347 De Fide orthodoxa 348
C a p . I.
H x c omnia ìntelligi poffe xftinfata funt, qua fi ifta vaca- A ditione fubftanti® nomen auferri , proculdubio probatis
i>ula inter Pattern Se Filium ita polita fine , ut eft nomen h®refim arrianam fubtili compendio breviatam , fublato
Se coghomen , unius tamen perfon® ; cura ex fuperiòribus hoc nòmine intromiflam. Nec hoc quidem a ego fufpicione
àù'r irìfcriotibiis diiStis pottìerit h®c fufpicio non admitti. aut opinione colle&um affirmo , nec uti ipfi putant, aca-
Qu i enim filium Dei non aliunde nafum dixeram, quam demicus difputatot adfifto , ut fimplìces fenfus vérborum
.proprie de Pan e, cotum de tato, iireegrtìm de integro, per- fubtilitate cóìitèrqueam : fed ut concoftós & pravos tenui
feéhim de perfe&o, confummatamque vircutem ; quomodo argumento compolitos in lucem eognitionis exponam ; quo
potui ipfum Patrem, ipfum libi Filium ponere, & hoc rao-- facilius poflit cognita & comperta iniquitas ab hominibus
d o unam perfonam duobus nominibus appellare ; quippe
cùm & hanc fe&am, id eft , fabeíldañam in eodem libello
damnaverim, & perfonacum diilin&iorièm fecundùm voca-
bulum icripferim ? Nam Se rtemo prò una perfònà potfeft,
¡unum funt , dicere , vel unitatem generis, nifi perfonis
Adlignare.
Quis aiitem catholicòrum ignorât Patrem vere effe Paretela,
Filium vere Filium , Se Spiritum fan&um vere elle
Spimum fen&um ? ficut ipfe Dominus ad àpoftolos iups
. elicit : Eûmes baptiz.ate onines gentes in nomini Patris , &
F i l i i , & Spiritus fitntti. Hæc eft perfe&a Trinitás in uni-
tate confilteiîs, quam fcilicet unius fubftantia: ptofitemur.
Non enim nos fecundum cörporum conditionem divifio-
nem in Deo facimus : fed fecundum divina; natura: poten-
tiam , qu® in materia non eft, & nominum perfonasvere
•confiate credimus, & unitatem divinitatis effe teftamur.
Nec extenfionem partis alicujus ex Patre ( ut quidam
putaVerunt.) Dei Filium dicimus, nec verbum fine re , ut
Qu® etenim caufii, b qu®ve ratio exftitit, ut quòd do-
cendum, & quod credendum cun&is Ecclefiisfuerat tradi-
tiim , quodque PatrCs noftri apoftolici viri contra uni ver-
fes htereiès , & maxime arrianam', quali quemdam obi»
g cem vericatis , quo omnes aditus peftifer® dottrina: ob-
ftruerent, c fendo Spiritu mundati , catholica ratione po-
fuerunt, non fine magno nifu ab his qui * elogio arrian®
labis addititi funt , laboretur auferri ; nifi ut Filium Dei
mutabilem & convertibilem , ut potè nón de propria Patris
fubftantia conftitillè confingant : cui 8c initium ex tempore
, Se ortum ex nihilo , tìomen ex altero , ut femper do-
cuerunt, propter quod & fzpe damnati funt , nunc jam
libere, Se fecure, incuneanterque Ecclefiis tradere & infi»
nuare pollint ?
V Idetis ergo omnia eos in traéatu ipforum, non evangelica
fide, fed fubdola malignita te ad feducendos
C a p . II.
’velut fonum vocis aecipiraus : fed tria nomina ,& tres p e r -C fimplices quofque pofuiflè. Non jam tam iufpedum,
fonas unius elle dienti®, unius majeftatis atque potenti®
'Credimus. Et ideo unum Deum corifitemur , quia unitas
■majeftatis plutium vòcabulo Deos prohibet appellati.
Denique Patrem Se Filium catholice nominamus, duos
atttem deos dicere nec poffumus, nec debemus ; non quod
•Filius Dei Deus non f i t , immo verus Deus de Deo vero :
fed quia non aliunde , quam de ipfo uno Patre Dei Filium
novimus , perinde unum Deum dicimus. Hoc enim pro-
plietæ, hoc apoftoli tradiderunt , hoc ipfe Dominus do-
cu it, cùm dicit : Ego & Pater unum fumus. Unum ad uni»
tatem divinitatis . ut d ix i, refert : Jùmus autem perfonis
adfignat. Sed Se Apoftolus ait :Vnus efi, inquit, Deus Pa•
quam manifcftum omnibus elle debet ira eos Deum de
Deo poluiffe. ut Arrius tradere folebat, ut ex Deo faéfcus
f i t , non ex Deo 11atus. Qui fi natus eft , unius fubftantiæ
eft : fi faétus eft , verus Filius non eft : & lî verus Filius
non e f t , nec verus Deus eft : aut fi verus Deus eft , & de
Patte non e ft , duo funt habentes finguli & voluntates proprias
, Se imperia diverfa : vel fi concordia tantùm &. fo-
cietate unum funt, non tamen & iùbftantia verus, ut jam
dixi, Deus non eft.
Sic erit Deus , ur Moylès Pharaoni, poteftate, non généré
: Filius quoque ita credendus erit, ut per Efaiam populo
didum eft : Filios genui & exaltavi Se alibi : DU eftis»
ter , ex quo omni a ; & nos in ipfo : & untis dominus Jefus D & filii jlltijfimi omnes. Sed Se primogenitus ita habebiturj
quomodo & Ifrael à Deo primogenitus filius appellatus eft.
Nec non Se primogenitus to;ius creatura', quali in ordine
fadorum primogenitus- habeatur •, ut ex eo ièriem quam-
dam creandis mundi rebus adfignent.
Denique fublato ¡(¿ot'c.cv, id e ft , unius fubftantia:d vo-
cabulo , 1/j.o'dcicv, id eft , fimilem fadori fu o , pofuerünt v
cùm aliud fit fimilitudo , aliud veritas. Nam Se homo ad
imaginem Se fimilitudinem Dei fadus e f t , nec tamen Deus
eft : nec quod Deus eft, homo exfiitillè credendus eft. Ita
& Filium Dei fimilem volunt, ut eum aliunde fimilem,
non de ipfa una fanda & beata Patris fubftantia dicant.
Chrißus , per quem omnia j & nos per ipfum. Sed
nibus eßßientia.
Qua de re explanatis his verbis ¿ qua: fcrupulum , non
mihi qui feio quod dixerim , fed ailiis inferebant , puto
occafionem mal® interpretacionis fuille fiiblatam. Nam Se
profellìo fidei manifefta eft , Se perlòna cum vocabulis
conilat, & una divinitas adfignata eft.
Vel fi adhuc aliquid quod legentibus ambiguum videa-
-tur in verbis , ad iènfus debent verba conferri \ quia non
-fimplicitas verborum » fed mali intelledus obftinatio cul-
pam olet. At cùm fenfus nofter cum veritate concordet, &
verba debent cum ratione finceriffima. Unde à fimplicitate ^ Qui fi de Patris fubftantia non eft , ^ ovmr eft, id eft,
chriftianaacademicus difputator abfcedat. ex nullis exftantibus , ut idem Arrius tradidit ; fublato
enim eo quod Pater e f t , undecumque fuerit Filius, necefle
Ultas quidem Se graves harelès novimus à plurimis eft ut Se initium ex nihilo, Se ortum ex tempore habeat:
ebullire, & veneni vice, ad intimum pe£tus canceris nihil enim fine initio, nifi folus Deus,
fui virus infóndere : fed vinci illi vel facile poffunt, vel fa- Unde Se Filius , ficut ipfe Dominus ait : Ego & Pater
eile vitari , quorum prima propofitione omne confilium unum fumus. Quod ideo dixit, ut duarum perfonarum ? vopeftoris
proditur. At vero ii quibus multa nobifeum paria cabula in unius deitatis majeftate monftraret , ficut Sc
funt, facile poflunt innoxias menres , & foli Deo deditas, Propheta ex voce Dei : Eruüavit, inquit, cor memn Verfraudolenta'
foderate perCutere, dum malorum fuorum virus bum bonum, dico ego opera mea regi. Vides ergo hoc Verbum
per bona noftra defendunt. Nihil enim peticulofius his hx- bonum Filium D ei eite, quem non aliunde quam de paterreticis
elle poteft , qui cum integre per omnia decurrant ; no pedore , & , ut ita dixerim , de utero cordis Dei crediuno
tamen verbo, ac fi veneni gatta, meram illam ac firn- mus natura. Et proinde eum regem appellat, quia iplè eli
plicem fidem Dominic® , & exinde apoftolic® traditionis rex regum : Deum dominum, cui omnia divina opera fucc
■ —- cumbunt, qui dixit : Omnia qua Pater habet, mea funt.
De hoc Se Evangelifta : In principio » inquit, erat Verbum,
& Vtrbum erat apud Deum , & Deus erat Verbum. Omnia
per ipfum fatta fu n t, & fine ipfi fattum efi nihil. Igitur
Tfal.iu (
Mè
Cap. III.
I Philip.i, ic.
infi«U
nde vehementer nobis cavendum eft, ne le vel lenfibus
vel auribus noliris hujufmodi aliquid latenter infinuet;
quia nihil tam cogic in mortem , quam Tub obtentu fidei
Tfid. +
loba*, i.
& ftq.
idem violare. U t enim gypfum aqua permixtum lac co- quod in principio erat, femper fuiffe credendum eft : fed
lore mentitur ,.ita hic per verifimilem confelfionem tradi- 1 ' . . .r '• ^
tio inimica fuggeritur.. Qua de re non fimilitudo confelfio-
nis , fed fenlùs mentis eft ponderandus, quo confeflio ipfa
irmatur.
Denique fi diligentius & accuratius adtendatis, cur vo-
■hierint de evangenca & apoftolica fide, & de Patrum traa.
Mfl. Lzt. Se Teli, ego fufcijiit, nec aut opinione Scc. meli ut omnes edit.
b. Teli.còd. •& Amcrb. qua vera ratio t
ißit..
c. Vigiliana cuiit. Spirita-fonilo inondati.
nec aliunde eile, quam ex eo qui principium non habet,
id e f t , de corde Pattis •, quia eruüavit, inquit, cor meum
Verbum bonum. Non enim dixit: In principio fa€tnm eft
Verbum; led in principio, inquit, erat Verbum. Quodcum-'
que principium Verbi adfignare volueris , ptsjudicacum ha-,
bebis, quia in principio, inquit, erat.
*• E-logium aliqutndo idem lignificac ,ae for mula quxdam condemnation it.
d. Ita c.lit. Rom. & Chifflcr. vet. aucem ac mlT. vtcabulo itmilem reßori
opofutrnnt.
e. Lxt cod. vocabula , unius deitatis majeßitem monßraret.
34 9 Contra Arríanos. 35’°
Non quod duo printipia ex rerum diverfitate dicamus, A nus 5 quia rurfum otftne quod natum eft , fa«ftufn intelliglt,
fcd quia Sermo Filius femper cum Patre oft, de Patre
natus eft. A c proinde cujus origo principium non,habet,
iempiternus cum Pacre credendus e ft ; quia nec Pater poteft
umquam fine Filio nominari, nec Filius fine Patre v o ca r i:
ac per hociemper Filius, quia femper Pater.
Et Deus , inqnit, erat Verbum. Quod Deus eft, femper
eft •, ne fi femper non fuerit, verus Deus eile non polfit,
èo quod'& nos à Deo geniti appellemur, quos conftat eile
faäuram.
Vel fi Arrianus non es , & verum Filiufn de vero Patre
natum non fia&um agnofeis ; cur non eum cum Patre unam
fubllantiam: dicis » Fruftra times homo , profiteri quod
credis ; & fruftra credis, fi ita non credis > & merito h®re-
. . . . - v 1 . . ticus denotaris.c Et quamquam immutaveris dictum, quo
ficuti & in Sophi® nomine , quia fecundùm Apoftolum putaris prohibuiffe Dei Filium nuncupari fafturam 5 fed
ipfe eft Sapientia Patris. Ego, inquit, ex ore Altijfimi pro- cùm fuhjungit : Sicuri aliquid horum, quodfadtum eft j ex
divi. Non ergo aliunde quam de Patre , quia femper.cum aperto oftendis non ob hocd fadluram dici noluiffe , quali
Patre. Et ideo Sapientia Dei appellatur, ut numquam Pater non debeac faftus intelligi ; fed non ita fa&um v i s , ficut
fine Sapientia, hoc e f t, fine Filio fuo fuiffe credatur. H®c aliquid hornm, quod fa£tum e ft , fed tamen fa&um. Alicer
eft illa Sapientia ineffàbilis , a qu® initium viacum Dei B enim dicis fadlum, ut potè perfe£tam creaturam, per quem
apudSalomonem vel condica, vel genica , vel eEeata de- fa&afunt omnia; dummodo & ipfum fa&um incelligas,
feribitur ; quam tamen fic conditam dicit , ut femper eatn licet non ita ut cererà.
cum Deo fuiffe oftendac. Quod enim initium Deo dabis, Sed ut ad idrevertar , quod dicis in feriptutis divinis
ut initium polEs Sapienti® ipfius confignare ? Non enim i/co#»«,, id eft , unius lubftanti® vocabulum non inveniri,
ita Deus Sapientiam fuam condidit > quali aliquando fine finge hoc interim :fic fit , eo quod ubicuraque fubftantia Ie-
Sapientia fuerit ; fed cùm initium viarum fuarum dicat, , gitur, res Dei non Deus accipiacur ; quamquam & aliüd
-initium mocus operis alicujus oftend icu r hoc initium ha- quod feriptum non e ft, pariter profitearis, id eft , Deiim
:beat Sapientia D e i, quod de Deo proceflit ad ereanda ora- ex D eo , lumen ex fumine : quid ad h®c cficis ?,Aut totum
n ia, tam c®leftia quam terreftria , non quo cceperit effe in mecum tene , aut totum omitte. Si enim unius fubftanti«
Deo. Creata eft ergo Sapientia, immo genita, non fibi qu® ■ vocabulum inde times dicere , quia feriptum non eft ; tl-
femper e r a t , fed his qu® ab ea fieri oporcebat j ut quia mere idencidem debes Deum ex D eo , & lumen ex lumine
quanta & qualis effe£ fciri non poterat, de efFe«ftu operum C profiteri.
fuorum virtus ejus Sc potent» nofeereeur urquod de : Sed- ego probo Deum de Deo , -lumen'de lumine , &
-8c unius fubftanti® vocabulum e in divinis feripturis con-
-rineri. Cùm enim ipfe Dei Filius,qui Deus e ft,in Evangelio
filo dicat : Ego de Patre ex ivi ; jure & meritò Deum
J e Deo proficetnur, quia de Deo Patre Filium Dei Deum
vermiede Deo vero natum elfe cognofcimus. Sed non eo
■genere,ut nos uri fumus appellati, vel-ut Moyfes Pharao-
-nis deus eft -diebus : fed quia verus eft Filius , f de vero
Patre nacus eft j vere & confidenter Deus de Deo dicenconditis
®ftimamus, tane magis timeremus, cùm fàdfca mi-
.ramur.
Ceterum fi «u ita creatam Sapientiam dicas , ut Filium
-Dei creaturam incelligas ; occurrit tibi Apoftolus, condem-
nans eos qui creaturam colunt, dicens : Propter quod tradi-
<dit ■illas Deus in ekfiderium cordis eorum in immunditiam ;
■ut contumeliis afficiant corpora fua in fernet ipfis : qui com-
■mutaverunt veritatem Dei in mendacittm , & coluerunt Cfr
fervierunt creatura potins quam creatori, qui efi benedittus dus, Sc fie lumen ex lumine.
Deus in ftcula. Quod feriptum non eft, mecum quidem dicis, fed me-
H®c éft, inquam, illa Sapientia D e i, qu® dicit : Ego ex cum omnino g non fentis. Et quia feriptum eft de Patre :
*re Altijfimi prodivi, univerfitatis conditrix & egèòtrix, id D Deus lux efi -, & de Filio : Erat lux vera, qua illuminât onte
f t , Fil jus D e i, per quem omnia -, & in quo omnia ; quia nem hominem venientem in hune mundum ; Se : Lu x lucet ih
Iohan.i6-.iJ.
Tfal. S i . 6 .
Éxod. ¡y. I.
lit Apoftoks dixit : In ipfo conftituta fitnt univerfa in calis
dr in terra , vifibilia & invifibtlia, five Throni ,five Domi-
nadponts ,five Virmtes , five Prrncipatus > five Potefiates : omnia
per ipfitm, & in ipfi condita fun t, & ipfi eft ante omnià,
& omnia in ipfi confiant. Hinc & Salomon '. Cum fit, inquit,
una3 omnia poteft \ (fr permanent in f i , omnia innovat , &
per nationes in animus fanttas f i transfert. Quod confirmans
Apoftolus, ait in interiore homine habitare Chriftum;uc
per quem à principio omnia faifta fu n t , per ipfum Sc in
fine cun&a falventur.
-tenebris, id e i l, Ghriftus in iàculo ; & tenebra eam non fittit
adfiquuta ; ii fcilicet homines quorum cor ignoranti® tenebris
obcscacum eft, Chriftum verum Deum, & verum Dèi
Filium non agnoverunt. Sed ipfe Dominus : Egofium, in- ¡
quit, lux mundi , qui me fiquutus fuerit -, non ibit in tenebris
; fed habebit lumen vita. Ergo quia lumen-Pacer, Sc lux
Filius, ré£le lumen de lumine.
Sed lumèn ex lumine ira adferis, quali à Patre qui verum
lumen e ft , aliud lumen fie faétum, quod de ipfa Patris
fubftantia non fit : fed ficuti aliud quodlibét lamen, quamquam
à Deo fit faífcum, longe tarnen aliud fit ab eo , qui
SEd dicis mihi Ipwlnev i i eft , unius fubftanti® nomeri E fecerit ; 8c idèo lumen ex lumine, non de lumine dicis.
•ob hoc potins quam creatorem adorant , fervantes ea- Cùm ergo h®c praloquutus fiim , licer mecum non incelli—
-dem utique-qu® Apoftolus dixit : ZJt in nomine Jefa omnes g a s , tamen quomodocumque ipfe proñuntias , cùm feripta
■genuflettant, cteleflium, terreftrium, Ö3 infitnorum , & omnis non fint. An non & unius fiibftanti® vocabulum, qüod in
lingua confiteatur. Et Moyfes Adorent, inquit, eum omnes Scripturis non putas contineri, mecum pariter profireris:
Angeli Dei. Et David : Omnes reges adorobunt eum. Quod nifi quia' illíc habuifti quomodo malignos fenfus tuos pc-
•quidem.iu Scripturis non diceretur, fed quia ipfe eft Sermó culta friude in urroque contegeres ; ut mecum Hòc ip'fiim
Filius omnium opifex. fono vocis exprimeres, fed tarnen longe di£bi incelligenciam
Sed dicis ifaovvKv nominari non oportere, quia in ferip- feparares ?
turis divinis non contineatur. Qu®ro & ego, homo, qui Sicuti & illi h®retici qui refurreéfionem carnis né^ant
hoc'prohíbes ; fi ideo nominari non debet , quia feriptum -ad decipiendas h animas fimplicium , v® dicunt -his qui in
•non eft , an quia ira credi non liceat? 1 carne non refurgunt. Sed fi difeutias ebs cùr hòc dixérint,
Quod fi ira credendum eft , cur non ita profitendum ?. p cùm lcias illos carnis relurreòfcionem omnino negare , di-
Corde enim, inquit Apoftolus, ereditar ad juftitiam : ore au- cent tibi : V® utique illi erit, qui -in carne baptizatus non
rem confiffiofit adfitlutem. fuerit, ut anima ipfius dum in corpore eft', de morte de-
Aut fi ideo nominandum non eft , quia nec ita creden- liifcorum fuörum , in de fepulcro criminum per bapcilma ,m
dum ; obtinuit arrian® labis adfertio , qu® ideo Patrem &: eadem refilrgat. Solius eriim ahim® per lavacri vitalis grà-
Filium unius fubftanti® denegavit ; quia Filium Dei modo tiam refurre£tionem:in carne dfcfendunt ; nam & ipfius carex
nihilo , modo ex Patre, fed ab alia fubftantia, quando
voluit & quomodo voluit, & upde voluit fa£fcum induciti
dummodo aliunde eum, 8c non de eo quod Pater e ft , exfti-
tilfe confiqgat. Quem etfi natum dicit, fed hoc dido tedie.
a. MIT. Tell. & Let. nec non vet. tc edit.
ni dum tonditorem de conditi:
initio: Rom. Ik A
b. Vigil, edit.
e. Tell. cod. & Vigil* edit, quamana.
tefto fenfu.
d. Gill. Sc Rom. edit. faShtram did voluittc. Perpet;
c. Teller, hi fcfipluris ■dominicis.
f. Vigil, edit, dc -veto Tatre natns , non fatties eft.
infra .fed Ant
: dittum. Haud
nis felutem excludiint. Ei hi per verifimilem confeffionem
innocentium mentes occulta fraude feducunr. Et ut folec
lethale poculum mellis dulcedine temperatimi , fuavitate
fallente,perimere •, fic Sc hoc malum per blandànentum au*-.
Omnes exarati atque editi cod. Ambroiii nomen prxfercntcs, non fentis>
ut quia fcrìptum cji de Taire-; Deus lux tft qua illuminai omntm Itominem . . . .
id eft, Cbrijìus in calo i ¿ r tenebra . . , .Hi. fcilicet homines . . . . non agno-jè-
runt : fed ipfe Scc. Nos vero locum ex edit. Vigil, reftituimus.
h. Hunc etiam locum nobis edit. Vigil- rellituit, cùm habcrctur in mfll
‘Sc edit. AmbroGanis in hxc verba, animas fimplicium ; dicunt his quia in
carne non refurgant... .dicent tibi -.Ftiqut ¡Ile erit tic. inc.pto fenfu.