis cupidi, ftudiofique magis
agendi bene, quàm fermonis-, quod 11011 longe eft à religione
divina ) in hoc camen primum gaudere le dicir, quia
• hdes illorum in ornili loco currebat quàmvis non iècun-
dum regulam ab audboribus tradita; veritacis , camen quia
quod ab uno Deo erat, interpolilo Chrifti nòmine,cceperant
venerari, grarularur, feiens illos polle proficere. Per qiiod
. etiam caricatem fuam circa illos oftendic, quando congau-
det bono ccepto illorum, & horracur ad profeebum.
H e. Iia miT. magno confcnfu : edit, auccm, Deut ante ftcuU muus iß.
{• MIT. aliquot ì qui incarnatiti quidem eß tatebai.
Nonnulli mlT-O- afojìolo, confirma-vtu ^
m fidem efe.
lobati. 8.i?J
Iohàn.xx. W.
f . e .
f . 1
^ . 8 .
I. Eadecn t
foia, fecali hi,
difcipliiiie mor. u f :
edit. & plurrs mffjùLilrina, quidam
. j n earn. mCdochma memora.
lino Icgcu
1 I I
Ï - 9-
Johai1.4.13
it CorA.ít
f . IO.
b
t.Thcf.uv,
17. ì,
jìB. a3. ii
f . II,
Gràtias ergo agere fe- dicif Deo A o -A n n a n e . quia A ab Bac illos traditione abttraheret. & fpirituale illis tra.
adhUuCc i1l loorrunmm 1n1n01n1 perraa rt pni epnnpe ;; mquiriaa eoxv iiKpfion e»fitl omm-nnni.s. p. .a. - j _____ _ t . nB — * . .
ternitas. Sed quia omnis- difpofitio lalutis noftra: à Deo
quidèm, fed per Chriftum e f t , non per Legém , neque per
aliquem próphetam , gratias quidem agere iè dicit D eo,
fed per Chriftum, quia fama fidei illorum erar profedbus
multorum y ut hocipfumad Dei-providentiam referat per
Chriftum. Aut enim gaudebant roborati, qui credideranc :
ceteri,quia videbanta principes fuos faébos : aut certe qui
non credideranc, poterant credere horum exemploi. Facile
enim fàcit inferior, quod fieri-viderit * priore.
Teftis enim' mihi eft Deus , cui forvio in fpiritu meo , in
deret donum , uc adquirat illos D eo , participes- illos fo-
ciens gratis ipiritalis, ut in profeilione 8c fide fua eifenc
perfefti.
Hinc datur incelligi iuperius non -fidemi illorum lau-
dafle, fed facilicatem & votum ,circa Chriftum; chriftia-
nos enim ie profitentes, iub Lege agebant fimplieiter,
iieut illis fuerat traditum. Nam mifericordia Dei ad hoc.
data e f t , c ur Lex cellaret, quod fa;pe jam d ix i; quia Deus
confulens infirmicati humante, iola fide addita legi natuta~
li-, hominum genus ialvare decrevic.
r- ,. .... . I . . .> Q—u-—i d eft tamen ut c*u m iVfcSriilp/ntois JillllvoJs ^cuasrruivgaalc, , O&c s ai VcCalLr—-
Evangelio Frltt ejus »quod fine mermijfeone memoriam vtftri B nali ienfu abftrahac, præfentiam fuam-neeeftàriam dicat, ut
facio feemper in orationibus mers. U t fuadeat caritatem,
Bcumr teftem dat, cui ièrvit ,,ad- quem & precem pro his
fa c it , non in Lege ièrviendo , fed' in Evangelio Filii, ejus,
hoc eft, non in eo quod Moyies iervùs tradidit, fèd in eo
quod Filius dileébiffiraus docuit;quantum enim diftat fervus
à domino , tantum diftat evangelium à Lege : non quod
gratiam illis ipiritalem miniftraret ; cùm ea- quæ feribit ,-
lpiritalia fint : nifi propter hoc quia alicer diéba ad aliud falene
rapi, ficut. ab hæréticis fît ? Ideo defiderat ut prtelens
doébrinani evangelicam ienfu quo fcribit,. his tradat ; ne fab
auóboritate litterarum ejus non auferretur error, fed firma-
- o - o- - — -i-- -- recur : quippe eum pr®fens qua; verbis fuadere non poremala
lit L e x , fed quia melius eft Evangelium. Deo itaque rat ,.fuaderet virtute , ut magis illis proficiat aditis
feivit in Evangelio-FilSi ejiis ,u t oftendatDei elTe volunta- Id .fi.fimU cmfiltri in nobis prenrnnnn inviten, elt,
tem , ut eredatuc in Chriftum. fidem vtftram atejue meam. Confolári fe. dicilr Gum illis , fi
Cui & f in io . Quomodo > In fpiritte meo , inquit, non apptehendant ípiritalia ¡ quia quamvis congaudear fidei iliMirGUmcifione
manufofta . neque. in, neomeniis Sc fab- lorum „doleat tarnen quia non teAam acaipiebant fidem.
b a to , & difcretione efcarum i ledin (piritu,r.ideft, inmeii- c HooaSFeau fuit Apoftolus, ut aliena vitia quafi fua do-
te. Quia Deus fpiritus eft , fgiritmvel aniino-pptiiis d th n leret. A c per hoc confolemnr, in q u i t p e r unam atque
illi ferviti ; cui enim animo ièrvitur,. ex fide illi fervirur.
Hac & Dominus fatus eft ad' Samaritiidem>,putantemqupd
in monte adorari fe Deus velit diccns : Venit bora, &
mene eft, quando veri adoratorcs adorabuntPatrem in Jpiri-
tu & veritate. Etenim Pater talet quarit, qui adorent eum.
Spiritus eft Deus. Adorances èrgo , in ipiritu & veritate
òportet adorare ; & non locus orationem commendet, fed
devoti» animus. Hoc eft , in veritate adorare in fpiritu
Deum fpiritum & Chriftum , unum ex quo omnia, & unum
per quem omnia. Hos quxrit adoratores Parer. Memoeamdem
fidem, ut tune confolacio una fit., fi unins fidei
efficerentur in Chrifto; u t adminiftrario grati® ípiritalis,
evangelizante Apoftolo, hunc prxftarec effl'dbum.
Non autem arbitrar ignorare vos ,fratres , quia Jipe pro-
pofiui venire ad vos » &prohibitus feum ufque adhuc. Propo-
fícum & votum fuum oftendit, quod quidem faite illos non
ambigit per eos fracres, qui ab Hierufalem vel confinibus.
civitatibus caufa fa z religionis ad Urbem veniebant, ficut
Aquilla & Prifcilla, votum ejus infinuantes Romanis.
Ciim enim fzpe vellet venire, & prohiheretur, fie faébum
i r . i j .
rem ergo fe illorum in orationibus fuis flagitat, ut feminec D eft ut feriberet epiftolam ; ne diu in mala exercicatione dein
illis caritatem; facit enim illis defiderium fiü.Quis enim remi, non facile corrigerentur. Et fratres eos vocac, non
non amet eum, quem audit memorem fui efle ? Si enim ab falum quia renati erant; fad & quia étant inter eos ’ licer
fis qui mifli non erant, libenter acceperant dodrinam fub pauci , qui rede fantirenc. Unde dixir : Vocatis fanttis.
nomine Chrifti-,adulteratis verbis ; quanto magis ab eo , Quid tarnen e ft , Vocatis fanEtis .? Si enim jam fandifunt,
quem feirent effe apoftolum , & cujus verba comirarecur quomodo voeanrur, ut fandificentur ì Sed hoc ad Dei pervictus
, defiderarent audire l tinet przfeientiam., quia quos fait Deus futuros landos ,
Obfecrans f i quomodo tandem aliquando profperum iter jam apud ilium firndi fiint , & vocati permanent.
habearn in volúntate D ti, veniendi ad vos. Oracionis fa z
pro illis fanfum.oftendit; Deum enim fadicic petere,b ut
veniret ad Urbenrad profedum-rillorum cum Dei volúntate,
cujus przdicat donum. Tune enim ptofedus adeft
Prohibitum tarnen fe dicit ufque ad tempus datz epifto •
| z ,à Deo utique, qui faiens adhuc imparatos illos ,acl alias
urbes direxit Apoftolum, qu z jam ad recipiendam verita-
tem effent capaces ; quamvis fub nomine agerent Salvatofi
quod agendum eft , cum Dei volúntate agatur. Orat £ r is , fed vitiis prohibebantur carnalibus ;ne digni jam efergo
ut quacumque ex cauià jam daretur occafio, qua venirti
ad Urbem; quia occupatus erar aliis predicando : fic
profperum iter repucans, fi Deo volente veniret; quia
provida eft Dei voluntas. Profperum ergo iter eft non incartimi
laborem icineris fiibire. H z c rogar ut Deus ìm-
pleat, vocando illos ad faam gratiam. Aviditate animi loquitur
; defiderat enim illos, Iciens & illis & libi prodeflè,
ficut alibi dicit : Quod eft gaudium noftrum & corona ì Nonne
voi in advehtum Domini ? Frudus enim Apoftoli eft ube-
rior,fi lucretur multos. Preterea quia majus gaudium eft»
fi potentes mundi convertantur ad Deum ; quia quanto
fent addifeere ípiritalia. Denique volentes aliquando iñ
Bithyniam iré, prohibid fune à ian£ho Spirita Paulus &
Silas : cur, nifi fairer adhuc affèébum deerte ì Apud Corin-
thios autem commonetur Apoftolus , dicence Domino :
Loquere , ne tacueris ; quia populus mihi multus eft in hac
civitate. Non ergo otiofe prohibicnm f e dicit, f a i & caulas
morarum diferevit, & hos uc fa preparacene adhorta-
tus eft ; ut audientes fibi gratiam fpiritalem miniilrandara
fore, dignos fa efficerent, à vitiis carnalibus abftinentes,
ad excipiendam e am.
V t aliquem fruBum habeam & in vobis, ficut dr i
inimici graves funt, canto magis reconciliati neceflàrii. V o- p gentibus. Pro militate communi cupidu n fa veniendi ad
hos declaratjUt & hi fàlucem. ipiritalis gratiz cónfeqiian-
tur, ratam habentes fidei fuz profeflìonem ; ut hic fruébum
habeat apud Deum minifterii fui, per quod Iaceflìc illos
ad fidem redbam, exemplo cecerarum gentium : promtior
enim fic qiiis ad rem libi tradicam > fi illimulcos videac ad-
fanciri.
Gracis & Barbaris, fapientihus & infìpientibus debitor
fium. Debirorem fe dicit Ijorum, quos memorac ; quia ad
hoc miflus eft , ut omnibus predicar« : per quod etiam
omnes lignificai debicores ; confiteri enim creatorem Deum,
ex quo omnia, & per quem omnia , & debitus honor e ft ,
& làlus confìrentis. Grzcos ergo gentiles polùie, fad eos
qui Romani dicantur live natione , live adoprione : Bar-
baros vero Cos qui Romani non lunt, quorum genus ad-
verfum e f t ,d & funt gentiles. Sapientes au^m illos dixit
luntati itaque ejus lie occafio data eft , ut coaébus appel-
laret Czlàrem, 8c dirigeretur ex alia caufa ad urbem Romani
v-Deo volente ; ut implerét propoficum voluntatis
fuz. Denique in naufragio polito adfticit Dominus dicens :
Noli timtre, Paulc, ficut enim teftificatus es de me tìierofioly-
mis, ita & Roma.
Defederò enim videro vos » ut gratiam fpiritualem vobis
adminiftrem ad conftrmandos vos. Confirmacio hzc rres perfonas
requirit , adnuentis D e i , adminiftrantis Apoftoli,
accipicnris populr. Nunc ergo defiderii fui voluntatem
oftendit, quonatn elfet voto circa illos. ; cùm enim dicit :
U t gratiam fpiritualem vobis adminiftrem , carnalem illos
fenfum adfequutos lignificar ; quia lub nomine Chrifti non
illa quz Chriftus docuerat, fuerant adfequuti, fed ea quz
fuerant à Judzis tradita. Se autem cupere citius venire,ut
a. Ita Vet. edit, ac mff. complurcs : edit, veto Gill, in raarg. Se Rotti, i
Cum aliis mil', principes fuos ¡ritira fibi faBos in fide. . . . videri tà poti
_ b. Edit. Gill, ac Rom. ut Romamveniret od prof,Bum Sic..
?. I 1 c. Mfl- aliqc
I l d. Edit. Ani
I I edit. Cjll. Se R(
Mil’aliquot. ut
‘ aiccb. a
Rqm. cu
■cjjafcnt onera legis, quia Se
que Eraf. ac plures mil'. &
t cod. Midi, fic Vali, negada
» fune