a Sczom.
-lib.7 . c . z f .
% Fatti, in
-V . Ambr.
■num. 1 8.
in A dm .
in lib. de
D om . In -
-caru.lacr.
■c P aul.in V.
A ttib '. 7i.y ,
■d Fpifl.\ ij.
num. io .
A n n u s
3*3-
moratus f i t , eò3em jure in alterum ex illis poteil revo-j
cari. Proindeque in illius tempore certi nihil e il. Vide-
tur autem vero propius illum reum eumdem e fiè , qui
Sozomeno teile , cum eilet paganus, a Gratiamim convitit
i laceraverat, &patre indignimi appellaverat. Cujus de-
. precator apud principem cùm nemo eile vellet ; Ambro-
lìu s , ut illc rerert, per fecretam januam ad Gratianum
penetrans, mifero pagano deliétì gratiam impetravit.
jz. Hoc etiam anno contigit b ut duo cubicularii imperatoria
, qui feélabantur partes Arrianorum, fanétum
Doétorem ad publicam de myilerio incarnationis dif-
ceptationem provocarent. Rcceperat ille in Portiana
bafilica hoc fe faéturum, cui promiflo , ut condiétum
fuerat, minime defuit. Verum cùm ii li ex equis cor-
ruentes fraétis cervicibus animam exhalaflènt, Ambro-
iius terribilis illius caiìis nondum certior , eum fermo-
¿nem ad populum habuit, unde libellus De Incarnationis
Dominica facramento concinnatus eil. Attamen eidera
-argumento acceflèrunt duarum difficultatum , quas Ar-
-riani per Gratianum ipfum V iro fanéto propofuerant,
folutiones. Qiiarum quidem difficultatum prior in vo-
cibus genitus atque ingenitus pofita e ra t, pofterior circa
Chrifti omnipotentiam verfabatur In hoc porro Am*
brodi mirum in modum elucet modeilia, quod cùm non
potuerit memoratum eventum non cognoicere , ante-'
•quam èidem fermoni ilio libri formam accommodaret -,
mortis tarnen infelicium horum juvenum nullam omnino
fecerit mentionem.
53. Vertente hoc anno Àmbrofius Romam fe contulit,
u t magno Concilio quod illic habitum e i l , intereflèt.
Dum ibidem age'ret, morbo correptus e i l , in quo eum
fanétus Acholius , quem in Urbem evocaverat eadem
'Caufa, inviferc neutiquam omifit : cujus congreffum
maximi beneiìcii loco ponebat Antiftes noiler. Quo-
rumdam autem opinio e il eurr.dom Ambrofium Romam
tum prirr.ùm ex quo tempore in epifeopum eieétus
fu e ra t, profe&um eflè. Quod fi veruni e l i , huic itineri \
tribuenda erunt, c qua; pojl annos aliquot ordtnationis /ita ,
ut Paulinus memorat,ipfi contigerunt. Matrem in vivis
ipfe non reperit, i'ed ibi vidit illam puellam, cui manum
ohm porrigere coniueverat exófculandam, ac tandem
mulieri .paralyticz reilituit membrorum ufum.His addit
Baronius fanétum epifeopum {tabulari* cuidam ob pro-
fperos fucceffus infoiefeenti diram imminerc vindi&am
prznuntiaflè : fed buie traditioni nulla icriptoris vete-
ris auétoritas adftipulatur. Quanta vero cum volupta-
te car’ffinii fratris confpeétu & colloquio Marcellina
.potita fu er it, quamque iòflicite miniilraverit huic a r ro tanti,
cùm explicatu inutile Paulinus duxerit, nos quoque
leétorum relinquimus cogi tat ioni.
54- Przterea nujils anni eil pium illud Gratiani edic-
tum,quo Viétoria: aram ex fenatu ,unde illam Conftan-
tius jam removerat, repofuerat autem Julianus apoftata,
tolli jubebat. Auferebat infuper veilalium privilegia,
facrificulorum commoda,& pecunias facrificiorum fum-
tibus deilinatas. Idololatrz ut hoc imperatum revoca-
retur, nihil omifcrunt; eaque de cauià per Symmachum
nobiliffimum virum & oratorem facundiffimum impela
to t i libellum obtulere. A t fanétus noiler cujus con cìlio
impcratorem h z c decreviife probabile e il , ubi à
Damalo Romano pontifice d chriitianorum fenatorum
libellum accepit, tam cfficaciter egit apud Czlkrem »
u t ejufdem referipto vis fua integra fervaretur , & li-
■bellus Symmachianus ne quidem legeretur à Gradano,
u t non temere conjici poteil.
1S .T T O c anno vitam temporalem arterna mutavitlànc-
JTXtu s Acholius. Ejus obitum epifeopi Macedonia:
& clerus urbis Theflàlonicz per litteras beato Ambrofio,
qui mirabiliori quadam ratione illum jam n o v e ra t,
fignificarunt. Refponfum ad eos mifit fanétus Profili
, c in quo poilquam intimum fuum de morte tant
i antiilitis dolorem patefecit, & egregias ejus virtutes
juilis laudibus profequutus e i l , Iztatum fe eflè teftifi-
catur, quod in ejus locum Anyfius ejufdem fanéti dignus
difcipulus.eflèt locatus. f Aliam quoque epiilolam Anyfio
fc r ip fit, in qua poli confuctum gratulationis officium
eum hortatur,ut przeeptoris fui ac deceiforis imitc-
tur virtutes.
5¿. Hic etiam annus famem paffus e i l , g quam fubfe-
quenti anno memoratus Symmachus imputavit chriftia-
n * religioni,quod videlicet puellis V eft* atque idolorum
facerdotibus privilegia fua eflènt ablata. Sed Àmbrofius
argumenta ejus futilia eflè pulcre demonilravit -, h illam-
que tritici penuriam univerfalem non exftitiflè, plerafque
enim provincias redundaffe frumento, & proxime lèquenti
anno rnejfem foeneratam & liberations vindemu beneficia
fùcceffifle.
- 57. Maximi rebellione clades multo gravior imperio
illata eli quàm inopia frumentaria. Tyrannus ille in Ang
lia malis artibus imperator declaratus e f t , fimulabat tarnen
purpuram à fe non ufurpatam, fed recufànti atquc
invito obtrufam eilè. Cùm magno exercitu tranfmifit in
Gallias ; ac Gratianus ubi proditum fe ac deilitum à fuis
v id i t , verfus alpes ftigam tentavit. Verum ubi Lugdu-
fium curiu delatus e l i , immani icelere necatus fuit die
v i li Kal. Septeiiibres, anno vita: x x iv . imperii autem v i i .
& menfe ix. Infelix princeps in hoilium fuorum potella-
;te detentus , nihil frequentius cogitatione atque ore v er-
fabat, quam Ambrofii parentis nomen. ¡Tu me, ait fanc-
tus Antilles , inter tua pericula requirebas , tu in tuis extremis
me appellabas ; rneum de te plus dolebas dolorem■ Certe
quidem fanéti hujus meeror quantus fu e r it, cuivis ju-
dicare expeditum e il; ipfe tarnen variis locis earn expro-
m i t , puta in pfalmi lxi expofitione , in qua virtutes in-
terfeéti principis amanter lau dat, interfeétoris vero per-
iìdiam acriter vituperar. Sed extinéto pollea etiam Va-
lentiniano, dolor is modum jam vix habuit. Namque in
queitibus utrumque germanum fimul conjungens > in iis
ocu los velut libi effoflòs eflè deflebat, ac Davidis more
ita querebatur : 1 Vtinam, filii, pro vobis licuiffet bunc /pi.
ritunt fundere ! Compendium doloris inveneram , & gloriofius
nubi fuerat pro tantis obirepignoribus. Verum tamen non
tantopere l'uà càusa dolebat, quàm Ecdefia:,qua: immani
vulneres fauciabatur crudeli carde hu jus principis, «n quem
ex indole ipfius atque virtute maximum libi defenforem
fore iperaverat.
58. Ceterum non foils verbis prz le tulit fanétus epif-
copus quantum libi doloris peperiflèt mors Gratiani, verum
& faétis quàm cara libi eflct illius memoria, declarare
voluit.Etenim Valentiniano germano ejus puerilem
artatem nondum egreflo, paternum animum ac patroci-
nium omnino exhibuic,ut ipfè tellatur in illa verba : n Ego
te fufeepi parvulunhcum legatus ad hoftem tuumpergerem ; ego
Juftina maternis tradi tum manibus amplexus fittn. Jullina
videlicet cùm improvifa Gratiani morte omnia confuía
& perturbata , feque ac fìlium in fummo periculo elle
con lpic eret, confugere ad Ambrofium quamtumvis ipfi
infenlà eflèt, coaéta fuit. Illis igitur temporibus difficil-
limis Àmbrofius periculolàm ad Maximum legationem
non detraétavit,0 & apud illum Viétoris comitis ad Va»
lentinianum ab eodem tyranno miffi reditum operiens,
per totam hycmem commoratus eli. Quamquam autem
omnia tunc erant piena diferiminis, non tamen dignitatem
fuam putavit aejiciendam ; fed fimul magnanimitate
ac prudentia ufus , ita cum tyranno e g i t , ut obtineret ab
co pollulata. Sane hanc ejus legationem nemo fuit qui
non probaret, prarter Maximum. Is enim fequenti anno
deceptum fe ab eo eilè quiritatus eli. Antilles vero
: licet has querebas libi p gloriofas arbitraretur, injuria
tamen eas haberi planiffime oilendit.
jp. Et ha?c quidem ex Ambrofio ipfo difeimus : at prse-
terea , ut Paulinus auétor e l i , C1 Maximum à commumonis
confortio fegregandum putavit > ad/nonens ut effufi fanguinis
domini fu i , & quod eft gravius , innocentis ageret penitenti
am. Verum cùm fanétus Prseful femel ac iterum legatus
ad Maximum profeétus fu e r it , & hafee duas legatio-
nes non dillinguat hic idem auétor ; ex fèrie narrationis
probabilius ell citatum locum poileriori magis quadrare.
Attamen non videtur Àmbrofius , liquidem in prima le-
gatione communicaflèt cum M ax imo, eum in lècunda
feparare à communionis ufu meritò potuillè -, atque adeo
vcrifimilius eli lànAum Prarfulem nec eidem tyranno in
làcris umquam confortem f ie r i, nec ali quo ad verfus
eum temperamento uti voluillè.
60. Àmbrofius Mediolani redux, epifeopalia munia re*
petiit : egregiofque illos fermones ex quibus libri de in terpellatione
g Relat. ad
Valent, pag.
8 ji. 8.14,
li Epìft.l ì .
num. 1 7 .
& filr
i De Obitu
Valent,
num. 79*
1 Ibidem
num. 3 9 ,
m Ibidem
num. 6.
n De Obitu
Vaient.z l .
P Ibidem
num. f .
q Paul, in
V. Ambr.
num. 1 9.
a Admm.in
eofdAlb.
A n n u s
38 4.
b Admon.h
bttrlc lib.
t Tom. i ,
frag.it. i .
dEp iJ l.ij.
t JLpifl. I S.
{L ib . y.
Gonfejd
tap. »3.
terpcllatione Job & David compofiti fu n t , ab eo pronun- j
tiatos exillimamus. Conveniebat iiiHem temporibus hoc
argumentum ; a ibi quippe agitur de querimoniis, quibus
uterquc horum fanétorum vitæ humanæ calamitates tain
corporeas quam fpiritales lamentabantur. Ibidem etiam
difcutiuntur illæ querelæ , quas 8c improborum profpe-
r ita s , & adverfitas bonorum folent elicere. Traétandz
porro exornandæque huic materiæ pulcherrimosquofque
locos libri Job eleganter exponit, nec minus argute plàl-
mos x li. x k i. & Ixxu enarrat & illuilrat-,
ó'j.’T T ld e tu r fimiliter lanétus Epilcòpus dolorem ibum V de Gratiani czde in illis fermonibus, ex quibus j
confiât *> Apologia prophet* David, patefècilïè > licet eumdem
Gratianum nufquam illic nominaverit. Ut autem de
hoc argumento verba face ret, ea re impulfus e f t , quod
gèminUm Davidis crimeniadulterium nempe atque ho-
micidium, quofdam offendebat longe graviffime. Probat
igitur mirum non e flè , quod homo fragilis inciderit in
liæc deliéta , lèd admirationem illud mereri, quod tan-
tus princepstam promtam tamque humilem admifficri-
minis confeffionem edere valuerit, & idem ipfum cum
longiori afperiorique diluere poenitentia, tum continuo ^
bonorum operum exercitio tegere. Hunc porro librum
lì antiquiffimorum aliquot manufcriptorum ihferiptioni
fidem habeamus,Theodofio poftea mifit Antiftes nofter,ut
nempe ilium ad expiandam Davidis inllar csedem Thef-
falonicæ urbis ab eo julTam exftimularet.
61. Symmachus hoc anno præfeéiuram Urbis adminif-
trabat : is confufionem rerum ac Valentiniani pueri ma-
•trifque Juftinz trepidationem commodam ratus, iterum
profanarum religi onum , altar is V iétoriæ, ac privilegio-
rum reftitutionem petere conftituit. Quamobrem impe-
îratori libellumc obtulit omnibus calamiftris eloquenti* ;
comtum & excultum. Et quidem danculum rem ten-
taverat orator ille j fed efficere neutiquam potuit, ne ve-
tiiret in Ambrofii cognitionem. Hic ergo iftius confilii
faélus certior,libellum d & ipfe vel epiilolam epifcopalis
vigoris plenam Valentiniano confeftim dedit, qua libelli
Symmachiani libi copiam fieri poftulabat, ut ei refpon-
deret accuratius.Itaque mox ut à Gufare hoc feriptum ob-
t in u it , tam perfpicue tamque valide lìngula ipfius capita
diluit ac confutavit,c ut Symmacho neceffàrium fuper ea
caufa filentium imponeret. Hunc fecundum libellum
poil vindemialcs fèrias fcriptum imperatori Àmbrofius
noiler tradi curavit,qucm quidem libellum ficut priorem,
leélum in frequenti con fillo rio , qu z petebantur , adfe- J
quutum eflè ex epiftola fanéli Prælùlis ad Eugenium dif-
jçamus licet.
é). Idem Symmachus per fuam præfeéiuram de chriftia-
na religione melips eft meritus quam cogitavcrat,- quan-
doquidem Mediolanum, cujus cives Magiftrum Rhetor
ic * ab eo p etie rant, Auguftinum eâ gratià pergere vo-
luit. Quam amice autem Auguftinus eo veniens ab Ambrofio
exccptus fu e r i t , eleganter ipfe deferibit , cujus
proinde nos non pigebit verba mutuari : f Et veni, a it ,
Mediolanum ad Ambrofium epifeopum in optimis notum orbi
terra , pium cultorem tuum , cujus tunc eloquia ftremie minif-
trabant adipern frumenti tui , & latitiam olei . Ö“ fobriam
vini ebrietatem populo tuo. A d eum autem ducebar abs te nt-
feiens -, ut per eum ad te feiens ducer er. Sufcepit me paterne .
ille homo D e i, .& peregrinationem mearn fatis epifcopaliter di- '
lexit. Et eum amare ca pi, primo quidem non tamquam doctor
em veri, quod in Ecclefia tuaprorfus dtfperabam , fed tamquam
hominem benignum in me. E t ftudiofe attdiebam dif-
putantem in populo non intentione qua debui , fed quaft explorant
facundidm, utrum convenirci fama fu a , an major minerve
proftucret, quàm pradicabatrir ; & verbis ejus fufpende-
bar intentas, rernm autem incuriofus & conttmtor adftabam ;
& deleBabar fuavitate fermonis , quamquam eruditions , minus
tamen hilarefeentis atque mulcentis , quam Faufti erat,
quod adtinet ad modum : ceterum rerum ipfarum nulla comparano
; nam ille per Manichaas fallacias aberrabat, ifte autem
faluberrime docebat falutem. Haélenus Auguftinus,qui hac
narratone nobis aperic non folum quam alto confilio
quafi manu duélus fît ad Ambrofium,ut revocaretur ab er-
Foribusjverum etiam quanta elice apud homines Præfulis
Appendix Tom. I /.
l noftri exiftimatio > quamVe rationem & in eXcipiendjs
exteris, & in populis inftituendis ille fequeretur. Deinde
explicat idem Auguftinus quibus gradibus Ambrofiana
verba primùm in mentem fuam veritatis lumen intulé-
r in t , ac demum immut-averint voluntatcm. Sic autem
de hoc loquitur : Et dum cor aperirem , in q u it , g ad exti-
piendum quam dif erte dicer e t , par iter & intrabat quam vere
■ dicer et > gradat im quidem.
¿4. Hujus quoque anni eflè putamùs duos libros h de
Peenitemia , quos Àmbrofius fcripfit contra Novatianos.
-In eis hofum hzreti'corum deliras fimul atque crudeles
opiniones funditus ev er tit, nec non auéloritatem dimit-
j tendi peccata Ecclefi* à Ghrifto datam inviéle probat.
Quod autem iftic leguntur ea verba : ‘ Ego aliquem labo-
rem pro fantla Ecclefi* fufeepi -, illis utique fi labor' innua-
tur contra Symmachum atque ethnicos ab Ambrofio Tufi-
ceptus, eofdem libros ab hoc ipfo anno multum remo-
vendos cenfebit nemo.
6^. Onica fìlium 1 terrà marique, & in periculis omni-
j \ \ .b u s fequuta, non multo poli ad eum venit Mediolanum.
Earn dignatus eft lanétus Àmbrofius eadem
comitate ac benevolentìa , quam jam Auguftino exhi-
buerat. Auguftinum vero à Manichzorùm commentisac
probris abalienatum offendit mater, nondum tamen erga
veritatem doétrin* catholic* fatis propenfum. Surama
lztitià eamdem affecit filii agitatio > certam enim Ipem
inde capiebat converfionem ejus vicinam eflè. Quapro-
pter ut earn à divina dementia eonfequeretur, gemina-
tis precibus , ccepit m & sludicfins ad Ecclefiam currere , &
in Ambrofii ora fufpendi ad fontem falientis aqua in vitàm
ater nam. Diligebat autem ilium virum ficut Angelum Dei ,
. quod per illum cognoverat me interim ad tllam antipitem fluc-
-y tuationem jam effe perduBum.
66. Qua porro veneratione fanétum Àntiftitem pro-
fequeretur pia illa vidua, vel hinc intelligas , quod cum
ad rnemoriasjanBorum, inquit Auguftinus, nficut in Africa
folebat, pultes &pantm & merum adtuliffef, ubi audivit à
janitore propter abufus quofdam hunc morem ab Epif.
copo fuiflè interdiélum, 0 tam pie atque obedienter, pergit
idem ille , amplexa eft, ut ipfe mirarer quam facile accufa-
trix pottus conjuctudinis fua, quam difeeptatrix illius probi*
_ bitionis effeBa fit.
6 j. Interim Auguftinus in veritatis itinere femper ul-
terius progrediebatur , de Ambrofio autem ita fentiebat:
Ambrofium , inquit, P felicerà quemdam hominem fecundum
I jaculum opinabar , quem fic tanta poteftates honorarent, ceeli-
batus tantum ejus mihi Libano jus videbatur. Optabat non
mediocriter ìongius cùm eo inire colloquium, ut ei mentis
fu* motus atque agitationes aperiret.Subinde ad ipfum
pergebat illam ob caufam, cumque *des epifcopales ne-
mini non paterent, facili negotio ad ipfum accedebat.
Verum quia fanétus Antiftes aut diverforum hominum
ferviebat infirmitatibus, aut Scripturarum meditation«
occupatus e r a t , Auguftino nulla dabatur copia fcilci-
ta n d i, qu* cupiebar. Eum tamen alloquebatur inter-
dum Àmbrofius , eique propter maternam pietatem
gratulabatur«
6 8. Sed Auguftinus congreflù tam perfùnétorio minime
contentus, ut qua licebat, defiderio làtisfaceret fu o , illum
1 in populo verburn veritatis reBe traBantem omni die do-
minico audiebat. His concionibus nubes quibus interior
ejus obtutus obc*cabatur,diflipat*funt,*ipfeque catholic*
fidei veritatem agnofeere, ac Manichzorùm errores maxime
circa prifei fade ris teftamentum defpicere ccepit.
Sape in populdribus fermonibus fuis, inquit, r docent em Ambrofium
fapius audiebam : Litter a occidit ,fpiritus autem v ivificai
, cum ea qua ad litter am perverfitatem docere videban-
tur, remoto myfiico vclamcnto , fpiritaliter aperiret. Non e li
ergo cur aliquis miretur , quod Àmbrofius tantopere
myfticum urgeret intelleélum in fermonibus hoc & fequenti
anno de fuggeftu habitis , quorum plerique in libros
redaéti funt. Hos certe libros faftidiofi quidam ma-
jo ri haberent in pretio , fi temporum illorum neceffita-
tem , & expreflàm ipforum efficacia magni Àugùftini
converfionem tantilper adtenderent.
6?. Àmbrofius qui ultra Mediolanenfis Ecclefi* limicett
g ibideth
ea{. 14 .
h Admondn
tofd. lib.
ìZ i b . i . c . t ,
num.73.
A n n u s
38 f .
1 Lib. 6.
C'onfejf. c. i .
m Ibidem,
h 'ìbidetli
caf. X.
o Ibidem.
p’ Ibidem
càf. 3;
<J ibidem.
r ibidem
ca{. 4.