475 Sermones fanóto Am b ro fio 47<?
S E R M O LXI I
'D e bellico tumultu, feu prò communi Martyrum.
{im e firmónem cum aliis duobus, quorum umm Romani ed*-
tores in tom. i. Oper. Ambr. collecaverant, alter vero inter
firmo nes fanti* Maximi )am vulgata* efft hujufcePa-
A hotno'ibi-percutitur à Chrifto,-ubi deerät Chriftus : & ibi
ijifertur ei mortis exitium, ubi iignùm fàlutis non invenitur.
Quamvis enim eifet Golias undique armorum protezione
munitus, frons tarnen ejus patebat ad mortem » quia figna-
culum Salvacoris non geftabat. Acque ideo ibi perimitur >
ubi nudus à Dei gtatia reperitur. ■
4. H a c antera in figura fa ¿la elle nemo eft » qui neiciat.
tr ii ex equa M adjlrmt MebiUamm »öfter Tarn. H Mufei Nam Si David armoram indumenti! fé fe ante przeunaate
M M j H H Id e in e chi» ftermemm ditho, tuta ci- fed cùm effer in iis gtavis & impeditus , ita ut ambulate
tata lece indicete aHÌlmees C.emediì pulire coujirmM. vix poffet , eadem fine «inAanone pròjecit, iignihcans
Ceterum quid Rem. edit. huitc ipfum fervane,» Prò com- arma ilia hujus mundi vana & luxutiofa elle opera , m
« u n i Martyrum iufcriptim mluerit I nuli» cur hac fecce quibus qui fe fe permìfeete voluent, tamquam gtavis &
ree , r*tio foie -, pnittdeque eptiui inter fermami De B gradiendi ad oelum curfum liberum non habebit. Surra! &
Divertii fù b eo titalo quem in ant. edit. ac tnjf. prafert, in
. pofierum trit locandas.
i. \ K Q.vet fortaife v o s , fratres, quod tumultus bello-
iV A . rum, & incurfiones praliorum fieri audimus affi-
due : 8c cur noftris temporibus fiant, dileZionem veftram
forcaife plus moveat. a Sed hac caufà eft , quia quanto
magis proximi fumus mundi excidio -, tanto magis regno
fumus proximi Siaìvàcorìs. Ipfe enim Dominus air, quod in
noviiffimis diebus : Exfurget gens adverfusgentem, & regnum
! adverfius regnum > & alibi : Cùm videritis bella , & terra;
motus, & fames -, feitote quoniam in proximoeft -regnum £
Dei. Ergo vicinitas .ifta bellorum vicinum magis nobìs
■Chriftum effe demonftrat. Atque ideo venientem adverfa-
rium timere non debeo. quia per hac figna venire potjus
intelligo Salvatorem } quamvis enim ifte metum incutiat
temporalem , b il le tarnen falutem deferit fempiternam.
Poréns eft autem idem Dominus, ut &hoftilem ànobis repella!
pavorem, & fuam nobis prafentiam largiatur.
i i Per hos igitur bellorum tumultus mundi quoddam
illud nos docuit, quod non in atmis tantum fperanda v iZo -
ria -eft, fed in nomine Salvatoris oranda.
S E R M O L X I I I .
De fervo centurionis in Evangelio , in
dedicatione Bafilica:.
Hic firmo in dedicatione Ecclefit, habitas cognofcitur , fed
prater ftylum ab Ambroftano abhorrentem } & Paulini de
hac dedicatione filentium , cum ñeque de reliquiis illic de-
tetlis 7 ñeque de fantlis ejufdem Bafilica patronis quidquam
d/catar , hanc confecrationem ab Ambrofio celebratam non
effe abunde patet. Verum ñeque a qtto Prafule , ñeque quo
loco , neqfie quo tempore fatla fuer i t , hujus fermonis feries
prodit.
1. T Egimus in íánZo Evangelio, cilm centurio’nis cujuf-
1 ^ dam fervus, qui erat illi pretiofior, gravi paralyfis
ífegritudine laboraret 3 & per feniores Judaeorum ille centu- luc- x-&
rio rogaret Salvatorem ut ejus doloribus mederetur ( erat
fignificatur excidium 5 fururum enim judicium h sc inqwie- enim > ut ait Scriptura, moriturusj inter cetera ad majoretn
'tudo prxcedic. Eft autem c quoddam commonitionis indi- • commendationis gratiam feniores Jfudxorum dixiile Domi—
tium Dei , videre quod metuas j ut poffis intelligere plus no : Dignum eft, ut hoc illi praftes ; diligit enimgentem nof-
iiipereile , quod meruas. Dum enim cauti fumus ad ea, tram, & Synagogam ipfe adificavit nobis. Si ergo comment
q u s cernimus, cautiores ad ilia efficimur, qux fperamus. D datur Domino, qui adificavit Synagogam, quanto eft com-
Vir autem fapiens his aZibus terrenis inftruitur , quern- mendatior, qui adificavit Ecclefiam t Et fi is meretur gra.
admodum futuri faculi debeat declinare judicium \ dum
enim .perfpicit in hac communi perturbatione d primores
viros tuirionesin mcenibus praparare,ipie admonetur quem-
adraodum in futura everfione niundi defenfionem chriftia-
nis praparet animabus. Cernimus armari civitatis portas,
debemus etiam prius in nobis portas armare jufticia j funt
enim porta jufticia , de quibus fanZus Propheta dixit:
Aperite mihi portas juftitia, 6c reliqua. Tunc autem civitatis
porca munita eile potetit, fi prius in nobis porta jufti.
t ia muniantur. Ceterum nihil prodeft muros munire protiam
3 qui impieratis receptaculum praftitit ; quanto majo-
rem merecur graciam , qui religioni domicilium prapara-
vic ; Ec fi ille calerti miìericordia viiìtatur, qui conftruxit
locum,ubi Chriftus ieraper nega tur j quanto magis viiitan-
dus eft, c qui fabricari fecit tabernaculum , ubi Chriftus
quotidie pradicacur ?
1. In centurione enim Bominus non quid operis fecerit,
led qua mente operatus f it , comprobavit. Nam qui id tem-
poris quo nondum chriftiani erant , follicite Synagogam
fecit : u fui (lent utique chriftiani, intelligitur quod multo
.pugnaculis, & Deum provocare peccatis. Ilia enim conili- E follicitius feciffet Ecclefiam ? Sed tamen licet Synagogam
tuicur ferro , faxis & fiidibus : hac artnatur mifericordia,
. ìnnocenoià, caftitate : ilia telorum multitudine cuftoditur,
hac orationum frequentià defenditur. Et ad plenam tuitio-
nem urbium. portas principum folent figna prscedere : ani-
marum autem noftrarum portas lignum Salvatoris anti--
cipét.
ij.T rg o , fratres, propter futurum mundi judicium armis
lios caleftibus muniamus , accingamur lorica fidei , falutis
galea protegamur , verbo Dei velut ipiritali gladio defen-
damur ; qui enim his armis inftruZus, fuerit, nec prxfen-
tem perturbationem metuic, nec futurum judicium pertiadihcet,
Chriftum pradicat •, in ipfo enim opere commonet
pharilaos debere illos luicipere Salvatorem : & demonftrat
propterea fe tabernaculum amplius addidille 3 uc multipli-
citer ibi Domini gloriam loquerentur. Si enim credit in
Chriftum conditor Synagoga , multo magis credere debet
habitaror ipfius Synagoga.
5. Centuno ergo n juftificatus eft propter opus fragile
Vel terrenum, juitificandus plane vir clariffimus & provi-'
denciuimus Comes nofter, propter opus tam perpetuum vel
calefte : qui comes ficut eft centurione dignitate potior,
ita & fide debet efle devotior. Sapiens vir & religiofus
mefeit. Siquidem fanZus.David hac devocione proceZus, F comes., qui quantum in bello imperatori militar , tantum
Goliam illum fortiffimum armatum etiam inermis occide-
r i t , Se virum bellicofum munitionibus undique circumièp-
tum fola fidei virtute proftraverit. Cùm enim lànZus David
Hon operiretur galea, non prxcingeretur gladio, non lancea
uteretiir ; occidit aurem illum non telo ferreo , lèd gladio
ipirirali. Quamvis enim inermis oculis hominum yideretur,
latis tamen erat gratia divinitatis armarus. Verum ipfe ipi-
ritalis gladius non fuit gladius ; non enim gladio Golias,
fed lapide proftratus occubuic. Legimus in Scripturis lapi-
dis vocabulo Chriftum figuraliter ¿defignari, ficut ait Pro-
6c in pace militai Salvatori : & quantum feftinat de hoftiuiii
manibus .captivos eruere , tanto magis feftinat à diaboli fe
facrilegio liberare. Ibi inimicos terreni regis incerfìcit, hlc
adveriarios Domini caleftis infequitur : ibi barbaros vincit,
hlc damones. Sapiens, inquam, qui ficut comes imperato-
ris eft 1 ita & comes Chrifti effe defiderat. Nam bene utique
& religipfe agendo, dignitatem fuam cupit eflè perpetuali]
, fecundùm quod feriptum eft in propheta : Et vos , 0
boni reges, bonas facite vias veftras & ftudia veftra, Cr audite
vocem domini Dei veftri > & pcenitebit Dominant mali, quod
plieta : Lapidem quem reprobaverunt sdtficantes, hic fatlus loquutus eft adverfus vos.
eil in caput angult. Igitur cum lapide Golias percutitur, 4. Ergo cuna centur io/rogaret Dominum , ut.de morte
Chrifti virtute profternicur. Et in qua tándem corporis par- érueret agrotancem , & veiler Dominus ad domum centute
percutitur; In fronte feiiieet j gentilis enim 8c facrilegus rionis pergere, in qua fervplus decumbebat , ait centurio:
a. Cod. Lugli. Seti 'bete cawfa eft, <
marit i regno tic.
b. Ita mf. omnes vero edit. ¡Ile t,
uo potimi fumi
n deferii feipfiten
c. Codex Lugd. quoddam
d. Omnes edit, "f riorei •v,
e. Mf. Lugd. qui fabrtfoei
4 7 7 haZenus adferipti. 478
Domine, nonfum dignus] u t intrtsfub teflum meum. Excufat A rere, nifi à folo Dea : fed tarnen laudem eorum e'tfi egó
igitur centurio , & ne fub teZum ejus ingr'ediatur Dominus, caceam , ipfa opera loquuntur j ad ipforum ènim laudem
indignum fe dicit. Ecce dignus eft comes nofter, fub cujus pertinet, quidquid in aliis paulò ante laUdavimus.'- 'Nam
teZum hodie Salvator ingreditur. • f,oc tabernaculum etfi plurimi conftruxerunt , hi tamen
5. Videamus ipfa centurionis excufatio quam ha- fumtu operati funt uno adfenfu. Et quo tandem fumtu, cùm
beat gratiam ■, ait enim : Domine , non fum dignus ut fint in iaculo mediocres & tènues ? Ilio feilieet, de quo ait
intres fub retlum meum : fed die tantum verbo y & f a - Apoftolus : Abundantia fidei, & divitiis fmplicitatis. Eft
nabitur puer meus. O fides chriftiana, qua cum humi- enim iànZis viris Temper dives ipla paupertas. Unde credo
litate totum impetrare confttefti. Ecce religiofus centurio hos beacos hanc Ecclefiam non minus orationibus, quam
ad accipiendam falutem dignior f it , dum. fe profitetur in- impendiis fabricaife ; fic enim oportebat ut opus Chrifti
dignum ;& dum ades fuas injurioias puta t, magis eas ho- precibus magis crefeeret, quam camentis. Tocam enim
norificas fecit & gratas. Magna enim 8c perfeZa fidei v ir, lubftantiam 6c in hujus faZuram operis expenderunc,& ipfis
a qui intelligeret Chriftum dominum calorum effe, dum certe nihil deeft. Ipia piane e ft , ficut diximus,dives locuverebatur
ne hofpitii fui.eum angufta non acciperent. Ergo plefque paupercas, qua expendic omnia,& poffidet omnia.
• contradicente centurione, non pergit ad domum Dominus. ' Sed hac à Deo benediZa e ft , ficut illa vidua , de qua dicic
Nonpergic Dominus, fed pergit Domini medicina: non Vi- Dominus in Evangelio : Mulier hac vidua pauper plus
fitat agrum Salvato!, fed vifitat ianicas Salvatoris. quam omnes mifit ; nam omnes hi ex abundantirfibi mifeó.
De fratribus vero noftris fànZis viris Vitalinò & M aia- runt in munera Dei ,hac autem totum viZum fuum, quem
no quid dicam ? Scio illos gloriam ab hominibus non qua- habuit,mifit.
a-. Cetera ufijucad finem hujus fcrmonis in cod. Lugd. defunc.
IN EPISTOLAS EX AMBROSIANARUM NUMERO SEGREGATAS
A D M O N I T I O.
I ZJinqtte epijlolas ex Ambroßanarum catalogo duximtts ex imend as , quarti?» d tu priores, nìmirum A d
^ ^ fa c r am v irg in em D em e c r ia d em , ^ A d v irg in e s ià c ra s , in omnibus Operumfantli Ambrofii edi^
tionibus vulgata fu e ra n t: tres vero poßeriores, videlicet D e in v en t io n e fan c to rum G e r v a f li Se P ro ca fii
D e in v en t io n e ia n Z o rum V ita lis & A g r i c o l a , atque epißola a d F lo r ian um , à Romanìs editoribus primUm
in lucem emijfa fu n t . De fingiilis cenfìtram nofiram breviterfub jicitn u s , u t leffor ìnte lligat, quibus momentis
a d eas abdicandas fimus inditeli.
Epiftolam ad Demetriadem omnes eruditorum centuria Ambroßo abjudicant, quorum judicium ratum effe
debere quidquid legentibus illic occurrit, aperte probat : maxime vero qua difputantur de pel agi ani s Doclore
noftro pofierioribus. Eamdem ante aliquot annos Leoni Magno cottatus erat adferere in fu a Operum ejufdem
Ton tifici s editione fihtefnellius : in quem nuper Anfelmus infurgens magnis an im i s , illam populari fu o Profpero
cum a liis not\ paucis credidit vindicandam. Jpuilibe t e a in contentione utri volueri t parti f i f i adjunget\ nos
enim dum confiet Ambrofii non effe ,h a u d refragabimur. Cum porro eadem epiftola multis in locis apud alios
ab Ambrofio Patres edita fu e r i t , in u tili pondere gravare videremur noilrum hoc volumen, f i denuo ipfam
recudere animus ejfet.
Jguamobrem quatuor earum quas hic dabimus, ordinem ducet, qua virginibus fàcris defilnata eft. Hac ati-
tem cum aliorum calcalo rejicitur, tum à Baronio ipfo d ic ìtura perperam Ambrofii nomine confignata. 'Un d e a
non mirari p r o f etto non poffumus q uid v ir is doffiftimis, qui Operis a Bollando incoeptì molem humeris e x - *
eeperunty veneri t in meptem , cum earn epiftolam fu b ejufdem Ambrofii noftri nomine typis exprejjèrunt. A d -
vertere fa n e debuerant au&orem ejus prorfus ignarum exftitijfe illorum worum, q u i temporibus fa » £ li A ntiftitis
Roma obtinebant. Nam alioqui numquamfcripftftèt, quod legimus fu b finem epiftola : Perfe veravit, in q u it ,
Conilantia in virginitate, per quam muftìe virgines & mediocres Se nobiles & illuftres facra velami-
na fufeeperunt. £Htam enim hoc vanum ac fu t i le f i t , e x Hieronymi cognofcitur teftimonìo, b ubi f i c a i t : b,
Nulla eo tempore nobilium feminarum voverat Roma: propofitum monachorum , nec audebat la
propter rei novitatem ignominiofum , ut tunc putabatur, Se vile in populis nomen adiumcre. Ergo
f i cui Ambrofio tribuenda er i t hac epifiola , cenfuram ampleffemur fo h an n i s Bandini ad marginar» ejufdem
epifiola in Vaticano codice exaratam , unde earn amica manu deferiptam habuimus in hac verba: Non eft
AmbrofiiMediolanenfis, fed alteriiis cujufdam Ambrofii monachi, qui hunc ièrmonem g rsce fcripfit.
Exftat in bibliotheca V aticana, Se poftmodum in latinam linguam converfus eft ab alio.
fpupd fp e tta t ad reliquas tres t lla s , quas in Romana editione primum prodiiße fupra d iximustquijquis eafdem
cum aliquibus vere Ambrofianarum contendere ìnfiituer itftatim agnofeet quanto diferimine invicem abhorreanL
'U t vero id aper t i us clariufque f i t , qua in prima illarum de inventione cor por urn Gervafii & Protafii referuntar
y cum i i s qua de hac ipfa inventione Auguftinus , Paulinus, atque adeo ipfemet Ambrofius memorant,
m p
«retila-. ■
conferantur. Non dìffitendum tamen locum e x hac eadem epiftola in fragmento Orationis Johannis Damafcent
de Imaginibus citatum reperiti. Sed n ih il a liu d e x hoc probare poftis, n i f i jam inde ab atate ejufdem fanttiy
f i tamen ejus vere f i t illu d fragmentum , illam epiftolam Ambrofii nomine circumferri confieviffe, N e i
vero obfcurius vtdetur fequentem alicujus efte confarcinatoris , qui Ambrofii narrationem, qua Vitalis atque
Agricola martyrum inventionem in Exhortatione Virginitacis deferiptam reliquit ypartim addendo partim
mutando partim tran/ponendo interpolavit. Hue adde Gregorii Turonènfts aucloritatem difterie affermantis
c atate fu a martyrum quidem Gervafii atque Protafii ALI a exftitijfe , non vero Vitalis & Agricola. Poftremo c. 1
Epiftola qua in Romana editione Flaviano inferibitur ; in codice autem Regia Bibliotheca v i x ducentis annis fgp
fuperiore: De moribus Se honefta vita y licet utrobique Ambrofii women in fronte f e r a t , buie tarnen tinti»
ejufdem ftylus ac ingenium piane reclamane.