4 7 9 4 8 o
E P I S T O L Æ
E X AMBROSI ANARUM NUMERO SEGREGATE.
E P I S T O L A I.
A ftrida fum , jam -corpus ejus corporl meò fociatum e i l,
'Antequam Agna virginis martyrium deferì batttr , amor in
earn filii pr aft Eli, ejufque refulja mtrneratur. Hinc adjici-
tur virginis condemnatio ad lupanar, & inter miracula
divinitits propter eamdem puellam perpetrata adolefcentis
in earn depercuntis interitus » at que ad vitam revocatio.
Turn feqttitur virginis ob etbntcontm feditionem condemnatio
ad rogum > ejufque in mediis ignibus ill afa permanenti!•
cruenta cades. Max paganorum in cbrifiianos ad
■JPiartyris tumultua orationi inflantes furore declarato, nex
Emerentiana > & Confanti* Augufla fanitas reflituta ,
Sc fanguis ejus ornavit genas meas. Cujus macer virgo eil,
cujus pater feminam nefeit , cui Angeli fèrviunc, cujus
pulcritudinem fol Se luna mirantut', cujus odore revivifeunt
mortui, cujus tadu confortantur infirmi, cujus opes numquam
deficiunc , cujufque divirix numquam decrefcunc.
Ipfi foli fervo fidem meam , ipfi me tota devotione commuto.
Quem oiim amavero , caila fum : cum tetigero,
munda funi : cùm accepero, virgo fum. Nec deerunt poft
nuptias filii, ubi partus ßne dolore fuccedit, Se fcecundi-
tas quotidiana cnmülatur.
3. Audiens infaniffimus juvenis, amore carpitur casco, &
nec non ab eadem principe templum liberatrici fita ¿difica- B inter anguftias animi & corporis anhelo cruciabatur fpitum,
& ipßu,
enarrai tir.
cum alus pluribus virginitatis propoßtum
- I e m feftum facratiffimx virginis celebremusi
| hinc pfalmi refonent > inde concrepent ledio-
nes : hinc populqrum turba: lxtentuu, inde fu-
bleventur pauperes Ghrifti. Omnes ergo gratili
emur in Domino, •& ad sdifìcationem virginum qua-
liter palla fit Agnes beatiffima, ad memoriam revocemus.
a Tempore ilio erat quxdam virgo Roma» nobilibus orta naritu.
Inter harc le d o profternitur , & per alta fufpiria amor
à medicis a peri tur. Fiunt nota patri, qua: fuerant inventa à
medicis, Se eadem paterna voce > qux fuerant jam dièta à
filio, ad petitionem virginis revolvuntur. Abnegar Agnes
beatiffima, & fe nullo pado prioris adferit fponfi feedera
violare. Gùmqae pater diceret e in fafeibus iè conftitutum
prxturam agere, & idcirco quemvis etiam illuftrem virum
minime fibi debere prsferri j caspie tamen vehementiffime
inquirere quis ellet fponlus ¡, fànda.cujus Agnes poteftate
¡loriaretur. Tunc e'xftitit quidam ex parafitis ejus, qui ditalibus,
nomine Agnes, quæ çertans contra principes & ceret hanc chridianam elle ab infantia, & màgicis artibus
poteftates tenebrarum , tertiodecimo xtatis fu s anno mor- ita occupatam, ut dicat Chriftum fponfum fuum eflè.
tem perdidit, & vitam invenit •, quia folum vita: dilexit
Audorem. Infantia quidem computabatur in annis , b fed
erat íenedus mentís in moribus : corpore quidem javen-
cula, fed animo cana. Pulcra facie, fed pulcrior fiele , Sc
elegantior ca ft i täte.
2. Q u x dum á feholis reverteretur, á prsfedi U rbis'filio
4. Audiens hsc Symphtonius prxfedus lxtus efficitur,
& milla apparitione cum grandi ilrepitu, fuis earn tribuna-
libus prxcepit fìlli. Et primo quidem blandis earn fermoni-
bus feciretius provocar, deinde terroribus pulfat. Sed virgo
Chrifti nec blandimento lèducitur, nec terrore concutitur :
fed eodem vultu, eodem animo perfèverans, Se terrentem
adamatur.c Cujus parentes cùm requifiíTenr, 8c invenillènt, fimiliter ficut blandientem animo deridebat. Videns itaqu*
cceperunt pulcra offèrre, & pulcriora promittere. Denique Symphronius prxfedus tantam in puella conftantiam >
detulerant fecum pretiofiífimaornamenta,quæ à beata Agne parentes ejus alloquitur : & quia erant nobiles, Se vim eis
veluti quædam ftercora funt reculara. Unde fa dum eft inferre non poterat , titillimi eis chriftianitatis oppofuit.
u t juvenis majori perurgeretur amoris ftimulo, 8c putans Sequenti autem die Agnem fibi præfentari jubet : 8c iferum
càm juvenis meliora velie accipère ornamenta , à omnem ^iterumque repetens, replicare ccepit de juvenis amore fer-
lapidem pretiofum fècum defert, Se gloriam : Se per’fé
-ipfum, Se per amicos, Se per notos, Se affines ccepit
aures virginis appellare, divitias, domos, poflèffiones , fa-
milias , atque omnes hujus mundi delicias repromittere, fi
confenfum fuum ejus conjugio non negalfet.
3. Ad hxc beata Agnes caleferturjuvenidediflè refpon-
Tum : Difcede à me ,fomes peccati, nutrimentum facinoris,
pabulum mortis : difcede à me ■ quia jam ab alio amatore
prxventa fiim, qui mihi fatis meliora obtulit ornamenta
monem.
5. Cùmque omnes fermones ejus cado labore deficerent,
filli earn fuis tribunalibus juffit, cui & dixit : Superftitio
C'hriftianorum, de quorum ce magicis artibus jadas , nifi à
te fuerit fègregata, non poteris infaniam abjicere pedoris,
neque asquilfimis confiliis prxbere confenfum. Unde te ad
venerabilem jdeam Veflam properare neceflè e li, & fi per-
feverantia virginitatis placet, ejus die nodeque facritìciis
reverendis infiftas. Adhæc beata Agnes relpondit : Si fi-
& annulo fidei fux fubarrhavit me,longe te nobilior & ge- lium tuum, quamvis iniquo amore vexatum, tamen viven-'
nere Se dignitate. Ornavit inxftimabilidextrocherio dexte- _ tem hominem recufavi : hominem utique qui eft rationis
ram meam, & collum meum cinxit lapidibus pretiofis. capax,qui & audire, Se videre, Se palpare, Se ambulare
Tradidit auribus meis inxftimabiles margaritas, & circum- poteft, f Se fulgore lucis hujus cum bonis perfrui:fi ergo
dedit me vernantibus atque corufcantibùs gemmis. Pofuit nunc causà amoris Chrifti nulla pollum ratione refpicere j
fignum in faciem meam, ut nullum prxter ipfum amato- quomodo pollum idola muta Se furda, Se fine fènfìi Se
•rem admittam. Induit me cyclade auro texta, & immenfis fine anima colere, & ad injuriam fummi Dei cerviceni
monilibus ornavit me. Oftendit mihi thefàuros incompa- meam vanis lapidibus inclinare ì
rabiles, quos mihi fe daturum repromifit, fi in ejus per- 6. Audiens hxc prxfedus Symphronius dixit : 8 Cupio
feveravero amore. Non ergo potere ad contumeliam prio- prxbere confultum infantix tu x , Se adhuc te deos blafpheris
amatoris vel adfpicere alium Se illum relinquere, cum rtiantem idcirco diffèro, quia annos tuos infra fènfum ad-
•quö fum caritate devinda j cujus eft generofitas celfior,
poffibilitas fortior , adfpedus pulcrior, amor fuavior , &
omni gratia elegantior. A quo.mihi jam thalamus collo-
catus eft , cujus mihi organa modulatis vocibus refonant,
cujus mihi virgines. juftiffimis vocibus cantant. Jam mel
& lac ex ore ejus fufeepi, jam amplexibus ejus caftis adfpicio.
Noli ergo temet ipfam ita defpicere, ut motus deo-
rum incurras. Beata Agnes refpondit : Noli’ infanciam cor-
poralem ita in me defpicere , ut putes me te veile habere
propitium. Fides enim non in annis , fèd in iènfibus geri-
tur : Sc Deus omnipötens mentes magis comprobac, quam
states. Deos autem tuos, quorum motus .me incurrere
& poteßates tenebrarum, è Noalliano cod. reßi-
isfcneXus erat immtnfa : melius vero cod. Noali.
•b. Omnes edit, fed ment,
It in comextu.
c. Ita cod. Noall. omnes
■Jit. cujuj parentu dnm rejuififfet , i f
tveniffet, capii offerte plurima, & pinta promitter
d. Omnes eait. omnium lapidum pretioforum fccwp detulit
e. Ita cod. No.il 1. edit, .Vero > in fafeibus prafclima fe agere
f. Omnes edit. ©■ flore lucis hujus eum bonis fruì : cod. Noall. <f fulgore 8CC.
, g. Ica cod. Noall, at edit. Cupio confuhnm tee,
. non
481 Epiflolæ fegregatæ. 482
non vis jipfis irafei permitte, ipfis loqui jube : ipfì.hoc mihi,
prxcipiant, ipfi jubeant fe co li, ipfi jubeant adorati. Verùm
quoniam ad hoc video ce tendete , quod impetrare non
poteris , quid quid cibi videtur, exerce.
■ 7. Symphronius prxfeètus dixit : Unum tibi è duobus
elige, aut cum virginibus dex V e ils facrifica, auc cum me-
retricibus feortaberis in contubernio lupanari Et longe eruiit
à te chriftiani, qui te ita magicis artibus imbuerunt, ut
hanc calamitatem intrepido animo te polle perferre confi-
das. Unde, ut dixi, aut facrifica des V e ils ad laudem generis
tui:autad ignominiam natalium tuorum eris , public
s abjeèlionis feortum. Tunc beata Agnes cum ingenti
conftantia dixit : Si feires qiiis eft Deus meus , non ifta ex ^
ore tuo proferres. Unde ego , quia novi virtutem domini
mei Jefù Chrifti, feeura contcmno.minas tuas, credens
quod neque facrificem idolis tuis , neque polluar fordibus
alienis ; mectim enim habeo cuflodem corporis mei Ange-
lum Domini. Nam unigenirus Dei Filius. quem igno^as»
murùs eft mihi inexpugnabilis, Se cuftos mihi eft numquam
dormiens, Se defenior mihi eft numquam deficiens : dii autem
tui aut sre i funt, ex quibus cacabi melius fiunt ad ufus
hominum : aut lapidei, aex quibus plates melius fte,rnun-
tur adevadendum lutum. Divinitas autem non in lapidibus
vanis habitat, fed in eslis : non in sre aut aliquo metallo,
fed in regno fuperno confiftit. Tu autem 8e fimiles tui, nifi
ab iftorum cultura receilèritis, fimilis vos pcena concluder-,
ficut enim illi igne conflati funt,ut funderentur ; fic colentes
eos perpetuo incendio conflabuntur.: non ut fundantur, fed
ut confiindantur in xtetnum , Se pereant.
8. Ad hxc infànus judex juffit earn exfpoliari , & nudam
ad lupanar du ci, fub voce prxconis dicens Agnem facri-
legam virginem , Deos blafphemantem , feortum lupa-
naribus datam. Statim autem ut fpoliata Se crine folu-
ta e ft , tantam denficatem capillis ejus divina grada con-
ceffit, ut melius videretur fimbriis eorum, quam veftibus-
teéla. IngreJla autem turpitudinis locum , Angelum Do-D
mini illic ita paratum invehit, ut circumdaret earn immen-
fo lumine, ita ut nullus poflèt eam prs fplendore refpicere
, nec contingere , nec videre. Fulgebat enim tota cella
illa , quafì radians ibi in virtute fua j Se quanto quis, cu-
riofior elle voluiflèt , tanto fui vifus aciem obtùndebat.
Cùmque fé in orationem Domino profttavillèt, apparuit
ante oculos ejus ftola candidiifima , Se apprehendens eam
induit f e , & dixit : Gratias tibi ago , domine Jefii Chrifte,
qui me in numero ancillarum tuarum computans, veftem
hanc mihi largiri prxcepifti. Ita namque ad menfuram cor-
pufculi ejus aptum erat indumentùm , Se ita nimio candore E
confpicuum, ut nullus dubitaret hoc Angelids manflius
prsparatum. Interea lupanar efficitur locus orationis, in quo
b omnes qui fuillènc ingreffi, adorarent, Se venerarentur,
dantes honorem Deo pro immenfo fplendore , & mundio-
res egrederentur foras, quam fuerant intus ingreifi.
9. Cumque hsc agerentur, prsfeèli filius qui auèlor
erat hujus .fceleris , venir ad locum cum fodalibus fuis ju-
venculis,quali infuitaturus puells, cum quibus libidinìs fu®
fe poilè credebat ludibrium exercere : c fed ingrelfiis ut mi-
fit ante fé pueros ferventes Se turpiter fxvientes ,cum ni-
mia autem veneratione & ingenti admiratione egrellos empir
impotentes arguere, atque vanos Se molles ac miferos
judicare. Et irridens eos , locum in quo virgo adórabat,
audaèter ingrellus eft : Se videns tantum lumen circa eam ,
non dedit honorem Deo : fèd irruens in ipfum lumen,
priufquam vel manu eam coutingeret , cecidit. in faciem
fiiam , Se prsfocatus à diabolo exfpiravit. Videntes autem
focii ejus quod motas intus inneèleret , putabant obfccenis
eum operibus occupatum. Et ingrediens unus ex juvenibus,
qui ei familiarioE erat, ut quali congratularetur iniultatio-
ni ejus, Se mortuum eum inveniens, exclamavit voce magna
, dicens : Piiffimi Romani, fueeurrite : magicis artibus
ifta meretrix prsfeèli filium interfecit. Fit repente con-
cutfus populorum ad theatrum, Se varia furentis populi
acclamano. Alii dicebant magam , alii innocentem, alii
facrile'gam conclamabant.
10. Prsfeèlus autem audiens filium fuum interiiflè, cum
L ingenti tumultu ac luélu venie ad theatrum ; ingreffiis locum
, in quo corpus filii èjus jacebat exanime, cum magno
clangore dicebat beatiffims virgini : Crudeliffima omnium
feminarum , ad filium meum voluifti apodixen tu s artis
magics demonftrare, Et cùm talia . acque alia hujufcemodi
inneèlerer, & caufàm mortis.ejus ab ea vehemencer inqui-
reret.ait ad eum beatiffima Agnes : lile cujus voluntafem
volebat perficere, ipfe in eum poteftatem accepit. Quare
autem omnes qui ad me ' ingreffi funt, fani egrefli fu/it ?
Quia omnes dederant honorem D e o , qui mi fit Angeluni
fuum , & induit me hoc indumento mifericordis fus., Se
cuftodivit corpus meum, quod ab ipfis cunabulis Chrifto
confecratum eft Se oblatum. Videntes autem fplendorem
angelicum, adorabant omnes, Seabfcedebant illsfi : hic autem
impudens ftatim ut ingreffiis eft , fsvire ccepit Se fremere
\ cùmque manum fuam ad me contingendam apea-
rer, dedit eum Angelus Domini in reprobam , quam con-
fpicis ,,naortem.
11. Dicit ei prsfeètus : In hoc apparebit quia non magicis
artibus ifta geffifti, fi deprecata fuer is ipfum Angelum,
ut reftituat mihi filium meum fanum. Cui beata Agnes
refpondit : Licet fides veftra hoc impetrare non mereatur à
Domino j tamen quia tempus eft ut vircus domini mei Jefu
Chrifti manifeftetur, egredimini omnes foras, ut folitam ei
orationem ofìèram. Cùmque univerfì foras fuillènc egreffi ,
d profternens fe in faciem pavimenti » rogare ccepit Do-
minum, ut juvenem fufeitarer. Orante autem illa , apparuit
ei Angelus Domini, Se levavic eam flentem , Se confortaos
animum ejus, juvenem fufeitavit. Qui egreffiis fo ras
ccepit voce publica clamare & dicere : Unus eft Deus
in cslo Se in terra Se in mari, qui eft Deus chriftianorum j
nam omnia tempia vana fune : dii qui coiuntur , omnes vani
funt, &-penitus nec fibi paifiunt, nec aliis aliquod auxi-
Jium exhibere.
12. Ad hanc vocem omnes harufpices , Se templorum
pontífices conturbaban tur, Se fit per eos vehemencior quam
fuerac, feditio. populorum, atque omnes ima voce clama-
hant : Tolle magam, t'olle maleficam, qux & nientes mu-
tat, & ánimos alieriat. Prsfeètus autem videns tanta mira-
bilia , obftupuit : fed veritus proferiptionem, fi contra templorum
pontífices agerec, & Agnem contra fuas fentendas
defenfàret, vicarium fuum ad fèditionèm popùli judicem
dereliquit, ipfe autem triftis abfceffit, quod eam non po-
tuit poft refurreèlionem filii fui liberare. Tunc vicarius
Afpafius nomine, c populi feditionem non ferens juffit in
confpedu omnium ignem copiofum accendi, Se in medium
earn prscepit jadlari flammarum. Quod cùm fuilfet imple-
tum,. ftatim in duas partes divifs lune flamini , Se hinc
atque illinc fèditiofos .populos exurebant : ipfam autem
penitus in nullo contingebat incendium. Et magis non hoc
virtutibus .divinis, fed maleficiis reputantes, dabant fremitus
inter fe populi, Se infinitos clamores ad e s km.
, 13. Tunc beata Agnes extendens manus fuas in medio
ignis, his verbis orationem fudit ad Dominum : Òmnipo-
tens,adorande, colende, tremende Pater domini mei Jefu
Chrifti, benedici te , quia, per Filium tuum evafi minas
hominum impiorum , Se fpurcitias diaboli impolluto calle
tranfivi. f Ecce nuric fanfti Spiricus rore csleftf^erfufa, re-
folutus eft juxta me ignis , fiamma dividicur, & ardor in-
cendii hujus ad eos à quibus miniftratur, effìinditur. Benedico
t e , Pater prsdicande, qui etiam inter flammas in-
trepidam me ad te venire permittis. Ecce jam quod credi-
di , video : quod fperavi, jam teneo : quod concupivi, com-
pleèlor’.T e confiteor labiis & corde, & tocis vifeeribus con-
cupifco. Ecce ad, te venio vivum Se verum Deum j qui
cum domino Jefu. Chrifto Filio tuo, & eum Spi ritu fan d o
vivis & regnas modo & ièmper per infinita is cula’fxculo-
rum , amen.
14. Cùmque complellèt orationem,ita omnis ignis ex-
tindus e ft , ut nec tepor quidem incendii remanfillèt. Tunc
Afpafius urbis Roms vicarius , populi fèditionèm non ferens
, in guttur ejus gladium mergi prscepit : atque hoc
exitu., rofèo fui fànguinis rubòre perfuiàm Chriflus fibi
l|ioniàm & martyrem dedicavit. Patentes vero ejus nullam