ttim eft autem nunc ver fc r ip ta ra s propheticas f icu n d ùm im -
' ’ perinrn i t em i D e i a d obedienriam fielei in omnes g en tes, cogni-
, tum f o l i fa p ie n t i D eo p e r Jefum Chrtftum-, c u i g lo r ia in f t -
^ • 17# c u i a f t cu lo rum . Am e n . Deo Patri ex quo funt omnia, dat
gloriam ;-ut cceptum Romanorum >.quia potens eft, digne-
tur implere, confirmando in-fide animos eorum ad profec-
tum Evangelii, Se revelationem myfterii abfcondici à Cx-
f 'f ' ì - 9• cu|is j'manifeftati autem per-ChrHlum , vel in Chrifto. Sacramentimi
enim quod latuit femper in Deo , temporibus
Chrifti declaratum eft j quia non fingularis eft Deus , quia
a eft apiid illum ex «ternis a & Paraclitus , in qua ventate
omnem creaturam decrevit falvam fieri per agnitionem.
Cujus>quidem iactamenti veritas per prophetas tuerat defi-
gnaw figuris quibuidam , ioli Deo cognitum iapienti : cu-
jus grada: participes voluit effe gentes, quod latuit genus
bominum. Solus ergo eft iàpiens j quia ab ipfo eft oma.
Rom. cdit. fola, & t'erbum , G-Taraclitus.
b. Nonnulli mff. Glori* do mini nojlri &c.
nis iapientia, fisut dieit Salomon : Ontnìs fapientia d domi- Ecdef',,
no Deo eft, & cum ipfifuit femper. Sapientia ifta Chriftus
e ft, quia de ipfo e f t , & cura ilio erat femper, per quem
ipfi gloria in fiecula fzculorum, Amen. Ideo nihil fine ,
Chrifto plenum j quia per ipfiim omnia : qui cùm agnofei-
tur, datur Deo Patri lauS per ipfum -, quia intelligitur.per
Chriftum, quafi per fapientiam fuam, in qua falv.os fecit,
credentes. Gloria ergo Patri per Filium, hoc eft, ambobus
gloria in Spiritu lànófco • quìa uterque in una gloria eft.
b Gratta domini noflri Jefu Chrifti cum omnibus vobis. In
conclufione Chriftum ponit, per quem fa& i, Se iterum re- , b
formati fumus gratia ejus, ut mentibus noftris hxreat ; quia
fi bbneficiorum ejus memores fimus, femper nos tuebituc ,
ficut dixit : E t ecce , inquit, ego vobifiumfirn omnibus dtebus Matth.ig
ufque ud confummationem ftculi. Amen. c * ,, c
[ c. Ml!'. Remig. Mich, ac Colbert, htc longam laciniam adfuunr > qu.-e portine!
ad ultimimi caput commentarli in prioicm cpiftolam ad Corinthios : qua
I de re fuo loco diccudurn erit.
I N E P IS TO LAM BEATI PAUL I
A D C O R I N T H I O S P R I M A MA
te. Ecclefii Dei. qu<e efi Corimbi, fanÜificatis in Chrifto Jffìt.
Propterea Eccleliæ fcribit, quia adhuc lìngulis. Ecclefiis .
redores non erant conftituti. Et cùm in multisarguat eos,
ait : Sandiftcatis in Chrifto Jefu. Sed ideo quia regenerati
ih Chrifto landificati funt : poft autem cceperant male
converfari ; ut oftenderet omnem Ecclefiam landificatam
fuillè in Chrifto, fed quofclam illorum prava dodrina pfeu-
doapoftolorum averfos à traditione veritatis. 1
Vocatis fandis. Hoc eft , vocati eftis, ut. iàndi fitis :
quod e ft, ut non recedàtis à regula iàndificadonis.. Cum
omnibus qui invocant nomen domini Jefu Chrifti, in omni loco
ipforum & nofiro. Id e f t , cum Judæis veris jungit & gentes,
‘ P R O L O G U S.
^ R i E c e p t o Domini admonitus Apoftolus' regi
fedit apud Corinthios annum unum & menfes
--j-w fex, docens inter eos ver bum Dei. Hinc eft un-
de magna cum fiducia Se caritatis affèdu agit
cum eis, aliquando commonens, aliquando arguens , ali-
quando blandiens,ut filios. Nam multa: caufe funt, propter
quas forfeit ad eos. Quarum prima h®c eft, quod more
hfereticorum diilèntientes ab invicem, hominibus devoti,
Paulini, & Petriani, Se Apolloniaci dici volebant, non
chriftiani : quod valde exprobrat Apoftolus. Erant « - ^ „ .„ . , ^ ^
men inter eos , qui ab his dillèntirent, Chrifto foli dicati. ® quia falus ex Judais efi j ut in omni loco ubi gentes , qua:
Seconda hxc eft , quia eloquentia deledari cceperant & invocant nomen domini noftri je iù Chrifti : Se ubi Judxi
terrena philofophia ; ut fub nomine C hrifti, iis imbueren- iupra memorati funt, fimiliter funt omnes unum. Pièudotu
r , qua: contraria funt fidei. Tertia, eo quod inflati ef- apoftoli enim , qui nomen Chrifti per prudentiam mundi
fent, quod non iret ad illos Apoftolus. Quarta , propter praìdicabant, id e ft , admixta philofophia, veterem legem &
fornicatorem , quem inter fe effe patiebantur. Quinta, ut prophetas reprobabant;negabant enim Chriftum vere cruci-
<ommoneret de preterita epiftola , quam ante hanc q u i nxum, fed tantumyifomcrucifigi,^ ficut M arcion&Manichsus
» Unde Apoftolus : Nos autem, inquit, pradicamus
prima dicitur, foripferat. Sexta ,.quia invicem fibi injuri.
Se fraudes fàcere cceperant, & infidelium pocius examina
requirebant. Septima caula eft, in qua defignat licere imi
fumtus accipere, fèd contemnere -, ne forma eilèt rapacibus
pfeudoapoftolis. Ottava vero eft, ut reipondeat epiftola:
illoram ■ perturbari enim cceperantabha:reticis dematri- C Chrifto. N e , quia dixerat : Qui invocant nomen domini
inoniis. Nona eft, in qua declarar fie debere unumquem-
que manere , ut credidit. Decima autem de virginibus, eo
quod nihil fit fibi prxceptum. Et reliquæ funt caufie , quæ
in corpore videbuntur. .
P.A u lu s vocatus apoftolus Chrifti Jefu ver voluntatem Dei.
Cbrifium crucifixum. Neque carnis refurreftionem fateban-
tu r , quod propheta Efaias clamar, dicens : Quiin.monu-
rnentis Junt, refurgent.
'vobis & pax à Deo Taire nofiro , 0 “ domino Jefu
Ad Romanos aliter cespit i quia altera• caufa eft : his
vero apoftolumfe elle Chrifti Jefu Dei volúntate furibit;
quia omnia quæ egit, Filii Dei egit volúntate, qui dixit ad
eum : Fade , ego longe ad gentes mittam te. Hinc voca-
tus eft apoftolus , hoc e f t , Dei volúntate miflus ad gentes.
Jefìt Chrifti ; Patris aut nomen aut donum tacuiflè
videretur, Se fufpicionem forte aut occafionem daret. unio-
nis ; docet quidém Chriftum rite invocandum, fod omnem
gratiam elle Patris ; ut Se duos , equi unum funt per divini-
tatem, oftenderet, Se Patris auttoritatem prxferret.
Gratias ago Deo meo femper pro vobis. Quamquam omnibus
in Ecclefia fcribat, fed ita fignificat,- cùm aliquando
corripit, aliquando laudat, ut unufquifque cùm epiftola le-
gitur, intelligat quid pro fe , quid adversùm Ce dicatur. In
una enim plebe duobus populis fcribit, ut cùm arguir, qui
male verlantur, foiant fibi hxc fcripta : fimiliter Se cùm
Per quod etiam tangit illos, quos neque Chriftus nii-D laudat, feiat qui f in regula manet, ad fe hæc dici. Ideo-
iè ra t, neque verum erat j quod dicebant. Deum enim Se que inquit :
Chriftum ideo frequenter nominar, ut Chriftum. Deum non Gratias ago Deo meo femper pro vobis Jùper gratia D e i,
ipfum Patrem oftendat, fed elle Chriftum Filium , effe Se qua data eft vobis in Chrifto Jefu. -Datam dicit gratiam a
Deum Patrem, b non unionem ; cùm oftenditur Filium di- Deo in Chrifto Jefu, quæ gratia fie data eft in Chrifto je -
ci. Mulræenim fetta: emerferant, quæ Evangelium Chrifti fu jquia hoc conftitucum elt à Deo , ut qui credit in Chrifpro
fenfus fui arbitrio adfèrebant, ex quibus rami aridi tum , fàlvus fit fine opere : fola fide gratis accipit remiffionoftri
exftant nunc ufque, quarum adierrores Ecclefias everte-
bant. Hinc Apoftolus omnia, qua: hxrefibus contraria funt,
ponit ; ac fe verum praedieatorem per id quod a Chrifto Dei
volnncate mifliis eft, adfoverat.
E t Softhenes f rater. Etiam iftum fua commendat fodeta-
innulli m(T. *4rgun
> piar«, Prologui.
Ita vet. edit, ac mil. aliquot, à quibus Rom. cdi
* • 4 -
nem peccatorum.
Quia in omnibus ditati eftis in ip fi, in omni verbo, & in
omni Jcientia. Hoc fignificat, quia in accepta gratia , Se in
verbo veritatis do&rinæ feienriam fpiritalem adlèquuti pet-
manforunt ; ideoque gratias agit in his Deo.
c. Mil'. Corb. propeofu fui ariitrii. ^
d. Rom. edit. cumuno vel alteco mil. fient mine hl.itdon. Infra vero mf.
Cotb. folus, quat frophcla Efiiuf ddmuat,
f K qU\ W&fiAÛ ro"»«
ir. i
H S icut teftmonium Chrifti confirmatum efi in vobis. Tefti- A rent j ita & Corinthiî diverforum hæreticorum nominibus
r't.riiVi ronfirmafnm pft in his : ouia robor.iti in ~ ~ ... ...j- 1 ÿUSBSÿl •
ir. 7-
Zfti. t í . f,
* . 1 3 .
rnonium Chrifti confirmatum eft in h is ; quia roborati in
fide , nihil de hominibus iperabant: fed omnis Ipes illorum
in Chrifto erat, nullis voluptatis illecebris capti.
Ita ut vobis in nullo defit aliqua gratia , exfpeBantibus revelationem
domini noflri Jefu Chrifti. Manifeftum eft hunc
exfpe&are diem judicii, qui circurnfpeftus follicitus eft.
Futurum judicium Dei dicit , in quo dominus nofter re-
velabitur , 1 tarn fidis , quam infidis} ut cognofcant incre-
duli ac feiant verum efle , quod credere qoTuerunt, & pereant
: fidi vero gaudeanc plus boni iuveniences, quam pu-
raverant.
fubjici caeperant » ut viderentur loco Chrifti homines venerari
: qui dum di vería de Chrifto accipiunt , dividunt
Chriftum. Unus enim hominem tantùm accipit Chriftum>
alter Deum f purum fine homine vel corporé fatetur, alius
dicit per prophetas prxdittum Chriftum , alter negat prophetas
de Chrifto loquutos. Cùm ergo Chriftus unus fit
Deus Se homo , ifti libi alius aliud ejus vindicantes , dividunt
Chriftum » Se quia fub nomine fuo Ecclefias faciline
multas adjecit :
Numquid Paulus crucifixus eft pro vobis. Ideo à Ce cccpit,
ne forte putaretur aliorum ideo refutare perfonas, ut fuatii
Qu i & conprmabit vos ufque adfinem fine crimine in adveu- jj commendarer. Si enim Chriftus prò nobis, inquit, mor-
•tudomini noflri Jefu Chrifti. A l a c r i an im o co n fifu s de fpe tuus eft , quomodo gratiam ejus Se beneficium hominibus
illorum focucus eft ; quia inviolati ufque ad futuram judi- imputamus ad ejus ihjuriam ì
cium erunt. Qui enim inter tot diferimina fenfuum, Se per- Aut in nomine Pauli baptixjiti eftis? Si credentes autem,
turbationes diverfuatum immutari minime potuerunt ; prò- inquit, in Chriftum baptizamur, ut in nomine ejus juftificuldubio
in eodem manfuros fe oftendunt. Cùm hos laudat, cemur ; quid eft-ut fidei hujus homines nobis audores faillos
qui in errore pfeudoapoftolorum b depravati fuerant, ciamus, immemores cceptae credulitótis ì
invitai : dum enim hotum fidem prsdicat, illos ad pceni- Gratias ago Deo, quod neminem veftrum baptizavi, nifi
tentiam" vocat. Crijpum &Caium -, ne quis dicat quod in nomine meo t bapti-
Fidelis eft Deus, per quem vocati eftis c in ficietatem filii zavi. Baptizavi autem & Stcphana domum : ceterorum nefeio
eius Jefu Chriftidomini noftri. Quisambigat de promiflìs f i quem alium baptizaverim. Gratias agit D e o , quia non
Se fide Dei, quia non erit aliter quam dixit,filios nos adop- multos ex illis baptizavit ; ne quìa error fub hac re ccepetatos
fibi credentes in Chriftum ? Hoc enim nobis donat, C rat, ex nomine ejus error effec in plurimis, b per hoc ar-
quod credimus ; ut quia ctedimus Chriftum Filium effe Dei, guendos & baptizantes & baptizatos, qui ad ìnjurianó Sal-
- ■ — • r v ! f i - ’ - vatoris baptifinatis ejus gratiam hominibus deputabant, illis
diflìmulantibus gloria caufa. Sic enim eijant, ficut nunc
ir. 14-
ir. ij-
ir. iiir.
10.
hoc'nos eile incipiamus,manfuri in eadem dignitace, ficut
manet Chriftus,quem credimus Filium Dei. Societas enim
fraternitas- e i t , ut quomodo fidem Dei incolumem in hac
caufo nobis futuram oftendit: ita nos non diffidences & per-
fidi inveniamur., fed perfeverarttes inadoptione.
lis diffimulantibus gloria: caula.er^nt,nunc
novatiani & donatiani, qui baptifmum fibi vindicant, á
noftris baptizatos reprobantes : Se baptizati ab his glo-
riantur in perfonjs eorum. Denique Chrifti nomine abdica-
Obfecro I » ftatres \ per nomen Domini noftri Jefu to novacianos & donatianos vocari fe gloriamur. Çnfpus
Chrifti, ut id ipfum dicatis omnes.Omnes nunc orat.ut unum ergo & Caius Coonthu funt, quos ad teftimomum nomr.
fentianc hoc utique in quo renati Dei filii appellati fune, nac ; quia fie baptizaci funt ab Apertolo, ut nullam M glo-
Ad omnem Ecclefiam modo loquitur ; ut ii qui diffenrire cce. riam ex hac caufa > dandam adfererent. Stephanæ autem
perant revetterentur ad coeptam fidem, quam videbant in Ddomus primitiæ funt Achaiæ, ficut m poltrema parte epifh
is laudari, qui in ilia perfeverabant. '
E t non fint in vobis febijmata, fitis autem perfidi in eodem
fin ft*, & in eadem feientia. Perfe&os vult eos effe ih
eodem fenfu, quem illis cradiderat, ut non difcreparent.
Ad illorum enim exemplum, quos fupra laudat, hos provoca
r } ut hoc fondant ac defendant:
Parlatura eft enim mihi de vobis, fratres, ab iis qui funt
Chloes. quod contentions inter vos fint. Quamvis everfi
fuerant, tarnen fratres illos appellar ficut Se in Efaia propheta
dicit Deus ad illos, qui fecum erant -, ut eis qui pfeu-
doprophetis credebant, dicerent : d Fratres nojlri erttisvos j
ut per id non diffentirent ab his, quafi fratres. Quod autolæ
fignificat, qui bus tertimonium dat, quo in minifte-
rium fandkis fe conftituetant.
Non enim mifit me Chriftus baptizare , fed evangelizare.
Quoniam majus eft evangelizare, quam baptízate ; ideo non
fe miffum baptizare dicic, fod evangelizare : quia inepifeo-
po omnium ordinationum dignitas e ft} caput eft enim cete-
-rorum membrorum. Per quod etiam illos humiliât, quibus
illi mulcum dabant, propterea quod ab illis fueraiit baptizati
; ht ex eo foirent non magnum elfo baptizare, qúia non
omnis qui baptizar, idoneus eft Se evangelizare; Verb^
enim folemnia font, quæ dicuntur in bapcilmace. Denique
apoftolus Petrus credentem Cornelium cum luis juílit bapcif.
i7 .
tem dicit : M u s B B I S M ; aliquibus videmur ho- E t a n , need.gnatus eft.mmifttis adftannbus. hoc opas famines
effe manente* & fnnäificantes in fide Dei : aliqui- cere ; fi emm defniirent, mfe hoc cg,lier, necefficate combas
videntur locus effe. ur paca fi dicatur : Ab iis qui lunt pulías. Quanto ergo mcl.or Ins fit . quos .111 venetaban-
Antiochiæ : aliquibus autem videtut ftminam fuiffe Deo tu r . oftendit : & non tameu hocnomm. fuo decetm petmi.
devotam . cum qua multi «flint colentes Deum, quibiis U t . feens: penculofum effe gloriam Dei nomini honunis
* ■* i ti* i- 1-_v.nJirarf fides non negaretur j ut quod deferrent de Corinthiis, « v■e pfl
pnim Oliati ìdololatria.
rum effet, quod contentiones effent inter eos. Contentio-
nes in te r eos elfo d ixit,ut oftenderet diverfitatem mentis
illorum de difciplina Dominica. Et quæ effet , fubjecit,
dicens':
■ Hoc autem dico■ quod unufquifque vejhum dicit^ : Ego quivindicare
j eft enim quafi idoìolatria.
Non in fapieniià Ferbi, ut non evacuetur crux Chrifti.
Quia pra:dicatio chriftiana non indiget pompa & cultu fer-
monis, ideoque pifeatores homines imperiti eleéti funt,qui
evangelizarent ; k ut dodrina veritas ipla Ce còmmenda-
H o c dico*quoa u nu q u ijq u e vcjrr»m a ll,» •I * - r e t , tette virtute ; ne hominum:verfiitia & callidirate hu-
— M d P2 . c ¿ vcn C f h t . i g ' au. m a n a fapientiaacceptabilis „de ta tu t, non ventata, ficut
Z c h r , f i , . Errotem o f t e n l l , fe d auftorum nomina non F dlfcpl.næ abhotnimbus iqvent*, in qu.bus non ratio, non
prodidit j nec enim in loco ftabant, fod circumibant ad
everfionem fimplicium. Nam hos quos nominat, fine dubio
boni erant dodtores 3 fed fub corum fpecie falfos apof.
tolos tangit. Si enim in his gloriandum negat, quanto ma-
gis in mafis dodtoribus, quorum dodfcrinam pravam in fub-
jedtis fionificat ? Inter .eos tarnen hos perfiverantes defignat
, qui dicebant fe Chrifti e ffe , non hominis, quos fu-
perius laudat. .
Divifus eft Chriftus ? Divifum dicit Chriftum 3 quia gloriam
ejus homines fibi partici funt. Sicut hsre tici, qui le
aut photinianos, aut arrianos, aut cataphrygas. aut nova-
tianos, aut donatianos., aut manichxos vocati non hora.
Coib. cod. non infiM*. . , . . ■
b. Mf. C o r b / w r - n » . Sequenti autem verfu cod.taud.4dfa««-
f f l m Ü m S 1
.¡U lil rft. OltcWq« «dt M .«■ r fk . « ¡" U U U .* l V o i-tM * . «C Clll.;
••/!» B B El H ■ l m Chri/Ii. Mff. vero plures ac potiotes nobifeum faciunc*
vittus , fed verborum quæritur compofitio : ac per hoc glo*
riam fuam quærit, qui fidem Chrifti verbis exornare vulr.
Obfcurat enim illam iplendore verborum, ut non ilia , fed
ipfo laudetut j ficut & pfeudoaftopoii, ne ftulti viderentur
prudentibus mundi, in fapientia hominum Chriftum prædi-
cabant dùplici genere ; ut eloqiientiæ ftuderent, Se ea qux
mundus in nobis ftulta judicat, evitarent : ut neque incar-
natum Dei Filium, Se de Virgine natum docerent, neque
carnis fututam refurredkionem ; quia mundi iftud iapientia
Se ratio ftultum judicat : ac per hoc Apoftolus non fe in là-
pientia, hominum dicit Chriftum prædicare > ne evacuetur ,
inquit, crux Chrifti j quia qui in iapientia hominis ChciC
c. Ita roiT. longe plurimi, ac ptobatiiTìmi alii vero I Se omnes edit, -vtrun
effet, Corb. non WjÈ, I3*ed content ione, inter vos Jwt.
f. It* edit. on.BCS, tt cod. Corb.alia veio fumno confenui.purum fine torpore
fdtetnr. . . 1 ■' >'
g. Omnes edit, ac mff nonnulli, bn[ti\*tr eßst.~At infra pro ceterortm neja»
h. EraBf. & feq. edit per hoc arguent : Air.erb. it cunhi ir ff. t y h(,c ” ”& "n 4os.
i. Omnes edit, dandam adfererent : on lies mil. dandam addsfccrtnt.
ü. Mff. non pauci, ut doSrina veri fai is if fa 8cc.