hunc unum mirabili & incredibili concordia confenfc-
• runt. *
7 . Quo illc cognito ,egreflùs E cclefiam, tribunal libi
parari fecit > quippe mox futurus epifeopus , altiora
confcendit : tunc contra confuetudineni fuam tormenta
juflìt perfonis adhiberi. Quod cùm faceret, populus nihi-
lominus acclamabat : Peccatum tuum iuper nos. Scd non
iìmiliter is populus tunc clamavit, ficut.populus Judzo-
rum ; illi enim vocibus iuis fanguinem Dominicum effusi*
«/). 17. derunt, dicentes : Sanguis huj'us fuper nos - itti vero cate-
‘ i- chumenum feientes, fideli voce remiilìonem illi peccatorum
omnium per baptifmatis gratiam promittebant.
Tunc ille turbatus revertens domum, philofophiam pro- 3
fiteri v o lu it , fiiturus fed verus philofophus C h r ift i, qui
contemtis lecularibus pompis , pifeatorum ièquuturus
efièt veftigia , qui Chrifto populos congregàrunt non
fucis verborum , fed Amplici fermone , & ver* fidei ra-
t io n e , mifli fine pera , fine v irg a , etiam ipfos philoio#
phos converterunt. Quod ubi ne faceret, revocatus eft ;
publicas mulieres publice ad . fe ingredi fecit , ad
hoc tantum, ut viushis , populi intentio revocaretur.
A t vero populus magis magilque clamabat : Peccatum
tuum iuper nos.
8. A t ille cùm videret nihil intentionem fuam poflè
profìcere, fugam paravit : egreflufque nodis mediò ci- C
vitatem , cùm Ticinum fe pergere putaret , mane ad
portam civitatis Mediolanenfis , qua: Romana dicitur,
invenitur ; Deus enim qui Ecclefise fua: catholics murum
parabat adverfus inimicos fuos,& turrem erigebat David
* * contra faciem Damafci, hoc eft, contra perfidiam h s -
reticorum, fugam illius impedivit. Qui inventus, cùm
■-cuftodiretur à populo , miflà relatio eli: ad clementiifi-
mum imperatorem tunc Valentinianum , qui fummo
gaudio accepit quod judex à fe diredus ad facerdotium
peteretur. Lstabatur. etiam Probus prcefedus, quod ver-
bum ejus impleretur in Ambrofio ; dixerat enim pro-
iìcifcenti, cùm mandata ab eodem darentur , ut morisD
e f t : V ad e, age non ut judex, fed ut epifeopus.
9. Pendente itaque relatione, iterum fugam pa ra vit,
atque in poflèifione cujufdam Lèontii clarillimi viri ali-
quamdiu delituit. Sed ubi relationi refponfiim e f t , ab
eodem Leontio prodirunprsceptum enimerat vicario ut
ìnfifteret rebus perficiendis : qui injundafibi cùm vellet
implere, propofito edido ,convenit omnes, ut fi vellent
iibi confulere, rebufque fuis , proderent virum. Proditus
itaque & addudus Mediolanum, cùm intelligeret circa
- fe Dei voluntatem, nec fe diutius polle refiftere, poftu-
c lavit non fe nifi à catholico epifeopo baptizari ; « follia te
enim cavebat perfidiam arrianorum. Baptizatus itaque E
fertur omnia ecclefiaftica officia implefle, atque o d a va
die epifeopus ordinatus eft fumma cum gratia & lstitia
cundorum. Igitur poft annos aliquot ordinationis iùa:
ad urbem Romam, hoc eft, ad proprium folum perrexit,
ibique làndam puellam , de qua fupra memoravimus,
cu i manum offerre folitus erat, in domo propria cum germana
, ficut reliquerat, invenit , jam marre defunda.
Atque cùm illa dexteram illius ofcularetur, fubridens aie
illi : Ecce ut dicebam t ib i, facerdotis manum ofcularis.
10. Per idem tempuscùm trans Tiber im apud quam,
dam clariffimam invitatus , facrificium in domò o ffer-p
r e t , qusdam balneatrix qua: paralytica in le d o jacebat,
cùm cognoviflèt ibidem efle Domini Sacerdotem, in
fellula fe ad eamdem domum, ad quam ille invitatus v e -
nera t, portari fe c it , atque orantis & imponentis marius
veftimenta adtigit. Qua: cùm exofcularetur, ftatim fanifohan.
14. tate recepta, ambulare coepit ; ut impleretur illud Domil
i . nicum didum ad apoftolos : Etiam majora his facietis,
• credentes in nomine meo. Quod tarnen fignum fanita-
tis ut mirabile f t i i t , ita etiam nec occultum ; nam ego
j h o c d in cadem regione poft annos plurimos,fandis viris
referentibus, poficus in Urbe cognoYi.
a. Fife. cod. immani liìatu iftic farifeic; ctenim pofr eorifenferunt, ftatim
fubjungit '. Igitur Ambrofius populi in firn decitone agnito adfenfu,
■cum videret conira votar» fuum rem ad profecìum venire, fugam paravit.
b. Ruifus in eodem cod. Fife, lacuna hic eft ad cum modum , contra
faciem Damafci. Hoc igitur ad clementiftìmitm imperatorem tunc Valenti-
nianum relatum eft, qui fummo gaudio accepit quodjudicet à f t direéti
jtd facerdotium petcrtntur.
11. Sirmium vero cùm ad ordinandum epifcopum
Anemium perrexiflèt, ibique Juftina: tunc temporis regina:
potentia & multitudine coadunata de Ecclefia pelle-
retur j ut non ab ipfo , led ab hxreticis arrianus epifeopus
in eàdem Ecclefia ordinaretur : eflètque conftitutus
in tribunali , nihil curans eorum , qua: a muliere exci-
tabantur ; una de virginibus arrianorum impudentior ceteris
, tribunal confccndens , apprehenfo vcftimento Sa-
cerdotis', cùm illum adtrahere vellet ad partem mulie-
rum , ut ab ipfis es fus de Ecclefia pelleretur ,* ait e i , ut
ipfè folitus erat referrc : Etfi ego indignus tanto facer-
dotio fum , tamen te non convenit vel profeifionem
tuam in qualemcumque facerdotem màtìus injicere ¿'unde
deberes vereri Dei judicium, ne tibi aliquid mali eve-
niret. Quod diétum exitus confirmavit ; nam alio die
mortuam ad fepulcrum ufque deduxit, gratiam pro contumelia
rependens. Et hoc faeftum non levem aaverfariis
incuffit metum , pacemque magnani Ecclefia: catholics
in ordinando epilcopo tribuit.
12. Ordinato itaque catholico facerdote,Mediolanum
•revertitur, ibique lupradiffs Juftins mulieris innumeras
infidias fuftinuit , qus muneribus atque honoribus adverfus
fanétum virum oblatis , populum excitabat. Sed
infìrmorum animi talibus promiffis decipiebantur ; pro-
mittebat enim tribunatus, & diverfas alias dignitates iis,
qui illum de Ecclefia raptum , ad exiìlium perduxiflènt.
Quod cùm multi conarentur , fed Deo przfule, perficere
•non valerent , unus infelicior ceteris , nomine Euthy-
miu s, in tantum furore-m excitatus e ft j ut juxta Eccle-
fiam fibi domum pararet, atque in eadem carrum confti-
tueret, quo facilius raptum, « fuperpofitum carpento ad *
exfilium perduceret. S ed iniejuitas ejus in v erticem ipjius tfa t.y - *7.
d e fien d it ; poft annum etenim eodem die quo illum rapere
fe arbitrabatur ,in eodem carpento impoficus,de eadem
domo ipfe ad exfilium deftinatus e f t , reputans libi jufto
judicio D e i, id in fe effe converfiim -, ut in eo carpento
dirigeretur ad exfilium, quod ipfe paraverat Sacerdoti.
Cu i non minimum folatii Saceraos p rxbuit, dando ium*
tu s , vel alia qus crant neceflària.
13. Sed h s c confeffio'-hominis nec mulieris furorem 9
nec vsfanorum arrianorum dementiam repreffit ; majo-
re etenim -accenfi amentia , bafilicam Portianam invadere
nitebantur : e-xercitus etiam armatus ad cuftodien-
das fores Ecclefia: eft direétus , ut nemo auderet catho-
•licam Ecclefiam ingredi. Sed Dominus qui de adveriàriis
fuis E cclefis fu s triumphos donare confiievit, ad Ecclefiae
fiia: munimentum militum corda convertit ¿ / ut averfis f
feutis Ecclefis fores fervarent, nec egredi dimitterent,
fed ingredi Ecclefiam plebem catholicam minime prohi-
berent. Sed nec hoc fatis erat miffis m ilitibus, nifi etiam
pro catholica fide cum plebe par-iter acclamarent. Hoc in
•tempore primumantiphons, h ym n i,a c v ig ilis in Ecclefia
Mediolànenfi celebrari cceperunt. Cujus celebritatis
devotio ufque in hodiernum diem non folum in eadem
-Ecclefia, verum per omnes pene accidentis provincias
■manet.
14. Per idem tempus fan&i martyres Protafius & G er-
vafius fe Sacerdoti revelaverunt. Erantenim in bafiliea
p o liti, in qua funt hodie corpora Naboris & Felicis mar-
tyrum : fed fanéti martyres Nahor & Felix celeberrime
frequentabantur, Protafii vero 8c Gervafii martyrum uc
nomina, ita etiam fepulcra incognita erant, in tantum uc
fupra ipiòrum fepulcra ambularent omnes, qui vellent
ad cancellos pervenire, quibus fanétorum Naboris &
Felicis martyrum ab injuria fepulcra defendebantur. Sed
ubi fanòtorum martyrum corpora funt levata , & in
le<fticis polita , multorum ibi fatana: argritudines perdo-
centur. Cxcus etiam Severus nomine, qui nunc ufque
in eadem bafiliea qua: dicitur Ambrofiana , in quam
Martyrum corpora funt tranllata , religiofe fervit ,* ubi
veftem martyrum adtigit, ftatim lumen recepit. Obfeflà
e. MIT. aliquo t, follicitam enim habebat perfidiam arrianorum.
d. Aberac ab edit. & miT. quibufdam , in eadem regione : fed inaliis
miC probatioribus reperitur.
e. Reftituitur etiam è miT. prope omnibus fuperpofitum carpento.
f i Nonnulli miT. ut adverfis [catte.. . . . nft ingrediendi Utenti am dimitterent
1 fed egrediendi.
etiam còrporà à fpiritibus immundis curata, fumma cnm À luerit cognofcere, ipfius legationis epiftolam ad V alen- epift. 14.
gratià domum repetebant. Sed iis benelìciis martyrum tinianum juniorem datam.cumlegerit, approbabit ,• noin
quantum crefcebat fides Ecclefis catholica:, in tantum bis enim alienum à promilfione vifum eft illam inferere,
iamanorum perfidia minuebatur. ne adjunétar epiftols prolixitas faftidium legenti afferret.
15. Denique ex hoc tempore fedari ccepit perfecutio, Ipfum vero Maximum à communionis confortio fegrequx
Juftins furore accendebatur ; ut Sacerdos de Eccle- g a v it , admonens ut effufi fanguinis domini fu i, & quod
fia pelleretur. Tamen intra palatium multitudo arriano- eft gravius , innocentis , ageret pcenitentiam , fi libi ' '
rum cum Juftina conftituta deridebac tantam Dei gra- apud Deum vellet elfe confultuip. Sed ille cùm pcenit
iam , quam Ecclcfis catholica: dominus Jefus meritis tentiam declinat fuperbo fpiritu, non folum futuram,
martyrum fuorum conferre dignatus eft : venerabilem- fed etiam prxfentem falutem amifit , regnumque quod
<jue virum Ambrofium narrabat pecunia comparaflè ho- male arripuerat, femineo quodam modo , timore depomines,
qui fe vexari ab immundis fpiritibus mentiren- fu it , ut procuratorem c fe reipublicx non imperatorem 0
tur ; atque ita ab ilio , ficut & à martyribus fe torqueri g fuifiè confiteretur.
dicerent. Sed hoc Judaico ore loquebantur Arriani, fup- 20. Mortuà vero Juftina, quidam harufpex Innocen-
pares feilieet eorum j illi enim de Domino dicebant,quo- tius nomine, d non tamen opere , cùm in caufa male- d
Lue. 11. i j . niam in Beelz.ebub principe damoniorum ejicit damonia : itti ficioruin a judice torqueretur, aliud quam interrogabade
martyribus, vel de Domini Sacerdote loquebantur, tu r , fateri ccepit ; clamabat enim ab Angelo majora torquod
non Dei gratià, quse per ipfos operabatur, immun- menta fibi adhiberi e o , qui cuftodiret Ambrofium ; quodi
fpiricus pellerentur ; fed accepta pecunia fe torqueri niam temporibus Juftina: ad excitanda odia populorum
mentirencur. Clamabant enim dzmones : Scimus vo s in Epifcopum cacumen ted i Ecclefia confcendens, me-
-martyres ,• & Arriani dicebant : Nefcimus effe martyres. dio n odis facrificaverit. Sed quanto inftantius & folli-
Jam hoc & in Evangelio legimus , ubi dixerunt damo- citius opera maligna exercebat, tanto magis amor po-
Marc. 1 .14 . nes addominum Jefum : Scimus te,quiafis Dei Filius ; & puli circa fidem catholicam & Domini Sacerdotem cona
t o . Judai dicebant : Hic autem unde fic , nefcimus. Sed non hic C valefcebat. Mififlè fe etiam & damones, qui illum intera?.
teftimonium accipitur damonum , fed confeffio ; unde necarent, fatebatur : fed damones renuntiafiè fe non fomiferiores
Arriani vel Judai, ut quod confitentur damo- lùm ad ipfum appropinquare minime poflè, verum etiam
n e s , illi negent. nec ad fores domus, in qua manebat Epifeopus ,• quiai
16. Deus tamen qui gratiam Ecclefia fua auge- ignis infuperabilis omne illud adificium communiret,
re confuevit , non paffus eft diu infultari à perfidis ut etiam longe politi urerentur : atque ita ceflàffe artes
fandis fuis. Unus itaque ex ipfa multitudine fubito ar- fuas , quibus adverlùs Domini Sacerdotem fe aliquid
* reptusà fpiritu immundo, clamare ccepit * ita torqueri poflè arbitrabatur. Alius etiam gladium ferens ad cubieos
, ut ipfe torquebatur, qui negarent martyres, vel culum ufque p e rv en it, ut interfìceret Sacerdotem : fed
qui non crederent in Trinitatis unitatem , quam docec cùm elevaflèt manum, diibrido gladio , dextera exertà
Ambrofius. At illi hac voce confufi , qui converti de- in aera obrigente remanfit. Tunc fe miflum à Juftina
buerant, & dignam tali confeffione agere pcenitentiam,D poftquam confelfus e f t , brachium quod inique cùm exin
pifeinam demerfum hominem necaverunt, perfidia: tenderetur , obriguerat, fanatum eft confeffione.
homicidium adjungentes ; deduxit enim illos ad hunc fi- 21. Per idem tempus cùm vir illuftris Probus puerutii
nem digna neceflìtas. Sandus vero Ambrofius epifeopus fuum notarium , qui fpiritu immundo graviter vexaba-
màjoris humilitatis vir fa d u s , donatam fibi à Domino tu r , direxiffet ad Epifcopum, egreffum ex Urbe dimific
gratiam refervabat ; crefcebatque quotidie fide & amore diabolus, timens ad virum fandum perduci. Atque ita
coram Deo & hominibus. Puer quamdiu Mediolani apud Epifcopum fu i t , nulla in
17. Per idem tempus erat quidam vir de harrefi A rria- ilio diaboli dominatio apparuit : fed ubi egrelfus Medionorum
, acerrimus nimium difputator, & durus atque lano e f t , & prope Urbem p erven it, idem fpiritus qui
inconve’rtibilis ad fidem catholicam. Is conftitutus in illum antea habucrat, vexare eum capir. Qui cùm in-
E cclefia, tradante Epifeopo, vidit ( ut ipfe poftmodum terrogaretur ab exorciftis, cur quamdiu Mediolani fuifloquebatur)
Angelum ad aures Epifcopi tradantis Io-, fet , non in ilio apparuilfet -, confeffus eft diabolus tiquentem
,* ut verba Angeli populo Epifeopus renuntiare muiflè fe Ambrofium, & ideo receffiflè ad tempus, atque
• videretur! Quo vifo converfus, fidem quam expugnabat, E exfpedaffe in ilio loco,ubi ab ilio receflèrat, donec rever-
ccepit ipfè defendere. ‘ tcretur: quo revertente, vas quoddeferuerat, repetiflèt.
18. Fuerunt etiam duo cubicularii tunc temporis Gra- 22. E x tin do Maximo , polito Theodofio imperatore
* tiani imperatoris de ha:refi arrianorum , b qui tradanti Mediolani, Ambrofio verò epifeopo conftituto Aquileix,
Epifeopo quxftionem proponerent, ad quam audiendam in partibus orientis in quodam caftello à chriftianis viris
altero die ad bafilicam Portianam fe adfuturos promife- fynagoga ju d x o rum & lucus Valentinianorum incenrant
,erat enim quxftiode incarnatione Domini. Sed alio dio concremata fu n t , propterea quod Judxi v e l Valendie
miferaiidi homines fuperbix tumore comp leti, nec tiniani infultarent monachis chrillianis ; Valentinianomemores
promifforum, contemnentes D eum in Sacer- rum enim hzrefis triginta deos colit. Sed de hujufmodi
dote ipfius , nec plebis exfpedantis confidcrantes inju- fa d o comes orientis ad imperatorem relationem direxit:
r iam, immemores etiam didorum Dominicorum, quo- qua accepta, imperator prxceperat ut fynagoga ab epif-
Uatth. is. 6. mairi*a«» fcandalizAverit unum ex minimìs iftis, oportet ut p copo loci rexdificaretur , in monachos vero vindicare-
7 ' ' r tur. Sed hujus przcegti tenor cum ad aures pèrveniflèt
venerabilis viri Ambrofii epifcopi, direxit a d imperato-
rem epiftolam, quia ipfe in tempore excurrere non po- Epift 40.
terat, qua illum convenit, ut id quod ab eodem ftatucum
fuerat, revocaretur, lèrvarique fibi debere ab eo audien-
tiam ; quia fi dignus non e f lè t , qui ab ilio audiretur,
dignus etiam non e flè t, qui prò ilio à Domino audiretu
r , v el c É fuas preces, aut cui fua vota committeret:
paratum etiam fe eflè prò tali negotio mortem fubire, ne
diffimulatione fui prxvaricatòrem faceret imperatorem,
qui tam injufta coritra Ecclefiam prxcepiflèt.
■ 23. Poftea vero quam Mediolanum reverlus e f t , polito
imperatore in Ecclefia, de eadem caufa tradavit in populo.
In quo tradatu introduxit Domini perforiam lo-
quentis imperatori: Ego te ex ultimo imperatorem feci,
ego tibi exercitum inimici tui tradidi, ego tibi copias
mola afinaria collo ejus alligetur, Cr demergatur tn prop
marts , adfeendentes in rhedam, quali gratia geftandi,
civitatem egreffi funt, exfpedante Sacerdote 6c plebe in
Ecclefia conftituta. Sed hujus contumacia: quis finis
f iic r i t , horrefco referens ; fubito enim precipitati de
rheda, animas emiferunt , atque corpora illorum fcpul-
ture funt tradita. Sandus vero Ambrofius cùm ignora-
ret quid faéfum eflèt,, nee diutius poflèc plebem tenere,
adfcendens pro tribunali, de eadem qusftione que fuerat
propofita, fermonem adorfus e f t , dicens : Debitumy
franes , cupio folvendum, fed hefternos meos non invento cre-
Tom.i.pag. ¿¡tores a & reliqua que fcripta funt in libro, qui de Incar-
natione Domini irititulatur.
19. Occifo itaque Gratiano imperatore , recipiendi
corporis ejus Cäüsä fecundam ad Maximum fufeepit le-
gationem. Apud quem quam conftanter eg e rit, qui vo
a. Omnes edit. cum codice uno vel altero, ita optare fe torqueri tos : \ 1 c. Omnes edit./i reipubliu nomine pnfuijft : omnes ìAÌC.ut meon-
ceteti riilì. fummo conìèrilu^^ tepudiant, optare fe. I ... H BWWB
b, Ica miT, e it. c conciario, qui tractandam epifeopo &c. 1 | d. Mff. nonnulh » fed opere crudeltjftmut.