SI. I16--4.de
Ttìn. cap. 5.
num. i . Or
b.lbid.cap.j.
■c. cap- nd.
Ve quìbu
Aliguft. Lillie
Hanf,
"¡.-¡a.
IN S E Q U E N T E M T R A C T A T U M
A D M O N I T I O .
I lb e r , meni fubjicimus ,à Romana editionis curatoribus inter genuina fa n t t i Ambrosi Opera pnmhm
_jvu lg a tu s efi fu b hoc titulo ; In S ym b o lum A p o f to lo rum T raó ta tu s . A l licei ncque Bibliothecam
unde prodieri^ ncque exemplarinm ex qui bus prtlo commijfus fit,qualìtatem v ir i clangimi nobis inàicaverint,
n o n proinde hxfimus in judienndo ,jQ d e x prima ejus lettione mirati fu b iit dotto s v ir o s , & acumine critico
pollentes ex fiitiffe , qui hanc opellam ingeniofiyloque Ambrofiano piane defiitutam prò legitimo fanali Dottoris
p a r tu admififfent. Nobis tamen multo major nata efl admiratìo, ehm apographis duobus, quorum alterum è
bibliotheca R eg ia , alterum e Vaticana tranfcriptum habemus, ad memoratam collatis editionem, quantum
hac ab illis dqìidcat, intelleximus. Tum vero non fa t is fciebamus,an magia de te stati da effet ìmft 0fiori s impu-
d entia, qui hunc traciatum tam foede interpolatum ac detruncatum illuttrifiimo Romana editionis frafidi prò
fatto & integro JuppoJuit, an dolenda vìcesdottorum hominum , quibus pojìmodum impqfuit eadem editto. E t
■fané v i x aliando darius deprebendas, quam fa c ile f t t etiam eruditifimis v ir is fucum facete ; u t enim alios
pra termi ttamus, eonjlat in fraudem induci am effe Petavium ipfum, a cum a l ib i , tum ubi de voce fu p p o fit i
agens ita difputat : b S eq u itu r , inquit, fu p p o fiti n om e n , q o ò d minùs latinorum Pa trum u fu c o n t r itum
e it in e a tigni fica tione , qua: paifim in fch o lis au ditu r, u t fit h yp ofta fis au t p erfon a. A p u d Ambrofium.
tam e n ,o c c u r r it lib . in Symb . A p o f to l. cap. n . H a n c , in q u i t ,p r ò totiu s humani gen e ris ia lu te in
u n ita te fuppo fiti adfumfit. £)uo loci advertere efi duplicem in errorem impegijfe virum d ottifimum, e£*
quod Ambrojio hanc commentationem adjudicarit , & quod verba illa tamquam à véro ejujdem auttort
profetta c ita v e r it, qua. tamen non fu n t nifi folius interpolatoris.
£)uapropter ne quis in pofierum ad idem fa xum hallucinetur ,fub]ettis in margine adfutamentis, in tc -
gnim operis textum reprafentabimus ex fide pradittorum exemplarium ¡in qu ibu s tamenaliquidpraceffijfet
mod perierit, ex conjunttione ig i tu r , qua fia t im excipitprimam vocem, intelligitur. Certum efipr¿eterea in -
Jcriptionem ipfam , qua d nobis prafigitur ex manuferiptis, u t ed quam proprio matte indi tam huic libro vo-
luerunt editore s. Romani, haud paulo melior videa tu r *'non tamen vitto prorfus immunem efie, cìim univerfi
¿irgamenti, quod pertrattatur ,fpecìem atque ideam non pra f e fe rat. Enim vero in tres partes dittrìbuitur
ifte libellus : c quarum quidem prima efi de T rin i tate » a t fecunda in difeutiendo incarnationis Domini co.
mytterio verfatur. Tertia de refurrettione mortuorum d ifp u ta t, & qua contra hanc veritatem cb)teiebanta
r ab h are ti ci s , d iluii. Ad dit etiam fu b finem Auttor Operis hoc ipfum a f e e x Patrum fcriptis effe colle c-
fkm. E t re vera non paucos locos h ic agnovimus au t prò ingenio Auttoris nonnihil immutatos, au t fiepe
■etiam iifdem verbis mutuo fumtos , qui ex H ila r io , v e l Ambrofio , v e l Augufiino peti ti effent. gpuibus acce-
dunt tpagna fragmenta è libris Ter tullìan i, ¿ r Hieronymi in ifaiam Commentartis, quod ultimum opus,
ehm non nifi pofi mortem Ambrofii lucubratum f i t , v e l folum detegere pojfet impofiuram , u t neqttaquam
necejfe f i t ad fiyli > aeverfionis testimoniorum è fcripturis facr is allegatorurn dtfertmen recurrere. g ito porro &
res f ia t planior, & brevitati eadem opera confala tur, qua huic libello aliunde infetta deprehendimus , ad
margines è regione adnotanda euravimus.
Ceterum f i quis nos roget, cuinam auttori hancce opellam adjudicemus ; ingenue refpondebimus in tanta
exemplarium paucitate de hocà nobis n ih il explorati afferri pojfe. i d tamen certo dicere licet antìquum effe
fcrtptorem illum , non folum quod codex Regius, in quo continetur ifia commentatio, annos u t minimum
fexcentospra fe fe r a t ,verum etiam quod in eadem nullius haretici nifi veterts f ia t mentio. Sed ncque ni-
, mium confettura nos pcenitebit, f i hunc libellum & adverftts prifcilltanifiarum fettam editum > & concilio
' f in minus Toletano primo , faltem Braccarenfifecundo , quod anno 563. vulgo pomtur, credideri/nus fuppa-
rem effe. Etenim eadem capita hic difputantur, qua contra eofdem hareticos in Synodi Toletana R e g u la
f id e i, in epifiola i^ .fa n tti Leonis ad Turribium , & in Jynodo Braccarenfi fecunda confiituuntur. Admo-
dum ergo probabile efi hunc cumdem trattatum non ad exponendum Apofiolorumfymbolum,fed ad vindtean-
dam Toletanam fidei regulam fcriptum fuiffe. g u o d enim in ea memorantur quidam errores , quorum in
ilio mentio non f i t , id inde ortum exifiimamus , y et quod Auttor pracipuos tantum delegertt ,quos refelleret,
v e l quod itti ipfi haretici prò innata(ibi levitate ac inconfiantia eofdem errores jam abdicajfent. Veri etiam
fimillimum efi non alia de caufa eumdem librum Ambrofii nomine infignitum ejfe^ nifi quìa confiaret
fanttum Frajulem contra memoratos hareticos confcripfiffe opera bene m u lta , quorum lettione Paternus
Braccarenfis epifeopus ad fidem ab eadem harefi converfum fe effe tefiificatur : & e x quibus operibus plura
forte an hic nofier Auttor efi mutuatus.
3 2 1 3 2 i
D E T R I N I T A T E
eA L I A S I N S T M ^ O L V M A P O S T O L O R V M
T R A C T A T U S .
I ljip U i l u s igitur qui fanum iàpit omnipotentem A corporale eft & invifibile, diverfitate locórum non pótèft
i l i ^ eum » clu* Trinitas & ipiritus eft , corpus ali- ièparari. Si enim nofter fermo auc virtus, aut fapiencia, à
J § quod vifibile aut palpabile arbitretur .* fèd fimplù nobis feparari non póteft, nifi cum è corpore abicedimus >
cem rationabilem, invifibilemque haturam intei- quomodo h<ec ab immortali & omnipotente D e o , qui om-
Jigat, a & qua: nulla omnino compage folidata, aut ali- nia per Vetbum fuum ex nihilo fecit, poterurit feparari i
quid ei extriniècus, aut aliunde videatur adjun&um : quem Nam cujus erit Pater fecundum impios hareticos, fi ab eo
nulla fubftantia , nulla creatura, nulla umquam domina- Filii natura fèparatur i Et rurfus Filius cujus erit Filius, fi
do antecedft. Fons ergo & principium virtutum omnium, non origo fua referatur ad PatremS ut fit illc qui genuit,
vifibilium & invifibilium creaturarum , id e f t , caleftium & ille qui ex eo gcnitus eft? Pater ergo qui origo eft deità-
& terreftrium condìtrix , fanéta & infeparabilis Trinitas tis & bonitatis , rede & in Filio & in Spiritu fanäo in-
e f t , qua in fé recipit nihil externum ; ne circumfcripta vi- telligitur & fèntitur : in ilio , id eft, in Filio, velut Verbo
deatur , aut alicujus rei indiga eflè inveniatur, cum pura virtute & fapientia :.in hoc autem , f yelut Spiritu ab ipfo
Se unimoda ac myftica, & ut ita dicam, unióne fcccunda ß procedente. Ita ergo re&um & «atholicum e f t , ut & unum
femper eft. Tanta eft enim in tribus inièparabilis & incon- Deum fècundùm S veritatem fubftantia fateamur,& Patrem
fufà unitatis eilèntia , ot nihil extra fe fan ita Trinitas & Filium > Se Spiritum fànitum in fua quemque fubfiftenagere
videatur : in qua fan^a & infeparabili Trinitate ve- tia fentiamus. Abfquehulla eft ergo fine credenda fan it*
ra eft aternitas, b immutabilis veritas, Se aterna ac per- Trinitatis divinitas, • & ad fentiendum etiam ipfi menti
fe d a eft caritas. Et ideo verius cogitatur Deus,quam dici- difficilis. Et hoc folum eft , quod ex ea comprehendimus,
tur ; quia incomprehenfibilis fèmper eft. Deus mprt ergo omni- . . . « ■ -
potens qui nec fexum habet, nec atatem , nec definita corporis
membra, fic fé voluit excellentiflìme, evidentiflìme ,
c atque magnificentiffime pradicari. Æternitas ergo in Pa- .
t re , ipecies in imagine , ufiis in muñere eft : Se hac tria
unus eft Deus» non tamen inunius fingularitate perfona,
quia comprehendi non poteft. Una eft ergo in tribus dei-
tas ,Se tria funt in. quibus deitas. Nulla ergo in unitate
confufio, k neque in divinitate difeidium eft. Et ideo pati- fc
ter abjicienda eft Se fluiti Sabelfii commixrio , & impii
Arrii feparatio ; contraria etenim fib i, fed aque impia
< ^ ^ , pròtulerunt.1 Sabellius enim dum omnia nominari putat, I
fed unius Trinitatis eflèntià conftans., Unus ergo diligens^ nihil effe unumquodque defignatj quoniam quidem definit
d eum, qui de ilio eft : & unus diligens eurn , de quo eft; eflè quod eft, cùm in alterutrum , id quod eflè dicituc
Se ipik dile£lio idem unus utrorumque , id eft, Spiritus uniufcujufque ,transfunditur:Arriusautem dum creaturam
fànftus. Et tamen tria hac , ut di6tum eft , unus bonus , Pa-tris Filium, Spiritum vero fanäum Filii impie adferie
verus , juftus , lumen, v ita , veritas, fpiritus atque caritas eflè creaturam.
eft Deus. Deus ergp, quia aternus & audor eft omnium, Sed abjedis iftis impietatibus & fpretis , nobis , ficuc C aP. IlL
compofitus intelligi non poteft j ne anteriora Deo fin t, beatus Paulus apoftolus ait :Vnus efi Dtus Pater, ex quo l “
quibus putatur effe compofitus. Cunólam ergo creaturam, omnia ; & unus dominus Jefus Chriftut ,per quem omnia ;
q u a non eft quod ipfe, non fecit nifi ipfe. Ergo aternus & unus Spiritus fanttus, in quo omnia» Hoc ipfum autem
appellari non poteft , nifi is qui initio & fine caret, id eft, quod dicimus, ex quo, Se per quem, Se in quo omnia ; non “
Deus Pater, qui coatérnum fibi & coomnipotens Verbum naturam fècamus, fèd unitatem & natura , & voluntatis,
Se Spiritum habet.Quod intelle£tum perfpicue probat fub- & operationis confitemur. Unus ergo Deus in his tribus»
ilantiam Filii ac Spiritus fànóli'ante, omnem creaturam Se hac teia unus eft Deüs. Quod ita eflè idem comprobat
exiftere, & extra omnia tempora, atque principium in Deo Apoftolus dicens : E x ipfo, & per ipfum, & in ipfo omnia t *•"»■ “ Ä-'
Patre femper permanere. Spiritus ergo fan&us non eft ge- ipfi gloria in ftcula ftculorum, amen. Cujus rei congruens
nitus , fed genitoris genitique fuavitas , fanólicas atque David propheta dicit : Benedicat nos Deus , Deus nosler,
atetnitas eft. Nam cum Pater fit Spiritus, Se Filius Spiri- benedicat nos Deus ; & mctuant eum omnes fines terra. Pater
tus : Se Pater fàn&us , Se Filius fan&us -, proprie tamen de ergo pater eft fine initio ; neque enim eft aliud aliquid unde
Spiritu dicitur Spiritus fan&us. Quia ergo coaternus eft, & Pater fit ; Se Filius Filius eft abfque initio dumraxar ,j de
communis ambobus, id ipfè vocatur, quod ambo funr. Patre enim eft, & creator omnium temporum eft : Se ideo t,!,an. 1. 1.
e Quanta jam temeritate & infelicitate cenfèntur Arriani, non fumit initium ex tempore, quia Verbum, quia virtus, *•14*
qui dicunt : Etat tempus,quando non erat Filius, le&or in- quia fapientia e ft , qua omne tempus Se fecit & antecedit.
telligit. Numquid enim potuit effe tempus quando Pater Spiritus autem fanólus vere Spiritus eft', procedens. quifine
vita, fihe fapientia , fine virtute, Ime Verbo, quod dem ex Patre ; fed non eft & ipfè Filius ; quia non gene- m
Chriftus eft , fuerit ? Abfit ; cùm raanifefte ipfè declaret £ ratur, n fèd procedit à Patre. Omne enim quod eft,aut in- «
Pater dicens : Eruttavit cor meum Verbum bonum. Quod genitum eft, aut genitum, aut faftum. Eft ergo quód neque
comprobans beatus Johannes dicit : In principio erat Ver- natum, neque faibum eft : eft quod natum e f t , & fa ¿tum
bum , & Verbum erat apud Deum, & Deus erat Verbum, non eft : Se eft quod neque natum , neque, fa ¿tum eft : &
Hoc erat in principio apud Deum. Omnia per ipfum fatta eft quod faétum eft, & natum non eft : & eft quod ^¿tum
fune , & fine ipfo fattum efi nihil. Quidquid ergo in- e ft , & natum e ft , & renatum eft : Se eft quod faftum eft, •
a. Rom- edit. áJiMM nulla orni comparo follila!, cui cxlrinfecuj nihil adve■ Sfiri
....................... . nulla fubjUntìa, nulla deniqut dominatio antecedi
t. fidei vero alliui confeendem , intimimi nn.cr.uc penetrans, oßendit Deum
omnium virtutum fontem , principium re rimi omnium vifibilium & invifibilium,
univerfarumqut creaturarum cclcflium & terreftrium conditomi : quod eft unitai
iticonfnfa , (y trinitas infeparnbihi , qua in f t attrita nihil recipit aliunde , no»
eft tempore aut loco circumfcripta, nec reicujufquam indiga reperirne : fed cum
fumma fimplicitate ac unitale facunda femper eft ; tantaque unitatis ejfenlia in?
Jiparabilis & inconfufa cernitur in tribus , ut licet omnia taleftia (y tcrrefiria at
minima yuaque per/pieiat , nihil tamen extra felini eiligere ,J}d fingula in fe
»a ac perfeSa caritas. Denique verius cogitatur Deus, quam dicitur i quia incomprehenfibilis
eft. Qui nec fexum fed omnipotent > aternus, incircumfcrìytus^
voluitfe magmficentìjftme pradicari....virtus in muntre.
c. Reg. cod. magnificentiffime deprecati.
U. 'Rom. edit, turn , qui ab ipfo efl : unus eft dileUut ßb to a quo eft :
Olita efi dilcSio utriufque Spiritus fanSus , idem tamen Deus. Et tamquam
bonus, verus caritas & fpiritus dìcatur , unus tamen eft Deus.Sui com.
fefitus effe non poteft, cùm aliqua eo anteriora praexftitiffe putari nefas fit
mhilque quod ab eo ftSlitm non f i t , dicentt Evangelifta : Omnia per ipfum faS.
funt, (y fine ipfofaSum efi nihil. Ipfe folus eft aternus , quia initio & fine ca
ret, id eJT Deus, Pater.. ■ genutt l-’crbum,
f'ttde credimns Filii (y Spiritus fdnili fitlift,
extra omnia tempora : quod “Pater eft genit
genitoris fanSitas fpiritufque. Nam licet Pan
tia perfena Jtropric Spiritus fauaus nuncupatu
e. Eadem Rom. edli» £>uanta igitur lemerii
dicunt. Reg. Cod. eacentur Arriani.
f. Eadem Rom. edit, velut fpiritu. a fpiritt
g- Vat. cod. unitatem fubftantia.
h. Rom. edit, ullo ergo principio, &■ fine.
Eadem Rom. edit; licet humana fit mit.
, pro
r, Filius eft
m m
mfanBun
m exiftere
' eoa terna Sec.
'fndt rt
k. Eadem Rom. edit, neque in
.. I. Eadem Rom. edit. Sabellius
'ilium, (y Spiritum faniium, mam.
ffe perfonam nputat; nihil cffatl
m. Eadem Rom. edit, (y Filio.
n. Eadem Rom. cdi
: ip fa lomprehenfione diffidiit.
limdocuitunam fubftantiam effe Pat
e trinommeyperfonam : fed dumomnt,
n faBus. Nam
Patet
». & faa„n
nonetti,
non,ft.
t fa ß am Or natum Or
: procedit abutroque ttongenltus, ñon
tut neque natum, ncque faßum ejl i
turn, neque faßum,fl: aut faßum.
malum eft -, aut faßum (y natum, ¿y